Metamorfoze archievegaat door
|l|
archieven en collecties
Archieven kunnen voor subsidie in
aanmerking komen als er sprake is van
autonoom verval van de drager (verzu
ring, inktvraat, kopervraat). Daarnaast
moet het gaan om een archief van natio
naal belang, dat wil zeggen dat de inhoud
belangrijke informatie bevat over histo
rische gebeurtenissen, verschijnselen of
ontwikkelingen in Nederland of over de
relaties met het buitenland. Nadrukkelijk
wordt gesteld dat ook regionale en loka
le archieven wel degelijk van nationaal
belang kunnen zijn. Grote dingen begin
nen vaak klein, en ook bedrijven, per
sonen en families hebben in nationaal
opzicht vaak een bijzondere rol gespeeld.
Zowel overheids- als particuliere archie
ven (of selecties daaruit) komen voor 70%
subsidie van de kosten voor digitalisering
(of microverfilming) en behandeling van
de originelen in aanmerking. Verpakking
en uren voorbereiding en projectmanage
ment zijn eveneens subsidiabel. Zie voor
selectiecriteria en eerdere projecten het
Archievenblad van maart 2006, februari
2007, juli 2007 en februari 2008.
Op 18 juni en 10 december 2008 keurde
de Beoordelingscommissie Metamorfoze
in het archieventraject zestien projectaan
vragen goed, die zowel de politieke als de
economische, sociaal-culturele en water
staatkundige geschiedenis van Nederland
betreffen, van de late middeleeuwen tot
de twintigste eeuw.
Met de Zoen van Delft in 1428 (het
vredesverdrag tussen Jacoba van Beieren
en Filips de Goede) kreeg de Raad van
de graaf van Holland, Zeeland en West-
Friesland (later het Hof van Holland
genoemd) de status van permanent
10 I
bestuurs- en rechtscollege, tot de Staten
van Holland de bestuurlijke bevoegdhe
den van het Hof overnamen in 1572. Het
is het oudste, grootste en meest volledig
bewaarde van de archieven van de gewes
telijke gerechtshoven in de Republiek.
De selectie van de door inktvraat aange
taste 'dingtalen' (registers met de conclu
sies van antwoorden, repliek en dupliek)
bevat een schat aan informatie over per
sonen en gebeurtenissen waarover geen
andere bronnen bestaan.
In de zeventiende eeuw speelde
Breda even een rol op het internationale
politieke toneel. Na de verovering door
Spinola (1624/1625) werd de stad ver
volgens bevrijd door Frederik Hendrik
(1637). In 1667 werden er de onderhan
delingen gevoerd die een eind maakten
aan de Tweede Engelse Oorlog (1665-
1667) en onder meer resulteerden in de
overdracht van Nieuw Amsterdam (het
latere New York) aan de Engelsen in ruil
voor Suriname. Bijna vier maanden waren
binnen- en buitenlandse diplomaten en
hun uitgebreide gevolg in Breda onder
gebracht. De deels door inktvraat aange
taste besluiten, correspondentie en stads
rekeningen met gedetailleerde bijlagen
vormen daarmee een aanvulling op de
bekende militaire en politieke geschied
schrijving.
Door de verovering van Suriname
op de Engelsen in 1667 door Abraham
Crijnssen kwam het
gebied in Nederlandse
handen. Doordat Crijns
sen in opdracht van de
Staten van Zeeland had
gehandeld, kwam het
gebied na de Vrede van
Breda later dat jaar onder
Zeeuws bestuur. In het
archief van de Staten van
Zeeland (en de daaron
der ressorterende Reken
kamer) bevindt zich de
correspondentie en de
deels door inktvraat aan
getaste financiële admi
nistratie van de kolonie
over de periode van de verovering in 1667
tot 1684, toen het bestuur werd overge
dragen aan de West-Indische Compagnie
en vervolgens aan de daartoe opgerichte
Geoctroyeerde Sociëteit van Suriname.
Het vormt daardoor een unieke bron
over de vroegste geschiedenis van de
Nederlandse bemoeienis met Suriname.
De projecten van het Regionaal
Archief Alkmaar, het Waterlands Archief
en het Noord-Hollands Archief geven
samen een prachtig overzicht van een
belangrijke episode in de Nederlandse
geschiedenis van inpoldering, bedijking
en droogmakerij, van de eerste landwin
ning met molens tot het leegpompen
met behulp van stoomgemalen. De eerste
grote bedijking, en een voorbeeld voor
latere inpolderingen, was die van de pol
der Zijpe in 1597. De polder Schermer, het
voorbeeld voor doelmatigheid, kwam in
1635 to stand en markeert het einde van
een periode waarin nagenoeg alle grote
meren in Noord-Holland werden droog
gelegd. De selectie omvat de oudste delen
van de archieven van de polders Zijpe
(1556-1650) en Schermer (1630-1670).
Als een van de oudste polders (1612)
heeft de Beemster (inmiddels opgenomen
in de werelderfgoedlijst van de UNESCO)
model gestaan voor vele andere droog
makerijen in het land. Daarna volgden
de Purmer (1622) en de Wijde Wormer
(1626). Met het technisch innovatieve
karakter en het succes van de landwin
ning vestigde Nederland wereldwijd zijn
reputatie als landschapsmaker. De selectie
uit de drie archieven omvat niet alleen de
droogmaking zelf maar ook de wijze van
beheer in latere tijd.
