DIKKERTJE DAP EDDE GELOOFSBELIJDENIS
ma
De kerk is immers de eeuwen door behalve
een godshuis ook een muziektempel geweest,
hoe gespannen vaak ook de verhouding was met
de muzikale cultuur van de seculiere 'muziek
tempels'. Menig Nederlandse componist heeft
zijn muzikale wortels in de kerkmuziek, of was
als musicus of componist werkzaam in de kerk.
Archieven van componisten van kerkmuziek en
kerkmusici bevatten daardoor automatisch ook
materiaal dat deel uitmaakt van of raakt aan
'religieus erfgoed'. Denk aan muziek-handschrif-
ten, maar ook aan correspondentie, door musici
aangelegde 'dossiers' over kwesties, neerslag van
'gedoe' in de kerk, het altijd weer noodzakelijke
gevecht voor de positie... Zoals elk archief een
stukje cultuurgeschiedenis weerspiegelt, weer
spiegelen deze archieven vaak ook, zowel in de
vorm van muziek als documentatie, een stukje
kerkgeschiedenis.
Welke dwarsverbanden er allemaal zichtbaar
kunnen worden in zo'n archief, laat zich onder
andere illustreren aan de nalatenschap van Paul
Christiaan van Westering, die bestaat uit manus
cripten, brieven, andere documentatie en geluid
dragers. Van Westering (1911-1991) was een
veelzijdig mens. Hij was kerkmusicus (organist
en dirigent) en componist, schreef als muziek-
journalist reportages, interviews en recensies,
schreef als filatelist stukjes over postzegels, maar
had ook een technische kant: voor de oorlog had
hij bij Philips gewerkt, waarvoor hij een tanden
borstelmachine ontwierp.
Zijn interview-boek De mens achter de musicus
uit 1965 (het moet in grote oplage zijn versche
nen, want ik kom het nog regelmatig tegen) is
nog steeds kostelijk om te lezen. Van Westering
noteert niet alleen uitspraken van de geïnter
viewden, maar vertelt ook smakelijk over de
omstandigheden waaronder de gesprekken
plaatsvonden.
Paul Chr. van Westering is in de protestantse ker
ken nog steeds een bekende naam, omdat een
bepaalde melodie van hem nog steeds veelvul
dig wordt gezongen. Het gaat om de melodie
van het Credo of de zogenoemde 'Apostolische
Geloofsbelijdenis', die hij afleidde van een melo
die uit de zeventiende eeuw. Toen ik een orgel
begeleidingspartij bij deze melodie wilde schrij
ven, merkte ik dat er verschillende versies van
in omloop waren. Ik raadpleegde het archief
Van Westering om te zoeken naar de meest oor
spronkelijke versie. (Zie hierover mijn artikel 'De
Geloofsbelijdenis van Van Westering' in mijn
boekje Kogels in de kerk en andere beschouwingen
over (kerk)muziek, Kampen 20072).
Wie bekend is met archiefonderzoek zal her
kennen dat je in archieven altijd veel méér vindt
dan je zoekt. Zo kwam ik ook in het archief Van
Westering boeiende dingen tegen. Wellicht zul
len weinigen weten dat hij ook degene is die de
muziek maakte van veel liedjes van Annie M.G.
Schmidt; hij toonzette meer dan honderd lied
jes van haar, waaronder 'Beertje Pippeloentje',
'Het fluitketeltje' en 'Dikkertje Dap'. Toch wordt
hij nauwelijks genoemd in de biografie en in de
andere boeken over Annie M.G. Schmidt die zijn
verschenen. In Wacht maar tot ik dood ben. Annie
M.G. Schmidt: haar leven en werk voor theater, radio
en tv van Hans Vogel wordt Van Westering alleen
genoemd met een citaat van Schmidt zelf, die
zich op een vileine manier over hem uitlaat. Ze
zegt daar over de melodie van 'Dikkertje Dap':
"Het is waarschijnlijk de belangrijkste melodie,
die Paul Christiaan van Westering heeft geschre
ven. Daardoor is die man blijven voortleven. Ik
heb na zijn dood eens een beledigde brief van
zijn weduwe gekregen. Ik had daar te weinig
aandacht aan geschonken of ik noemde hem te
weinig. Dan denk ik: 'Ja god, sorry, kan ik dat
helpen.' Ik hield niet zo verschrikkelijk van zijn
muziek, maar die paar liedjes zijn blijven leven.
