X
si
f|ij
Paraplu overeenkomst
£|pi
pfffp 11
DIGITALISEREN INDEXEREN CONUERSIESLAGEN
Calamiteitenservice, zorg en beheer
DIGITALISEREN
UUU.GMSNL.COM
Nu ook geconditioneerde opslag voor archieven en
museumobjecten in onze beveiligde archiefbunker
Een beredderingsabonnement op DocumentenWacht voor slechts 28,75 per jaar
gedekt bij een calamiteit:
/isotron m
INDEXEREN
CONUERSIESLAGEN
Vervolg van pagina 35
ke, Duitse cultuur beviel hem dat goed.
Beiden werden aangestuurd door een
overtuigde aanhanger van het Derde Rijk,
de Pruisische Generaldirektor Ernst Zipfel.
Beiden hadden dezelfde doelen voor ogen.
Die doelen bestonden uit het grip krijgen
op het archiefwezen in hun gebied en de
werkelijke Archivschutz (niet onbelangrijk
in oorlogstijden). Zij trachtten de Duitse
archieven te verrijken met voor Duitsland
belangrijke bronnen. In het interbellum
waren archiefruil en de ontwikkeling van
het wetenschappelijke Westprogramm
al gespreksonderwerp. Voor de centrale
bronnenverzameling over de geschiedenis
van het Heilige Roomse Rijk zouden docu
menten die niet voor ruil in aanmerking
kwamen, bewerkt en verfilmd worden.
Hiervoor onderhielden zij contacten met
historici, met name mediaevisten, zoals
met de Utrechtse hoogleraar Opperman.
Die betrok Vollmer bij de uitbouw van
zijn bescheiden instituut waarin ruimte
was voor de niet bestaande Nederlandse
archiefopleiding.
Santé kreeg al direct te maken met de
Duitse wens om de archivalia in en over
Eupen en Malmédy op te sporen en uit te
leveren. Deze gebieden genoten de 'eer' om
opgenomen te worden in het Derde Rijk.
Bij de uitwerking van de ruilvoorstellen
bleek Santé meer in de Pruisische richtlijn
te opereren dan Vollmer. Hiervoor werd
hij door het militair gezag op de vingers
getikt met de mededeling dat hij geacht
werd de archivistische principes hoog te
houden maar dat die niet tot gespannen
relaties met de Belgische collega's moes
ten leiden.
Dat brengt ons bij het optreden van
Vollmer in Nederland. Op archiefgebied
was hij een kenner van Nederland. Het
Pruisisch-Nederlandse archiefverdrag
van 1926 is een product van hem en de
Gelderse archivaris Graswinckel. Het ver
drag regelde de uitwisseling van archi
valia in de Gelders-Duitse en Limburgs-
Duitse grensgebieden. Na 1940 ontmoet
ten beide mannen elkaar onder andere
omstandigheden. Met zijn diplomatieke
behendigheid en de overtuiging dat
zijn handelwijze wetenschappelijk ver
antwoord was, wist hij in korte tijd een
breed Nederlands netwerk op te bou
wen. Cultureel-maatschappelijk gespro
ken verkeerde hij wat de rijksarchivaris
sen betreft, onder zijns gelijken. Zijn
zetel was in het Ministerie van OKenW.
Op 26 oktober 1940 sprak hij leden van
de Vereeniging van Archivarissen in
Nederland (VAN) toe en ondervond alle
lof van Reichscommissaris Seyss-Inquart.
Die meende dat Vollmer een man was die
onder moeilijke omstandigheden goed
werk leverde, zonder de verhoudingen
te verstoren. Dit, terwijl Zipfel Vollmer
verweet zich niet in te spannen voor de
Duitse wensen en te voorzichtig te werk
ging. Vollmer gaf blijk van een naïef ide
alisme toen hij zijn ruilprogramma voor
Nederland stoffeerde met opmerkingen
over de gewenste terugkeer van bestanden
die in de Franse revolutietijd naar Parijs
waren afgevoerd. Die gedachte werd snel
afgeserveerd door Berlijn.
Overigens verliep de voorbereiding van
de archiefruil niet zonder slag of stoot.
Want, als dit zonder dwang moest wor
den uitgevoerd, hoe dan te handelen
met het Koninklijk Huisarchief (KHA)
waarvan de rechtmatige eigenares in het
verfoeide Engeland verbleef? Deze instel
ling was niet de enige waarop de uit
wisseling gericht was. Belangrijk waren
ook het Algemeen Rijksarchief (ARA),
het Rijksarchief Gelderland (Waldeckse
archieven) en een reeks kleinere institu
ten. Het moet gezegd, de aanpak bleef
methodisch zeer correct. In het KHA zien
we tot op de dag vandaag dat af te voeren
documenten, stammend uit het archief
van de Duitse kanselarij van de Oranje's
in Den Haag, in een andere kleur omslag
gearchiveerd waren dan de bescheiden
uit het archief van de Landesregierung te
Dillenburg.
