Martin Berendse, directeur Namaal Archief:
"In een museum zit alles achtjlas en hier doen ze er nog wat mee
OE V
VAN
erdiEPING
NEDERLAND
burgerlijke stand
burgerlijke stand
Waar heb je hiervoor gewerkt?
"Mijn werkzame leven tot nu toe valt
globaal in twee perioden uiteen: werk
zaam in het culturele veld op operatio
neel niveau en een algemene culturele
beleidsfunctie bij de overheid. Toen ik ging
nadenken over mijn verdere loopbaan
kwam ik erachter dat ik twee elementen in
een nieuwe functie wilde combineren. Ten
eerste dat het in het culturele vak - en of je
in de overheid en het andere in het cultu
rele leven. Eén been dat bijna een particu
liere instelling is, terwijl je met het andere
been toch nog onderdeel van een rijks
dienst bent. Met het ene been in de his
torie en het andere been in de actualiteit.
Wat speelt er nu en wat ging eraan vooraf?
Je zou dat ook historie kunnen noemen."
Kende je de archiefwereld al?
"Alleen als klant. Toen ik in Utrecht
een huisje aan de Vecht kocht, stiefelde ik
daar naar het archief om te kijken wat de
geschiedenis van dat plekje was. Toen trof
ik een prentje van de oude Pelkuspoort aan
en daar maakte ik een kopietje van en zo
ontdekte ik dat er vroeger een buurtschap
Lauwerecht had bestaan. En ik kende het
nu in de theatersector, de museumwereld
of het archiefveld zit, dat maakt niet uit
- in essentie gaat over het betekenis geven
aan de samenleving, inhoudelijk laden,
voeden en uitdagen. Dat werk vind ik heel
erg mooi. Eigenlijk is dat de religie van
onze tijd. En ten tweede wilde ik graag in
een publieke dienst blijven werken, bij de
overheid."
Serieus?
"Ja, serieus. In die negen jaar bij de
overheid ben ik het werk heel mooi gaan
vinden. Vanuit een publieke positie kun je
een bijdrage leveren aan de inhoud en de
kwaliteit van de samenleving. Ik ging op
zoek naar een plek waar die twee dingen
samenkomen. En toen kwam ik uit bij de
vacature van het Nationaal Archief. Het
Nationaal Archief is om allerlei redenen
een hybride organisatie. Met het ene been
archiefwezen ook al beleidsmatig, omdat
ik in mijn eerste jaren op het departement
hoofd van het stafbureau cultuur was, en in
die periode een soort beleidscoördinerende
verantwoordelijkheid had voor staatssecre
taris Rick van der Ploeg. Die heeft natuur
lijk in zijn denken wel een grote beteke
nis gehad: zoek nou dat publiek op! In die
periode reisde ik met hem het hele cultu
rele leven af. Of dat nu musea of archieven
of toneelgezelschappen waren, ik kwam
overal. Zo kwam ik bijvoorbeeld bij het
vers gefuseerde RHC Groningen."
Maar aan een archief geroken heb je nog niet
echt. Of inmiddels wel?
"Geroken... door het depot lopen
en de dozen openmaken, de werkelijke
geurfascinatie. Ja, dat heb ik inmiddels
achter de rug."
Wat vind je van de hele discussie over het al
dan niet moeten beschikken over het archiefdi
ploma? je was er zelf het lijdend voorwerp in.
"Weet je nou wat ik het allerliefst had
gewild? Dat ik zelf het besluit had geno
men: ik ga dat diploma halen. En ik weet
zeker dat ik dat besluit had genomen. Want
ik vind eerlijk gezegd dat als je de eerst ver
antwoordelijke bent bij de eerste instelling
op dat gebied in dit land, dat je dan ook de
kwalificatie daarvoor moet hebben. Ik vind
het een beetje jammer dat daar nu zo'n
geur van gedoe om heen hangt."
Degenen die roepen: "Hij mist dat diploma",
zeggen daarmee wel: "Hij mist ervaring in het
archiefbedrijf en die ervaring mag je toch van
de algemene rijksarchivaris wel verwachten.
"Het is heel belangrijk dat je weet hebt
van de inhoud. Ik denk dat voor deze func
tie drie kwalificaties nodig zijn. Je moet
weten hoe je een grote organisatie leidt, je
moet van de inhoud weten, al dan niet op
basis van ervaring, en je moet weten hoe
in Den Haag de bestuurlijke processen wer
ken. Ik denk dat ik twee van de drie reeds
in huis heb en aan de derde ben ik aan het
werken. Ik ben al over de helft."
