DPiniEiopinie
opinie
opinie
pinie^opim
In het Archievenblad van oktober
2008 lieten vier collega's hun licht schij
nen over het archiefbestel. Geert-Jan
Bussel, Rob Kramer en Marianne Loef
dringen aan op een Informatiewet ter
vervanging van de Archiefwet 1995 die
teveel een cultuurwet zou zijn. Het voor
ontwerp ligt sinds 2006 bij het ministe
rie van Binnenlandse Zaken. Bert Looper
laat een wat meer afwijkend geluid horen.
Hij dringt aan op een op minimalistisch
ingericht archiefbestel. Het geeft de beste
garantie om overal te participeren en zo
ontstaan volgens hem de mooiste initia
tieven.
Charles Jeurgens vraagt zich in het
Archievenblad van december 2008 af,
of we de weg een beetje kwijt zijn.
Verdwaald in het bos dus. Hij constateert
een kloof tussen een kleine voorhoede in
de Nederlandse archiefwereld en grote
groep van uitvoerende professionals. Hij
dringt aan op nascholing van zittende
archivarissen.
In oktober van 2008 namen velen
deel aan de digitale ledenraadpleging
over het archiefbestel. Deze peiling had
als doel de besturen van BRAIN en de
KVAN een indruk te geven van de opvat
tingen van de leden over fundamentele
inrichtingsvragen met betrekking tot het
archiefbestel. De peiling is de opmaat
naar een in het voorjaar van 2009 uit te
brengen advies aan de minister van OCW
over de op handen zijnde wijziging van
de Archiefwet 1995. Het rapport van de
ledenraadpleging wordt gepubliceerd op
www.kvan.nl en op www.archiefbrain.nl.
Om de uitkomsten van de peiling beter
te kunnen interpreteren en deze afgewo
gen te kunnen gebruiken bij de .voorbe
reiding van de adviezen aan de minister,
zijn er begin 2009 drie discussiebijeen
komsten georganiseerd: op 19 januari in
het Historisch Centrum Overijssel (voor
KVAN-leden), op 26 januari in Hotel
Central in 's-Hertogenbosch (voor BRAIN-
leden) en op 26 januari op dezelfde loca
tie (voor KVAN-leden).
We vroegen KVAN-voorzitter Fred van
Kan in te gaan op samenwerking binnen
het archiefveld; BRAIN (Jantje Steenhuis,
Margreet Windhorst), Erfgoed Nederland
(Richard Hermans, Frans Hoving) en
het Convent (Martin Berendse) reageren
daarop.
Fred van Kan schetst het veld in 'Door de
bomen het bos.en dringt aan op samen
werking. Hij meldt tevens de afwijzing
van de ledenvergadering van de KVAN om
als beroepsvereniging ook een branche
organisatie te worden. Jantje Steenhuis
en Margreet Windhorst kiezen onder het
motto 'Er groeit veel, maar er bloeit wei
nig' voor 'Het uitdunnen van het bos' en
Richard Hermans en Frans Hoving gaan
zelfs 'Het bos uit'. Zij dringen aan op een
krachtige branchevereniging naast de
beroepsvereniging: twee forse bomen is
alles dat het bos nog rest. Martin Berendse
stelt zich als voorzitter van het Convent
de vraag hoeveel bomen het bos nodig
heeft. Pas als duidelijk is, welke strategie
hoort bij welke uitdagingen en ambities,
wordt duidelijk welke organisaties daar
voor nodig zijn. Vorm volgt inhoud.
Hij geeft aan dat het Convent de strate
gische agenda op wil stellen en deze zal
bespreken met zoveel mogelijk collega's,
bijvoorbeeld vertegenwoordigd in BRAIN
en in de KVAN. Dat zijn in elke geval twee
bomen. Het Convent neemt wat hem
betreft het voortouw.
BRAIN, Erfgoed Nederland en het Convent
reageerden op het stuk van Fred van Kan
die - hoe kan het ook anders als voorzitter
van onze beroepsvereniging - het laatste
woord krijgt. Zijn eindreactie is getiteld
'Naar een gemengd bos'. Ontstaat er hier
consensus of begint de discussie nu pas
goed?
Erfgoed Nederland zet 0rf
Door de bomen het bos...
Tijdens het KVAN-congres dit voorjaar
pleitte Martin Berendse, de nieuwe direc
teur van het Nationaal Archief, ervoor
om de belangenbehartiging voor het
archiefwezen in handen van één organi
satie te leggen en wel in die van de KVAN.
