Lieuwe Zoodsma, directeur Noord-Hollanèrchief en voorzitter CPA:
"Juist door de sterke ontkerkelijking ontstaat behoefte om het erfgoed veilig te stellen"
Dienstverlening bij het
Rijksarchief in Zeeland. Ik
ben geen echte inventari-
sator en daarnaast wilde ik
met mijn toenmalige part
ner wel eens ergens naar
toe waar wij nog nooit
geweest waren. Daarom
hebben wij voor Zeeland
gekozen. Ik moest veel de
provincie in, ik ben veel
met publiek bezig geweest
en met de studiezaal. Zoals
ze het nu noemen: meer
het frontoffice-werk. En
dat in een prachtige histo
rische omgeving: de abdij
van Middelburg met zijn
veertien torens. In mijn
Zeeuwse tijd (1984-1994)
heb ik ook meegewerkt aan
het Homines Novi-project
over de eerste volksverte
genwoordigers van 1795.
Daar was ik natuurlijk in
mijn Haagse tijd ook al heel erg mee bezig
geweest."
Je hebt in je Zeeuwse tijd toch ook iets gepu
bliceerd over de Lutherse kerk in Zeeland?
"Ja, vanaf mijn Amsterdamse tijd was ik
eigenlijk al een soort 'kerktoerist' en in
mijn Middelburgse tijd is dat nog inten
siever geworden. Mijn eindscriptie aan
de Vrije Universiteit ging over de Luikse
heerlijkheid Bokhoven die ressorteerde
onder de Abdij van Berne in Heeswijk-
Dinther. Daar zat ik voor mijn onderzoek
in het klooster, ik maakte de getijdedien
sten mee met de monniken en verder zat
ik veel in de archiefkluis. In Middelburg
kerkten we veel bij de Lutheranen en op
uitnodiging van de vrouwelijke predikant
Chica van Dam zijn we gastlid gewor
den van die gemeente. Hier in Haarlem
ben ik nog steeds gastlid van de Lutherse
gemeente en ik ben vanaf 2000 ook
ouderling (bij de Lutheranen doen de
ouderlingen geen huisbezoek, ze hebben
wel een bestuurlijke taak en ze openen
op zondag de kerkdienst). Ik ben toen in
Middelburg gastlid geworden omdat ik
in het gereformeerde Deputaatschap zat
voor Archieven en Kerkelijk Kunstbezit
(samen met bijvoorbeeld Kees de Kruijter
en Frans Rozemond) en je kon alleen maar
deputaat zijn als je gereformeerd was."
Ben je zo ook bij de CPA terechtgekomen, de
Commissie tot registratie van de Protestantse
kerkelijke en semi-kerkelijke Archieven?
"Ja, de hervormden hadden een
Archiefcommissie en de Lutheranen
hadden net zoiets en ik kwam vanuit
het gereformeerde deputaatschap in de
CPA. Caspar van Heel (van de Christelijk
Gereformeerde Kerken) heeft mij erbij
gehaald en op den duur werd ik voorzit
ter (in 1999). Eigenlijk is de CPA nu inge
slapen, een beetje teloorgegaan bij de
komst van de PKN. De hervormden en de
gereformeerden droegen het. Ze hadden
een hecht netwerk aan archiefconsulen
ten, die ook intermediair waren voor de
archiefdiensten. Maar dat netwerk is inge
stort, net als het deputaatschap. Ik heb
voor de synode van de Gereformeerde
Kerken in Nederland nog een pleidooi
gehouden voor meer aandacht voor de
archieven. Maar er waren andere priori
teiten en er werd flink bezuinigd. Dat is
jammer, want wat is ingestort, bouw je
niet zomaar weer op.
Na 2004 ging de zorg voor particuliere
kerkelijke archieven min of meer over
op DIVA en wat is er nu? Het PPA, het
Platform Particuliere Archieven, organi
seert nog wel eens wat. En voor de rest
worden de meeste kerkgenootschap
pen een beetje aan hun lot overgelaten.
Eigenlijk zijn er maar een paar die hun
archiefzorg goed en verantwoord heb
ben geregeld. De Gereformeerde Kerken
(Vrijgemaakt) bijvoorbeeld hebben het
goed georganiseerd met hun Archief- en
Documentatiecentrum in Kampen."
Dus je ziet de toekomst van de kerkelijke
archieven somber in?
"Och, we hebben nu ook een chalet bij
Elburg en dan merk je wel dat het ker
kelijk leven daar heel erg verschilt van
Haarlem. Het lijkt meer op zoals het
vroeger in Friesland was, terwijl de ont
kerkelijking in Haarlem misschien wel
het sterkst is van het hele land. Maar juist
door de sterke ontkerkelijking ontstaat de
behoefte om het erfgoed veilig te stellen.
Als kerkelijke gemeenten worden opge
heven wil men vaak de archieven over
dragen. Zo komt er een grotere druk op
de archiefdiensten. Qua ruimte kunnen
die het wel aan, maar het bewerken en
toegankelijk maken kunnen ze moeilijker
aan. En zo'n archiefdienst kan ook komen
te zitten met de vraag van de inhoudelijke
meerwaarde van een weinig spectaculair
iets met archieven gaan doen?
"Ik ging in 1974 rechten studeren aan de
Vrije Universiteit in Amsterdam. Als kind
wilde ik wel graag iets met geschiedenis
gaan doen, maar leraar leek mij niks.