Wat je net zei, die driedeling.Zo denken een
heleboel mensen, die zeggen: "Hij moet per
se dat diploma halen. Want anders kan het
niet. We zijn geen koekjesfabriek, een generale
manager, daar hebben we niets aan.Wat je
zelf noemt: inzicht in de werking van bestuur
lijke processen is natuurlijk voor deze functie
minstens zo belangrijk.
"Ja, ik ben er heilig van overtuigd dat
het een drie-eenheid is, net als geloof,
hoop en liefde. Ik vond het eerlijk gezegd
een beetje beledigend voor alle medewer
kers van deze organisatie toen die com
motie over het diploma ontstond. Alsof
het Nationaal Archief een eenmanszaak is,
waar de inhoudelijke vakkennis afhanke
lijk zou zijn van die ene man die boven
aan de top staat. De aardigheid is wel dat
ik door al die commotie twee 'cadeaus' heb
gekregen. Eén is dat ik nu in de hele rijks
dienst de best ingelezen startende direc
teur van een nieuwe organisatie ben. Ik
heb vier maanden lang, vanaf september
2007, ruimte gekregen om het overgrote
deel van mijn functie op het departement
neer te leggen en ik ben sindsdien alleen
maar aan het inlezen en studeren. Dat is
uniek in een rijksdienst. Cadeau twee is dat
er de hele dag hier iemand om mij heen
is: Paul Brood, een buitengewoon ervaren
rijksarchivaris met een lange staat van
dienst. Hij zit over mijn schouder mee te
kijken. Dus ik heb een fantastische 'inwer-
ker' naast mij. Er zijn maar heel weinig
instituties die dat hebben en die het zich
kunnen permitteren om de beste krachten
even vrij te maken om dat samen met jou
te gaan doen."
Als je nu je nieuwe baan overziet, heb je dan
al enig idee waar je met het Nationaal Archief
naar toe zou willen?
"Het schijnt tegenwoordig gebruikelijk
te zijn in het management om te zeggen:
'Ik ga me eerst eens even honderd dagen
inlezen.' Ik heb van meet af aan geroepen:
'Hou er maar rekening mee dat het twee
honderd dagen worden en dat het eerder
praten dan lezen wordt!' Want wat er hier
speelt, is echt een veelheid aan onderwer
pen, vraagstukken, uitdagingen, kansen,
mogelijkheden et cetera en ik zou eigenlijk
heel graag niet alleen maar binnen, maar
ook buiten de organisatie veel mensen wil
len spreken. In mijn jeugdig enthousiasme
heb ik bijvoorbeeld het plan opgevat om
alle medewerkers van het Nationaal Archief
persoonlijk te spreken. Daar ben ik nu mee
bezig. Het tweede wat ik intern doe, is op
werkbezoek gaan bij alle afdelingen. Dat
zijn er dertien. Ik merk - dat is overigens
cadeau nummer drie - dat iedere dag dat je
hier rondloopt, het werk fantastisch mooi
is. En ik stel vragen: hoe doen we dat, heb
je wel gedacht aan een verbinding met
dat... Ik probeer ook iedere week daarvan
een weblog te maken voor de organisatie
in huis. Ook probeer ik er reacties mee los
te krijgen.
Dan is er ook een extern deel. Als je hier in
huis zou vragen: met wie denken jullie dat
ik de eerste paar maanden kennis zou moe
ten maken, dan komt er een enorme lijst
van mensen. Eén van de allereerste vraag
stukken, waar ik nu heel actueel over moet
nadenken is het voornemen dat er ligt om
te onderzoeken of de verantwoordelijkheid
voor de voormalige rijksarchieven in de
provincie kan worden overgedragen aan
de provinciale besturen. Dat is nog geen
besluit, maar een voornemen. Wat bete
kent dat dan voor die collectie? Mijn beeld
is dat archieven die onder rijksverantwoor
delijkheid zijn gevormd ook eigendom
van het rijk moeten blijven. De archieven
van de provincie niet, dat snap ik wel [Het
archiefwezen is ooit zo georganiseerd dat
provincies hun archieven aan de rijksar
chieven overdroegen, dat is vroeger blijk
baar zo ontstaan; RB en PS]. Maar er zitten
ook onderdelen van rijksorganen in: pro
vinciale waterstaat, rechterlijke archieven,
kopie-acten van de Burgerlijke Stand. Mijn
vraag was dus: 'We gaan toch niet de rijks
archieven in elf, twaalf kavels opdelen?"'