De belangenvereni
ging voor archiefin
stellingen BRAIN, nog
maar net één jaar oud,
zou wat hem betreft
op moeten gaan in
onze vereniging.
Vele jaren was de
VAN (toen nog niet
Koninklijk) inderdaad
de woordvoerder
voor het hele veld.
Wel bestond al sinds 1890 het jaarlijkse
overleg van de rijksarchivarissen (later
Convent). De situatie veranderde in 1974,
toen de gemeentearchivarissen vonden
dat binnen de VAN hun belangen onvol
doende werden gediend en zij de Kring
van Gemeente- en Streekarchivarissen
oprichtten (later KALO).
Zo zag het landschap eruit toen in
1996 de Raad voor Cultuur staatssecretaris
Nuijs adviseerde om de vorming van een
archiefkoepel te bevorderen. Die zou voor
vergroting van het publieksbereik van
archieven moeten zorgen. Drie jaar later
was de koepel een feit, eerst als federatie,
later als vereniging voor het Nederlands
archiefwezen en de documentaire infor
matievoorziening DIVA. Het was de
bedoeling om niet alleen archiefinstellin
gen samen te brengen, maar indachtig het
records continuüm, ook organisaties in de
div-sector. Dit kwam echter nooit goed uit
de verf. Als redenen gaf DIVA later aan dat
het archiefveld het erfgoed centraal was
gaan stellen, dat er tendensen waren opge
komen naar erfgoedbrede samenwerking
en dat het ministerie van Binnenlandse
Zaken nauwelijks belangstelling toonde.
DIVA verenigde archieven uit alle over
heidslagen, van Algemeen Rijksarchief tot
het kleinste gemeentearchief en dat was
een nieuw fenomeen. De KALO had met
de vorming van DIVA geen bestaansrecht
meer en hief zichzelf op. Tegenover DIVA
moest de KVAN op zoek gaan naar haar
nieuwe rol. Voortaan was zij meer dan
ooit een vereniging van beroepsbeoefe
naren; voor het archiefwezen als geheel
werd niet allereerst naar haar gekeken.
Binnen het Convent van rijksarchivaris-
Tegenover DIVA moest de KVAN op
zoek gaan naar haar nieuwe rol.
Voortaan was zij meer dan ooit een
vereniging van beroepsbeoefenaren;
voor het archiefwezen als geheel werd
niet allereerst naar haar gekeken.
sen rees de vraag of met de komst van
DIVA op termijn nog behoefte zou zijn
aan een dit overleg.
Vorig jaar ging DIVA op in Erfgoed
Nederland. Daar ligt het accent op een
integrale benadering van het erfgoed, wor
den alleen besteltaken gediend en wordt
niet aan belangenbehartiging gedaan.
Bovendien bleek al snel dat Erfgoed
Nederland geen rol voor zich ziet op het
gebied van het beheer van digitale archief
bescheiden. In het licht van dit alles stelde
een aantal archiefdirecteuren voor om het
KVAN-lidmaatschap open te stellen voor
instellingen. De KVAN zou dan kunnen
zorgen voor behartiging van de branche-
belangen. Dat voorstel werd begin 2007
door de ledenvergadering afgewezen,
omdat de belangen van beroepsbeoefe
naar en instellingen niet altijd synchroon
lopen. En daarmee was BRAIN geboren.
Maken we de balans op, dan zien we
aan instellingszijde een sectorbreed
Erfgoedinstituut, de kersverse branche
vereniging BRAIN en het Convent, nu
bestaand uit rhc-directeuren en de direc
teur van het Nationaal Archief. Voor de
individuele beroepsbeoefenaren is er de
KVAN. Het bestaan van deze vier organi
saties is een feit, maar dat neemt niet weg
dat gezamenlijk moet worden opgetrok
ken waar dat mogelijk is. De KVAN zoekt
die samenwerking nadrukkelijk.
Het uitdunnen van het bos.
Bestel, branche en beroeps
beoefenaren in het archiefveld
Het is lastig reageren op een artikel dat
geen stelling neemt. Fred van Kans arti
kel Door de bomen het bos... beschrijft
het landschap van vertegenwoordigende
en overkoepelende organisaties in het
archiefwezen. De titel suggereert een nei
ging tot vereenvoudiging, tot het kap
pen van wat bomen, maar tot uitspraken
daarover komt de KVAN-voorzitter niet.
Wel spreekt hij de intentie uit om geza
menlijk optrekken waar mogelijk. BRAIN
gaat verder dan dat.