Het sluitstuk van de inpolderingen
en bedijkingen in Noord-Holland en één
van de grootste infrastructurele werken
in Nederland was de droogmaking van
de Haarlemmermeer. In 1839 werd de
Commissie van Beheer en Toezicht over de
Droogmaking van het Haarlemmermeer
ingesteld. Met behulp van drie stoomge-
malen (de Cruquius, de Leeghwater en de
Lynden) werd de 18.000 ha. water in ruim
tien jaar leeggepompt. Het was een van
de eerste grote droogmakingsprojecten
onder verantwoordelijkheid van het rijk
en was een voorbeeld voor latere inpolde
ringen in de Zuiderzee.
In 1615 werd de Amsterdammer
Adriaan Pauw participant in de Hollandse
Compagnie, die in Drenthe de eerste
verveningen uitvoerde.
De familie van de raad
pensionaris van Holland,
Zeeland en West-Friesland
werd in 1634 met de
heerlijkheid Hoogersmilde
beleend. Dat Hoogersmilde
een heerlijkheid werd en
geen onderhorig schuit
ambt, verhoogde het
belang van Drenthe voor
de Hollandse investeerders.
Het archief van de Heren
van Hoogersmilde, die als
lagere overheid
het bestuur over
de venen op zich
namen in plaats
van een op winst beluste com
pagnie, documenteert de oud
ste vervening in Drenthe.
De in 1818 door Johannes
van den Bosch opgerichte
Maatschappij van Weldadig
heid had tot doel armlastige
Nederlanders te verheffen
door boerenarbeid. In de op
de Drentse woeste gronden
gestichte koloniën (zoals Frede-
riksoord en Wilhelminaoord)
konden geselecteerde gezin
nen uit het hele land een zelf
standig boerenbestaan opbou
wen. Daarnaast kwamen er in
Veenhuizen en Ommerschans
onvrije koloniën of gestichten
voor weeskinderen en landlo
pers. Het was daarmee een van
de eerste en grootste sociaal-
economische experimenten
archieven en collecties
in de Nederlandse geschiedenis. De gese
lecteerde serie ingekomen brieven uit de
beginperiode 1818-1847 geeft een indrin
gend beeld van het dagelijkse leven van
een grote groep uit de onderklasse van de
samenleving.
Met als voorbeeld een justitieel jon
gensinternaat in het Franse Mettray
spande de filantroop W.H. Suringar zich
vanaf 1847 in voor de oprichting van een
la, V
protestants-christelijke landbouwkolonie
voor Nederlandse jongens die dreigden te
ontsporen. In 1854 kocht de vereniging
Nederlandsch Mettray daarvoor het land
goed Het Rijsselt bij Eefde. Het archief
geeft een uniek inzicht in de wijze waarop
men sinds de tweede helft van de negen
tiende eeuw dacht over hulp aan jonge
potentiële delinquenten en een positieve
ontwikkeling bij hen teweeg wilde bren
gen, zodat ze volwaardig lid van de maat
schappij zouden zijn. Een selectie van het
verzuurde archief omvat tevens een steek
proef van de pupillendossiers.
Van 1850-1920 verviervoudigde het
aantal inwoners van Tilburg door de tex
tielindustrie en in het bijzonder door
de vraag naar wollen stoffen tijdens de
Amerikaanse Burgeroorlog. Het verzuur-
11
1
Record aan projecen in 2008
Door Erik van der Doe
Metamorfoze, het Nationaal Programma voor
het Behoud van het Papieren Erfgoed, is een
samenwerkingsverband tussen het Nationaal
Archief en de Koninklijke Bibliotheek en
subsidieert sinds 2005 de conservering van
waardevolle en bijzondere archieven. In 2008
is een record aan projecten gehonoreerd.
In totaal werd ruim twee miljoen euro sub
sidie in het archieventraject uitgedeeld.
Inmiddels zijn al ao projecten gesubsi
dieerd en ook de komende vier jaar blijft
Metamorfoze subsidie verstrekken bij het
conserveren en digitaliseren van archieven.
Nationaal Archief: Archief Hof van Holland
(1469-1572)
Stadsarchief Breda: Oorlog en Vrede Oud
stadsarchief Breda (1624-1667)
Zeeuws Archief: Suriname/Archief Staten van
Zeeland (1667-1684)
Regionaal Archief Alkmaar: Archieven polders
Zijpe en Schermer (1556-1670)
Waterlands Archief: Archieven polders
Beemster, Purmer en Wijde Wormer (1607-
1929)
Kaart uit 1635 met de uitgegeven kavels van de eerder
dat jaar drooggemalen polder Schermer door landmeter
PieterWils (coll. Regionaal Archief Alkmaar).
Noord-Hollands Archief: Archief Commissie
Droogmaking Haarlemmermeer (1839-1858)
Ontwerp van het Bureau van Inlandsche Kunstvlijt uit
1818 van een reddingvest met kurk om door de nieuw
opgerichte Maatschappij van Weldadigheid te laten produ
ceren (coll. Drents Archief).
O-
Drents Archief: Archief Heren van Hooger-
smilde (1615-1817)
Drents Archief: Archief
Maatschappij van Weldadigheid
(1818-1847)
Regionaal Archief Zutphen: Archief Neder-
landsch Mettray (1850-1960)
Optocht van musicerende kinderen van het jongens
internaat Nederlandsch Mettray in Eefde bij Zutphen in de
jaren vijftig (coll. Regionaal Archief Zutphen).
Regionaal Archief Tilburg: Archief
Wollenstoffenfabriek BeKa (1857-1936)
archievenblad
maart 2009
maart 2009
archievenblad
