e c e n s i e s
ignalementen
Martin Berendse en Paul Brood, In 21 stappen vrij onver-
veerd. Constitutionele topstukken van het Nationaal Archief
Bart De Nil en Jeroen Walterus (red.), Erfgoed 2.0: Nieuwe
perspectieven voor digitaal erfgoed
Voor God en mijn koning. Het verslag van kolonel Francisco Verdugo over zijn jaren als leger
leider en gouverneur namens Filips II in Stad en Lande van Groningen, Drenthe, Friesland,
Overijssel en Lingen (1581-1595). Inleiding, vertaling en toelichting door Jan van den Broek
literatuur
Recensies en signalementen in het Archievenblad betreffen in hoofdlijn archivistische uitgaven. Het gaat dan zowel om literatuur over
archivistiek en informatiemanagement als om allerlei nieuwe (digitale) toegangen. In enkele gevallen kan een historische uitgave
aan bod komen met een landelijk onderwerp en gebaseerd op uitgebreid bronnenonderzoek. Heeft u suggesties voor deze rubriek of
wilt u zelf een recensie of signalement schrijven? Mail dan naar boekenredactie@archievenblad.nl ter attentie van Ernest Verhees.
Op www.archievenblad.nl staat een leidraad voor recensies.
Twee gediplomeerde archivarissen
hebben de handen ineengeslagen voor
een prachtboek met een wat saaie bui
tenkant. Het gaat dan ook om een serieus
onderwerp: de presentatie van 21 docu
menten die de ruggengraat vormen van
onze constitutie. De twee laatste woorden
in de hoofdtitel verwijzen naar ons volks
lied. Voeg daarbij de oranje gekleurde
schutbladen en dan weet je, het gaat hier
om zaken van groot nationaal belang.
Het oudste document, het Groot Privilege
van Maria van Bourgondië uit 1477, gaat
over het structureren van de overheids
organisatie in de toenmalige Nederlanden.
Het jongste stuk, de Algemene herziening
van de grondwet van 1983, bevat een
aantal sociale grondrechten waaronder
het verbod op discriminatie. Onder meer
Pim Fortuyn (1948-2002) ageerde tegen
dit artikel omdat het de vrijheid van
meningsuiting zou beperken. Die vrijheid
is overigens als sociaal grondrecht in die
zelfde grondwet opgenomen. Tot op de
dag van vandaag staan beide artikelen op
gespannen voet met elkaar.
Verder passeren onder meer de revue: de
Pacificatie van Gent, de Unie van Utrecht,
de Vrede van Münster, de afschaffing van
de Slavernij, de Soevereiniteitsoverdracht
aan Indonesië en de onafhankelijkheids
verklaring van Suriname. Stuk voor stuk
belangrijk, fraai afgebeeld en voorzien
van een adequate beknopte toelichting
verdeeld over twee blokken: de tijd en
het document. Er zijn natuurlijk ook nog
betekenisvolle documenten buiten
het Nationaal Archief. Denk bij
voorbeeld aan de Blijde Inkomste
van 3 januari 1356, een charter
dat de macht van de vorst (de her
tog van Brabant) beperkte door te
stellen dat de hertog geen oorlog
mocht voeren of belastingen mocht hef
fen zonder raadpleging en instemming
van de steden en het gewest van Brabant.
Hield de hertog zich niet aan deze bepa
lingen, dan mochten zijn onderdanen in
verzet komen. In de Tachtigjarige Oorlog
beriepen de opstandelingen zich onder
meer op de Blijde inkomste. Daar had in
de inleiding best naar verwezen mogen
worden.
Aanleiding voor de hier besproken
publicatie is de herdenking van 400 jaar
Twaalfjarig Bestand (1609), het begin van
de feitelijke erkenning van Nederland als
zelfstandige natie. Een aantal topstuk
ken is te bewonderen in de tentoonstel
lingsruimte van het Nationaal Archief 'De
verdieping van Nederland'. Op de website
van het Nationaal Archief is achtergrond
informatie te vinden over de topstukken,
feitelijk een samenvatting van de teksten
in dit boek.
Martin Berendse en Paul Brood hopen met
deze zeer betaalbare publicatie de aan
dacht van een breed publiek te vestigen
op onze 'charters of freedom', en gelijk
hebben ze. Daar waar Amerika zich trots
beroept op de Declaration of Independance
(1776) - kopieën zijn op tal van locaties
te koop - en Frankrijk zichzelf sinds de
Déclaration des Droits de l'homme et du
Citoyen (1789) beschouwt als de grondleg
ger van de democratie, zie je in Nederland
1'n 21 stappen
■vrij onvervcerd
slechts een relatief
bescheiden aan
dacht voor de stuk
ken die getuigen
van de wording van
onze natie. Een uit
zondering daarop
vormt wellicht
het Placcaet van
Verlatinge (1581)
waarbij koning
Filips II werd afge
zet. Internationaal werd en wordt het
Placcaet gezien als een voorloper van beide
bovengenoemde stukken. Tekstweergaven
zijn te vinden op Amerikaanse, Franse,
Engelse en zelfs Japanse sites. De opmer
king in de toelichting op het Placcaet in
het hier besproken boek (blz. 21) dat het
altijd wat in de schaduw heeft gestaan
van de Pacificatie van Gent en de Unie van
Utrecht lijkt me dan ook niet terecht.