De initiatiefnemers van BRAIN
opteerden in 2007 aanvankelijk voor
een bundeling van belangen van bran
che en beroepsbeoefenaren in een
KVAN-nieuwe-stijl, naar analogie van de
Museumvereniging, die dezelfde twee
ledige doelgroep en doelstelling heeft.
De ledenvergadering van de KVAN wees
dat voorstel echter stellig van de hand.
Tussen branche (lees: de instellingen) en
de beroepsbeoefenaren (lees: de indivi
duele KVAN-leden) bestaat in veel geval
len ook een werkgever-werknemerrelatie.
De belangen van beide doelgroepen lopen
dan ook niet altijd parallel. Dat was voor
de KVAN de reden om een gecombineer
de branche- en beroepsvereniging af te
wijzen. En daarmee was BRAIN geboren,
zoals Fred beschrijft.
Er zijn instellingsdirecteuren en mis
schien ook wel individuele archivarissen
die dat jammer vinden. Die van mening
zijn dat in een veld dat zo klein is, geen
plaats is voor verschillende belangenbe
hartigers. Daar zit best iets in. Maar als je
met die blik gaat kijken, zijn er behalve
KVAN en BRAIN ook andere bomen in
het bos die door de houthakkers kritisch
bezien kunnen worden. Daarbij gaat het
niet om organisaties als zodanig. Elke
organisatie die zichzelf in stand weet te
houden, heeft bestaansrecht. Waar het
wel om gaat, is optimale belangenbeharti-
26
27
Het archiefbestel: over de bomen en het bos
Door René Spork
Het archiefwezen staat voor een enorme
uitdaging: enerzijds de duurzame opslag en
toegankelijkheid van digitale en gedigitali
seerde informatie en anderzijds de beschik
baarstellingvan die informatie aan een zo
groot mogelijk publiek. Het E-depot, wel
licht een aantal gecentraliseerde E-depots,
gaat de oplossing bieden voor duurzame
opslag. Beschikbaarstelling van digitale en
gedigitaliseerde informatie doen de instel
lingen afzonderlijk, via hun websites, maar
in toenemende mate in samenwerking en/of
op andere platforms zoals YouTube en Flickr.
Samenwerking, bijvoorbeeld in een portal
als 'mijnvoorouders.nl' (onder meer Genlias
en Digitale Stamboom) roept vragen op
over beheer, ontwikkeling en exploitatie.
Publieksparticipatie (Web 2.0) is niet meer
weg te denken. Is het archiefbestel toegerust
op al deze uitdagingen? Past de Archiefwet
nog? Hoe ziet het bestel er eigenlijk uit en
wie is verantwoordelijk waarvoor?
Wat is de strategie? Kortom: wie ziet er door
de bomen het bos nog en moet het bos wor
den uitgedund?
Ledenraadpleging
Samenwerking
zich in voor: G08Cl
- versterking maatschap- N6D6
pelijke positionering
van cultureel erfgoed
- belang en de betekenis van cultu
reel erfgoed als geheel
- belang van de deelsectoren arche
ologie, archieven, monumenten en
musea.
BRAIN verbindt, versterkt en onder
steunt instellingen die archieven en
documentaire verzamelingen vormen
en beheren, om die instellingen in
staat te stellen de maatschappelijke,
culturele en informatieve waarde van
die collecties optimaal tot hun recht
te laten komen, en schept daarvoor
de benodigde voorwaarden door op
te treden als lobbyist, dienstverlener/
adviseur, platform en 'gilde'.
Het Convent is het collegiaal overleg
van directeuren van regionaal histori
sche centra waarin een rijksarchief is
opgenomen over thema's die bij alle
centra spelen en onderwerpen waar
bij in gezamenlijkheid vooruitgang is
te boeken.
De Koninklijke Vereniging van
Archivarissen in Nederland stelt
zich ten doel de
belangen van
het Nederlandse
archiefwezen te
behartigen en de deskundigheid van
archivarissen te bevorderen.
Fred van Kan (foto Jan-
Jaap Heine).
René Spork is projectleider Digitale Dienst
verlening bij het Gemeentearchief Rotterdam
en redacteur van het Archievenblad.
Door Fred van Kan
Eén organisatie?
Archiefkoepel
Samenwerking
Fred van Kan is voorzitter van de KVAN en
directeur van het Gelders Archief.
Door Margreet Windhorst en Jantje Steenhuis
Gescheiden belangen
Wildgroei of veredeling?
archievenblad
februari 2009
februari 2009
archievenblad
