e c e n s i e s
ignalementen
36 I
1
JAM. Hoekx, G. Hopstaken, A.M. van Lith-Drooglever Fortuijn en J.G.M. Sanders,
Vruchten van de goede en de slechte boom. Heyman Voicht van Oudheusden
over de godsdiensttwisten in zijn stad 's-Hertogenbosch en in Breda (1577-1581)
P.H.J. van der Laan en R. Bessem (ed.),
Resoluties van de vroedschap van Amsterdam 1551-1565
Hildo van Engen en Vincent Robijn, Op zoek naar het religieus erfgoed.
Handleiding voor onderzoek in kerkelijke archieven (Zoekreeks 5)
wm mm
Recensies en signalementen in het Archievenblad betreffen in hoofdlijn archivistische uitgaven. Het gaat dan zowel om literatuur over
archivistiek en informatiemanagement als om allerlei nieuwe (digitale) toegangen. In enkele gevallen kan een historische uitgave
aan bod komen met een landelijk onderwerp en gebaseerd op uitgebreid bronnenonderzoek. Heeft u suggesties voor deze rubriek of
wilt u zelf een recensie of signalement schrijven? Mail dan naar boekenredactie@archievenblad.nl ter attentie van Ernest Verhees.
Op www.archievenblad.nl staat een leidraad voor recensies.
ISBN 978-90-809872-9-6, 258 blz., 24,95.
Al jarenlang komen Jozef Hoekx,
Gerard Hopstaken, Anne Marie van Lith-
Drooglever Fortuijn en Jan Sanders bij
elkaar om, ieder vanuit zijn/haar exper
tise en archiefachtergrond, kronieken en
traktaten te bestuderen en die voor een
breed publiek toegankelijk te maken,
inclusief een gedegen inleiding over
schrijver/opsteller en de tijd waarin deze
leefde. Ingewikkelde teksten en moeilijke
zinsconstructies (veelal in het Latijn)
worden opengelegd en dan verschijnt
er plotseling weer een prachtig boek dat
tot dan toe alleen in de archieven in
's-Hertogenbosch en omgeving voor de
doorgewinterde archiefonderzoeker toe
gankelijk was. Kronieken en traktaten
zijn niet allemaal historisch betrouw
baar, maar ze leggen wel de denk- en
leefwereld bloot van de opsteller en diens
omgeving. Neem nu Heyman Voicht van
Oudheusden. Deze "licentiaat in de beide
rechten en advocaat fiscaal bij de curie van
de katholieke kerk van 's-Hertogenbosch"
liet zijn frustraties de vrije loop toen hij
de godsdiensttwisten van de zestiende
eeuw beschreef. Voicht van Oudheusden
kende slechts twee kleuren, zwart en
wit, en onderscheidde feilloos de rijpe
blozende appel
van de bruine
rotte mispel. U
raadt het al. In
zijn beschrijving
van de gods
diensttwisten liet
hij in niet mis te verstane bewoordingen de
lezer weten dat "de nye religie" niet minder
dan satansgebroed was. Hoe herkent men
de boom? Aan de vruchten: goddeloosheid,
rebellie, complotten en samenzweringen.
De boom: het razende, misdadige, verderf-
zaaiende calvinisme. Tolle lege!
Uitgeverij Verloren (Hilversum 2008)
ISBN 978-90-6550-993-2, 352 blz., 34,00.
Deze bronnenuitgave bevat de reso
luties over de jaren 1551-1565 van de
Amsterdamse vroedschap, een belangrijk
bestuurs- en adviescollege. Het boek kent
drie grote onderdelen: de inleiding met
aanwijzingen voor het gebruik, de tekst
van de resoluties met noten en vermelding
van (eerdere) bronnenuitgaven plus litera
tuur, en de indices van persoonsnamen,
topografische namen en zaken. De weerge
geven teksten staan op de laatste tweehon
derd bladen van het oudste resolutieboek
van de vroedschap dat van begin
tot eind loopt over de jaren
1536-1565. De eerste zeventig
bladen van dit resolutieboek
zijn tezamen met oudere vroed-
schapsbesluiten uit een andere
bron in 1986 uitgegeven door
P.D.J. van Iterson en P.H.J. van der Laan
Resoluties van de vroedschap van Amsterdam
1490-1550, Amsterdam, 1986).