Dat zijn dezelfde vragen die je ook op museaal
gebied wel tegenkomt.
"Een archiefcollectie, zeker als het bij
voorbeeld om de Burgergerlijke Stand of
het kadaster gaat, heeft alleen maar waar
de als die blijvend verbonden is met de
andere onderdelen en vanuit één gedeel
de visie wordt beheerd en ontsloten. Een
Nederlandse burger, die op zoek is naar de
vraag waar hij vandaan komt, moet niet
geremd worden door het wegvallen van
samenwerkingsactiviteiten, zoals Genlias.
Daarom heb ik van meet af aan ingebracht
dat ik me goed kan voorstellen dat de aan
sturing van de RHC's als organisatie niet
meer door het Rijk gebeurt, maar dat voor
mij de Rijkscollectie één en ondeelbaar is.
Je zou bijvoorbeeld bruikleenovereenkom
sten kunnen afsluiten, waarin ook afspra
ken over samenwerkingsprojecten, digitali
sering en publieke dienstverlening worden
gemaakt.
Weet je waar ik mij echt zorgen over
maak? In de stuurgroep Informatie op
Orde werden onlangs, bij mijn introduc
tie aldaar, twee dingen gezegd, waarvan
ik dacht: 'Nou, we hebben nog een lange
weg te gaan.' Er werd gesproken over een
stuk waar allerlei technische specificaties
in staan over hoe je met digitaal materi
aal moet omgaan. Daar zei degene die het
presenteerde letterlijk: 'We hebben daarbij
heel erg dankbaar gebruik gemaakt van de
kennis en informatie van het Nationaal
Archief, maar dat zeggen we er niet bij,
Lees verder op pagina 47
44
45
Door Roelof Braad en Peter Sijnke
Sinds januari is hij 'de hoogste baas' van
de eerste instelling van het Nederlandse
archiefwezen. Wie is Martin Berendse? Roelof
Braad en Peter Sijnke togen naar het Nationaal
Archief in Den Haag en vroegen de nieuwe
directeur naar de uitdagingen in zijn nieuwe
functie.
Martin Berendse, staande voor de publiekspresentatie
van het Nationaal Archief, 'De verdieping van Nederland'
(foto's Nationaal Archief, Den Haag).
Het archiefdiploma
Tweehonderd dagen
Burgerlijke Stand
Naam: mr. M.J. (Martin) Berendse
Geboren: 20 mei 1963 te Geldermalsen
Burgerlijke staat: gehuwd met Petra Blok;
vader van Dim (13), Gijs (12) en Bibi (7)
Studie: Nederlands Recht te Utrecht
(1981-1986), Archivistiek (UvA) sinds
september 2007
Werk:
1982-1984 Coördinator Cultureel Centrum
De Fransche School te Culemborg
1984-1986 Projectleider cultureel program
ma 350 jaar Rijksuniversiteit Utrecht
1987-1989 FHV/BBDO-groep: Junior
Adviseur Leyer Weerstra Management
Consultants en Account Manager BBDO
Business Communications (reclamebureau)
1987-1991 Oprichter/directeur
Festival a/d Werf Utrecht
1991-1996 Directeur Theater Netwerk
Nederland (brancheorganisatie)
1996-1998 Directeur RO Theater
(repertoiregezelschap van Rotterdam)
1998-2007 Ministerie van Onderwijs,
Cultuur en Wetenschap als Hoofd
Beleidsontwikkeling Cultuur
(1998-2000); Plaatsvervangend Directeur
Kunsten (2000-2003); Directeur Kunsten
(2003-2007); Plaatsvervangend Directeur-
Generaal Cultuur en Media (2004-2007).
Sinds 2008 Directeur Nationaal Archief.
Bijzonderheden:
1982-1988 Lid Provinciale Culturele
Adviesraden Gelderland en Utrecht
1990-1998 Bestuurder van diverse
culturele instellingen
2002-2006 Lid en voorzitter PvdA-
fractie Stadsdeelraad Amsterdam-Noord
Sinds 2008 Lid Bestuur Openbaar
Onderwijs Amsterdam-Noord
Martin Berendse, sinds I januari 2008 directeur van het
Nationaal Archief in Den Haag.
archievenblad
wu.wjua
maart 2008
maart 2008
archievenblad