Het Nationaal Archief heeft inmiddels
aangekondigd dat het samen met de
Universiteit van Tilburg nader onderzoek
gaat doen naar het Placcaet van Verlatinge.
Zo wil men meer te weten komen over
de mensen die 400 jaar geleden de basis
legden voor onze grondwet en zal de
handgeschreven versie met doorhalin
gen nauwkeurig worden onderzocht. Tot
die tijd moeten liefhebbers het doen met
de in 2006 verschenen (her)uitgave van
M.E.FI.N. Mout, Plakkaat van Verlatinge.
De publicatie '21 stappenis al met al een
prima initiatief om onze constitutionele
topstukken én het Nationaal Archief
onder de aandacht te brengen van een
breed publiek. Helaas voor de geïnte
resseerde leek ontbreekt een literatuur
opgave.
38 I
literatuur
Ter afsluiting van het project 'Erfgoed
2.0: sociale ontsluiting digitaal erfgoed' -
waarbij onderzoek werd gedaan naar het
aanbieden van een digitale erfgoedroute
op een handheld, zoals een pda, aan de
bezoekers van die (fysieke) erfgoedroute
- heeft het Vlaamse FARO een bundel
artikelen uitgegeven over actuele thema's
in het veld van Digitaal Erfgoed. Naast
een verslag van het project over mobiele
1CT geven Vlaamse en Nederlandse des
kundigen inzicht in juridische aspecten,
metadata, het gebruik van digitaal erf
goed, digitale duurzaamheid en business
modellen. Daarna wordt ingegaan op
twee specifieke domeinen: de ontsluiting
van audiovisueel erfgoed en archeologie.
De bundel gaat daarmee minder over
Web 2.0 in het erfgoed dan de titel wel
licht doet vermoeden. De eigenlijke Web
2.0-gedachte, dat wil zeggen de mogelijk
heden voor het publiek om zelfstandig
bijdragen te leveren aan bronnen of een
nieuw product samen te stellen uit bron
nen, wordt voornamelijk uitgedragen in
de bijdrage getiteld 'virtuele participatie'.
De eerste bijdrage in het boekje is van een
Amerikaanse wetenschapper, die de moge
lijkheden om virtuele werelden (denk aan
computergames) te behouden, onder
zoekt. De bijdrage van Barbara Sierman
geeft een actueel en helder overzicht van
het probleem van digitale duurzaamheid
en de puzzelstukjes van de oplossing die
langzaam in zicht zijn gekomen.
Erfgoed 2.0
Voor God en mijn koning vult
een lacune op in de geschiedenis van
Nederland. Het strijdtoneel van Noord
en Oost-Nederland krijgt weinig aan
dacht van tegenwoordige historici.
Daarnaast krijgt ook deze periode uit de
Tachtigjarige Oorlog (1580-1595) wei
nig aandacht. Bovendien geeft dit boek
een verslag vanuit een andere hoek dan
gewoonlijk, namelijk de Spaanse rooms-
katholieke hoek van een zeer loyale die
naar van Filips II. Het eigenlijke boek is
een soort egodocument en apologie:
Verdugo schrijft zijn verslag in 1595 als
de stad Groningen "voor de vijand heeft
gekozen" en als hij het aan ziet komen dat
hij als hoofdschuldige zal worden aange
wezen voor de militaire nederlagen en de
financiële wantoestanden. In de voortref
felijke inleidende analyse beschrijft Van
den Broek de situatie, de gebeurtenissen,
de persoon van Verdugo en zijn verslag
heel helder en duidelijk. In feite schrijft
hij beter dan Verdugo, die je soms nog een
keer moet lezen om erachter te komen wat
hij precies bedoelt. Maar gelukkig worden
we daarbij geholpen door de voetnoten:
daarin geeft Van den Broek ook heel veel
extra informatie aan ons door.
39
Aan de lezer
Uitgeverij Verloren (Hilversum 2009) ISBN
978-90-8704-103-8, 63 blz., kleurenillustra
ties, 10,00.
Constitutionele topstukken.
vari lieciSlatioiiaal Archief
René Spork
1 archievenblad november 2009
Pharo Publishing (Brussel 2009) ISBN 978-90-
8992-004-1, 18,00, te bestellen bij FARO.
Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw
(www.faronet.be).
Ivo Zandhüis
perspectieven
voor digitaal erfgoed
Van Gorcum (Assen 2009) ISBN 978-90-2345-
13-1, 340 blz., 29,50
Dick Deuzeman
november 2009
archievenblad