In de 'Inleiding' is in het kort de ontwik
keling en functie van de vroedschap bin
nen het stadsbestuur van Amsterdam
aangegeven. De vroedschap trad op als een
vertegenwoordiging van de Amsterdamse
C.
burgers. Sinds 1477 mocht de
dan 36 leden tellende vroed
schap als enig orgaan de voor
stellen doen voor de benoe
ming van de zeven schepe
nen van de stad. De vroed
schap had daarnaast onder
meer drie belangrijke bevoegdheden: het
adviseren van de burgemeesters in lopende
zaken, het geven van haar goedkeuring
aan voorstellen van de burgemeesters voor
nieuwe keuren of besluiten en het deelne
men aan bepaalde rechtshandelingen van
de stad naast andere stadsbestuurders. De
vroedschap hield zich bezig met zowel
literatuur
landszaken die de Staten van Holland
aangingen als met stedelijke kwesties. In
de weergegeven resoluties vind je dan ook
uiteenlopende zaken als het bijdragen aan
maatregelen ter bescherming van de zee
scheepvaart, het kopen van huizen en het
verbeteren van kunstwerken als sluizen in
de stad (openbare werken).
Het belang van deze en andere gedegen
bronnenpublicaties is en blijft het feit
dat op deze wijze het bestuderen van de
geschiedenis van een belangrijke stad
als Amsterdam vanuit de bronnen beter
mogelijk wordt. De grote afschrikkende
hobbel van gebrek aan paleografische ken
nis wordt weggenomen en de onderzoeker
kan zich volop richten op de inhoud van
de vaak toch al lastige teksten uit het mid
den van de zestiende eeuw.
Enkele opmerkingen bij deze uitgave: voor
het goed begrijpen van teksten is het naar
mijn mening toch wenselijker om twee aan
eengeschreven woorden die niet te splitsen
zijn in twee volledige woorden, waar moge
lijk toch te splitsen met behulp van een
apostrof: bijv. op folio 71 v- liever 'd' offslae-
ger' de afslager) in plaats van 'doffslaeger'
(je zoekt je 'doff in het middel-nederlands
woordenboek). De indexen verwijzen naar
de foliobladen van de oorspronkelijk bron,
niet naar de bladzijden van de gedrukte
bronnenuitgave. Het zou makkelijker zoe
ken zijn als de tussen teksthaken staande
foliovermeldingen vet waren gedrukt,
zeker als zij midden in de tekst staan. Het
zou ook mooier zijn geweest indien enkele
afbeeldingen van de door stadssecretarissen
geschreven teksten zouden zijn opgeno
men. We moeten het nu doen met alleen de
fraaie afbeeldingen van een getekende plat
tegrond van Amsterdam uit 1544 en van
het Oude stadhuis op de Dam uit 1641.
Blijkens de 'Inleiding' wilde de stichting
H.J. Duyvisfonds in 1963 nog alle resolutie
boeken van de vroedschap van 1536 tot in
1795 uitgeven. Dit streven werd later terug
gebracht tot de periode tot 26 mei 1578,
de datum waarop de stad Amsterdam aan
de zijde komt van de opstandelingen in de
Tachtigjarige Oorlog. Hopelijk zijn er voor
de reeks Publicaties van het Stadsarchief
Amsterdam en voor de stichting nog moge
lijkheden voor de voortzetting van de uit
gave van de vroedschapsresoluties, in druk
of digitaal via het web.
ISBN 978-8704-036-9, 180 blz., 19,00.
Met dit vijfde boek in de serie 'Op zoek
naar...' willen Hildo van Engen en Vincent
Robijn de aandacht richten op de vaak
wat 'onderbelichte' kerkelijke archieven.