Harry Bannink liet ze sprankelen, die voegde
nieuw leven toe. Harry heeft mij altijd veel meer
geïnspireerd, tot iets met een eigen karakter. Ik
heb zelf heel vroeger ook wel muziek geschreven,
maar dat heeft geen enkele betekenis. Gewoon
de tekst volgen en er een deuntje op maken. Wat
Paul Christiaan van Westering gedaan heeft,
dat had ik ook gekund. Daar is geen kunst aan.
Ik vind Harry echt een genie."
Ik ontdekte dat de 'samenwerking' tussen
Van Westering en Schmidt nogal eenzijdig was
geweest. Van Westering zette haar teksten op
muziek, maar of Annie dat ooit echt gewaardeerd
heeft, valt te betwijfelen. Van Westering was
naar haar smaak te klassiek in zijn melodieën,
zijn accoorden en zijn gebruik van instrumen
ten. Ze ervaarde zijn muzikale stijl als 'elitair'. En
wie de liedjes beluistert in hun oorspron
kelijke versies, kan zich daar wel iets bij
voorstellen. Misschien heeft u thuis nog
wel - of kunt u er een geluidsbestandje
van op internet vinden - het e.p.-tje dat
Citroen Nederland in 1959 uitbracht ter
promotie van de deux-chevaux, met het
liedje 'Het lelijke eendje', ook op tekst van
Annie M.G. Schmidt. Let u dan eens niet
alleen op de kostelijke tekst en de ouder
wets-beschaafde articulatie, maar ook
op de mooie muzikale bewerking, met
piano, klarinet, hobo en contrabas. Van
Westering schreef inderdaad - dat was ook
zijn opzet - klassieke muziek voor kinde
ren. Maar toch wel zó aansprekend, dat er
van de grammofoonplaten met die kinder
liedjes tienduizenden verkocht zijn. Van
'Het lelijke eendje' zelfs 110.000, volgens
Van Westering.
In het archief Van Westering in het
Nederlands Muziek Instituut bevinden
zich geen brieven van Schmidt, maar wel
één (in doorslag) van Van Westering aan
haar. In deze brief uit 1967, die ik inte
graal heb afgedrukt in mijn bovenge
noemde boekje, is pijnlijk voelbaar dat
Annie M.G. Schmidt niet gecharmeerd
is geweest van zijn componeerstijl, die
door Van Westering met verve wordt
verdedigd. Schmidt en Van Westering
waren niet alleen in muzikale smaak,
maar ook in andere opzichten tegen
polen. Van Westering was een keurige,
wellicht op Schmidt wat burgerlijk over
komende, gelovige man. Schmidt stak
graag de draak met het burgerlijke en had
niets met geloof. Wat betreft dat laatste
is deze alinea uit de genoemde brief van
Van Westering aan Schmidt intrigerend:
"Je hebt eens gezegd dat je leven niet voor
niets geweest zou zijn wanneer je mij van
het christelijk geloof afgehaald zou heb
ben. Nu, daar ben je vrijwel in geslaagd."
Het is mij niet bekend of Van Westering
gelovig gebleven is of niet. Wel is duide
lijk, dat zijn naam voorgoed verbonden
zal zijn aan Annie M.G. Schmidt, of zij
dat nou leuk vond of niet...
32
33
Archieven en Religieus Erfgoed
Archieven en Religieus Erfgoed I
Door Dirk Zwart
In het Nederlands Muziek Instituut in Den Haag
bevinden zich enkele honderden archieven met de
muzikale nalatenschappen van Nederlandse com
ponisten, musici, muziekuitgevers en -instellingen.
Behalve dat ze een onuitputtelijke bron zijn voor
muzikale geschiedschrijving en vaak prachtige maar
onuitgegeven muziek in zich bergen, bevatten deze
archieven ook een schat aan materiaal op kerkelijk-
muzikaal gebied.
Dwarsverbanden
Dikkertje Dap
Paul Chr. van Westering en Annie M.G.Schmidt bij de
presentatie van de kinderpostzegels 1967 op 7 november
1967 in het RAI-gebouw te Amsterdam (coll. Nederlands
Muziek Instituut, Den Haag).
Keurige gelovige man
Dirk Zwart is neerlandicus, kerkmusicus, componist
en muziekuitgever, en is parttime werkzaam bij het
Nederlands Muziek Instituut te Den Haag.
archievenblad
september 2008
september 2008
archievenblad