De oorlogsomstandigheden in latere jaren
verhinderden een adequate uitvoering
van het Westprogramm en de archiefruil.
De archivalia uit het KHA werden door
de langdurige bewerking en burocratische
vertragingingen in zo'n laat stadium naar
Duitsland vervoerd, dat Graswinckel ze
in mei 1945 onberoerd aantrof in de ves
ting Ehrenbreitstein en naar Nederland
liet terugvoeren. Overigens interveni
eerde Mussert bij Hitier om het KHA zo
volledig mogelijk te houden. Vollmers
laatste plannen - het KHA te ontdoen
van Duitse archiefbestanden en tot een
afdeling van het ARA te maken - zijn niet
gerealiseerd. Vollmer bleef tot de Duitse
capitulatie in functie en opereerde in de
laatste oorlogsperiode vanuit Arnhem.
De auteurs laten zien dat Bernhard
Vollmer vóór, in en na de oorlog zijn
eigen koers uitstippelde. Zijn grote ken
nis van het Nederlandse archiefwezen
publiceerde hij in 1957 in de Inventare
von Quellen zur deutschen Geschichte in
Niederlandischen Archiven (München).
De lang gewenste terugkeer van de
Gelderse charters uit de Wittelsbacher
collecties, waar Martens van Sevenhoven
in 1928 al de aandacht had gevestigd en
die Vollmer in zijn Nederlandse ambtspe
riode graag binnen had gehaald, beland
den in 1954 in het Gelderse archief.
De omvangrijke studie van Menk en
Plantinga is zeer lezenswaard en een waar
devolle aanvulling op de bestaande lite
ratuur over de bemoeienis van de bezet
ter met het Nederlandse archiefwezen.
Nu zij aangespoord zijn om de materie uit
te werken tot een biografie van Vollmer,
dienen er wel een paar indringende vra
gen gesteld en beantwoord te worden.
Hoewel Vollmers verhouding tot het nati-
onaal-socialisme koel was, heeft hij het
regime zowel voor als tijdens de oorlog
niet de rug toegekeerd. Of dat tot een
innerlijke worsteling leidde, is tot nu toe
onduidelijk. In dit verband wijs ik op het
op de omslag afgebeelde document (uit
1938) waarin maatregelen staan tegen het
gebruik van staatsarchieven in Duitsland
door Joden. Ten tweede is de vraag of het
optreden van een gentleman in bezet
tingstijd geen aanleiding gaf tot een
gevaarlijke soort verwarring in het bezette
gebied, een vorm van psychologische
misleiding. Dat zouden de auteurs zich
mogen afvragen. Dit ongeacht het feit,
dat we ons gelukkig mogen prijzen, dat
juist Vollmer het Nederlandse archiefwe
zen onder zijn hoede kreeg. "Die Ehre der
deutschen Staatsarchivare und Historiker
zu wahren": dit citaat uit een nota van
Vollmer en de titel van de bijdrage van
Menk en Plantinga is, gelet op het hoog
houden van de beginselen van het vak,
juist. Maar er speelde meer dan dat.
37
Edisonweg 50 d 2952 AD ALBLASSERDAM Postbus 260 2950 AG ALBLASSERDAM
Tel.+078-69 31 300* Fax+31 (0)78-69 31 123 info@gmsnl.com www.gmsnl.com
DocumentenWacht
overzicht van de mogelijkheden
die GMS biedt.
16 uren deskundige beredderingshulp,
inpakmaterialen,
1 transport met eigen geklimatiseerde bus,
1 maand opslag in onze shockfreezer,
schaderapport opmaken voor o.a. de verzekering
Engelanderholt 3, 7361 CZ Beekbergen
T. 055-5423147 F. 055-5430614 E. info@sterken.nl
Meer informatie op: www.documentenwacht.nl www.sterken.nl www.isotron.com
DocumentenWacht is een service van Restauratie atelier
Sterken BV en gericht op schadepreventie
DocumentenWacht is de officiële partner van Isotron
Nederland BV voor gammabestraling voor de gehele Culturele
en Administratieve sector
in de Benelux en Duitsland. -
Alle middelen, kennis en ervaring worden door GMS ingezet bij het
digitaliseren van archiefcollecties - zeker als het gaat om cultureel
erfgoed. Unieke en dus kostbare archiefstukken die met de grootst
mogelijke zorg moeten worden behandeld en waarbij uiterst hoge
eisen worden gesteld aan het digitaliseren. Bureau Metamorfoze van
de Koninklijke Bibliotheek heeft GMS erkend als een kwalitatieve en
deskundige digitaliseringspartner. Een bevestiging van onze kennis en
kunde, die al onze klanten de garantie geeft van kwaliteitswerk.
Ingebonden handschriften
Losbladige handschriften
DTB-boeken
Registers burgelijke stand
Notariële protocollen
Foto's
Prentbriefkaarten
Tijdschriften
Kranten
Technische tekeningen
Bernard Woelderink,
oud-directeur van het Koninklijk Huisarchief
juni 2008
archievenblad