Terwijl die toch ook onmisbaar zijn voor
de kennis van ander religieus erfgoed, zoals
kerkgebouwen en kerkelijke kunst die in
het Jaar van het Religieus Erfgoed vooral
in de schijnwerpers zijn gezet. Hildo van
Engen is op het moment plaatsvervangend
streekarchivaris bij het Streekarchief Land
van Heusden en Altena en Vincent Robijn
is nu hoofd van de afdeling Topografische
Historische Atlas van het Gemeentearchief
Rotterdam, maar was eerder senior mede
werker Externe Dienstverlening bij het
zelfde Streekarchief.
Ook al is het aan de titel van het boek
niet te merken, de organisaties Cultureel
Erfgoed Noord-Holland, Erfgoedhuis Zuid-
Holland en Landschap Erfgoed Utrecht
hebben deze onderzoeksgids laten ver
vaardigen. Het is wel duidelijk te zien aan
de voorbeelden en bij het overvloedige
beeldmateriaal in het boek. Toch denk
ik dat de auteurs deze handleiding ook
hebben geschreven voor lezers in andere
Nederlandse provincies. Het eerste (alge
mene) deel van het boek kan zonder meer
gelezen worden door elke onderzoeker van
kerkelijke archieven - waar ook maar in
Nederland - en ook het tweede deel ver
schaft veel voor het hele land belangrijke
gegevens en literatuurverwijzingen. Een
sterk punt van het boek vind ik de aan
dacht voor de middeleeuwse kerkelijke
archieven. Als een lezer zich zou beperken
tot de informatie over archieven van zijn
eigen kerkgenootschap, dan zou dat een
enorme misser zijn bij deze handleiding
vol makkelijk toegankelijke en goed lees
bare informatie.
De overal in het boek voorkomende lite
ratuurlijsten zijn een goede hulp voor
iedereen die zich verder wil verdiepen in
de materie. Heel goed vind ik het schema
van archiefdiensten van de overheid in de
provincies Noord-Holland, Zuid-Holland
en Utrecht; helaas wel zonder vermelding
van de webadressen. Handig voor mensen
die niet over de laatste Almanak van het
Nederlandse Archiefwezen beschikken en je
kunt zo ook vinden bij welke archiefdienst
de eigen (burger
lijke) gemeente is
aangesloten.
In het tweede
deel van het
boek wordt in
tien hoofdstukken van acht tot twaalf
pagina's ingegaan op een aantal afzonder
lijke onderwerpen, namelijk de kerkelijke
gemeente, kerkelijke gebouwen, kerkelijke
kunst, personen, bezit, sociale zorg, ver
enigingsleven, geloofsleven, scholing en
zending en missie. Hoewel ik bij het lezen
van de hoofdstukken lang dacht dat inter
net geen aandacht zou krijgen, staan er
gelukkig aan het eind van het boek enkele
lijsten met handige webadressen.
De illustraties passen altijd heel goed bij
de tekst op de betreffende pagina van dit
voortreffelijk verzorgde boek. U zult het
wel begrijpen, Op zoek naar het religieus erf
goed is volgens mij een grote aanwinst voor
elke onderzoeker van kerkelijke archieven
en voor archivarissen die hen adviseren en
begeleiden.
Lees verder op pagina 39
37
Aan de lezer
Uitgeverij Tilia Levis (Den Dungen 2008)
VofcW N.oOudbruwlM
fc. la tl|a slid VHcrmcraboKb ca In Bctda fl377-mi)
JS J
Ernest Verhees
p-
Resoluties van de vroedschap
van /hnsterdam
ifji-ifós
7 UilK«genen rfocrp.H 1 v«.ot*U*»
1 archievenblad juli 2009
H.D. Wessels
Uitgeverij Verloren (Hilversum 2008)
Op 2 ock ndiit
het religieus c
•rfgoed
V,v,
vivw .'--O.-nwk
Dick Deuzeman
juli 2009
archievenblad