Toch had ik het eerste jaar al snel door
dat de rechtenstudie ook niet ideaal was
voor mij. Daarom wilde ik alsnog geschie
denis gaan studeren, maar dat lukte niet
omdat ik werd uitgeloot. Ik heb toen bij
rechten de Vrije Studierichting gevolgd.
Ik kon zelf mijn vakken uitkiezen zoals
rechtsgeschiedenis en archivistiek. Als je
die studie afrondt, ben je doctorandus
in de rechten, met alle gevolgen van
dien voor je verdere toekomst. Ik moest
mijn vakkenpakket dan ook voorleggen
aan een speciale commissie van de Vrije
Universiteit waar onder anderen de toen
malige decaan en latere rector-magnifi-
cus I.A. Diepenhorst in zat (in de politiek
een kamer te hebben gehad. Ik liep in
die periode stage in Den Haag, bij het
Rijksarchief in Zuid-Holland (of de Derde
Afdeling van het Algemeen Rijksarchief).
Er werden toen voor de hogere opleiding
maximaal twaalf mensen toegelaten op de
Archiefschool, van wie er zes een volledig
betaalde plaats via de Rijksarchiefdienst
kregen. De andere zes liepen tegen een
kleine vergoeding bijvoorbeeld stage bij
een gemeentearchief. Het was een hele
strenge selectie, want er waren ontzettend
veel gegadigden. Ik heb geluk gehad dat ik
die betaalde plaats kreeg. Waarschijnlijk
ook vanwege het vakkenpakket van mijn
studierichting. We hadden één dag college
en we liepen vier dagen stage. We waren
bekend vanwege de prachtige volzinnen
in zijn redevoeringen). Die commissie
vond mijn vakkenpakket wel heel erg
gespecialiseerd, maar ging er gezien mijn
motivatie mee akkoord."
En toen kwam de Archiefschool?
"Ja, van 1981 tot 1983. Ik woonde toen in
Amsterdam-Oost, in de Transvaalbuurt.
Daar was ik als student terechtgekomen
na eerst op Uilenstede (een studenten
centrum) en in een Fries studentenhuis
in Den Haag bezig met een hele leuke en
interessante periode, die van 1795-1813.
Mijn stage-inventaris was in feite de start
van het project met het archief van de
Provisionele Representanten van het Volk
van Holland (1795-1796)."
Was het makkelijk om een baan te vinden
nadat je afgestudeerd was?
"Ik kon toen twee banen krijgen: hoofd
Inventarisatie bij het Rijksarchief in
Noord-Holland en hoofd Externe
burgerlijke stand
burgerlijke stand
Ben je geboren en opgegroeid in Friesland?
"Ja, ik ben in 1955 geboren in Arum
(gemeente Wünseradiel, bekend van
de laatste Koninginnedag). Mijn ouders
hadden daar een winkel, zo'n dorps
winkel waar van alles werd verkocht.
Ze konden in het voorjaar zelfs kievits-
en eendeneieren in de winkel brengen.
Mijn vader belde dan 's ochtends vroeg
naar Leeuwarden wat de prijs was en later
op de dag werden de eieren opgehaald en
geëxporteerd naar 'Holland' of het buiten
land.
Ik ben hervormd gedoopt. Toch was ik
indirect de aanleiding dat ons gezin gere
formeerd is geworden. In Arum waren de
hervormden namelijk vrijzinnig en mijn
ouders kerkten daarom altijd in Achlum,
een dorp verderop waar de hervormde
gemeente orthodox was. De kinderen
gingen mee in een mand op de bakfiets,
maar toen ik erbij kwam, was er niet
genoeg plaats meer in die mand. Daarom
gingen we over naar de gereformeerde
kerk in Arum. Iedereen in het dorp wist
waarom dat was, maar mijn vader moest
wel voor de kerkenraad verschijnen en
uitvoerig tekst en uitleg geven over zijn
beweegredenen.
Toen ik 13 jaar was, hield mijn vader op
met de winkel en we verhuisden naar
Bolsward (waar mijn vader bij Nestlé ging
werken). In Friesland ging je in die tijd
als protestant natuurlijk niet naar een
openbare of een katholieke middelbare
school (die waren er wel in Harlingen
en Bolsward), maar ik ging naar het pro
testants-christelijke Bogerman College
in Sneek. Trouwens een school waar ik
goed onderwijs heb gekregen: Atheneum
A; ik hoorde in 1968 bij de eerste groep
leerlingen op wie de Mammoetwet werd
uitgeprobeerd. Ik heb er hele goede herin
neringen aan."
En na de middelbare school? Wilde je toen al
Door Dick Deuzeman
Nieuwe doelgroepen bij het NHA,groep 7 van een groot
aantal Haarlemse basisscholen bezoekt het restaura
tieatelier in het kader van het erfgoedproject: 'Wie wat
bewaard, heeft wat' (foto Paul Maessen).
september 2008
Hm
archievenblad
Lieuwe Zoodsma, directeur van het Noord-Hollands
Archief, tijdens de opening van het publiekscentrum in de
Janskerk op 7 juni 2007 (foto Paul Maessen).
september 2008
Dit keer in deze interviewrubriek een gesprek
met iemand die te maken heeft met kerke
lijke en semi-kerkelijke archieven Lieuwe
Zoodsma, voorzitter van de Com m issie tot
registratie van de Protestantse kerkelijke en
semi-kerkelijke Archieven (CPA) én directeur
van het Noord-Hollands Archief. In zijn werk
kamer naast de Janskerk in Haarlem sprak
Dick Deuzeman met hem over kerkelijke
archieven en over zijn loopbaan en
levensloop.
archievenblad
