Symposium Archiejin Vorm
beleeft tweedieditie
Archief
invorm
02
WILD PLAKKEN
archieven en collecties
bij het samenstellen van haar bloem
lezing 'Visies op Vormgeving - Het
Nederlandse ontwerpen in teksten' (www.
premsela.org). Voor dit standaardwerk
over de geschreven geschiedenis van de
Nederlandse vormgeving speurde ze uren
in archieven. Correspondentie in vorm-
gevingsarchieven bleek van groot belang
te zijn. Het geeft inzicht in de opdracht
verlening alsook de verstandhouding tus
sen opdrachtgever en -nemer. Ze hield
een pleidooi voor meer onderzoek, meer
designhistorici, meer archieven en meer
publicaties.
Sjarel Ex, directeur van Boijmans
van Beuningen, nam ons mee naar zijn
nieuw te bouwen depot. Hij stelde ons
de vraag: "Kan een goed depot hiaten in
beeld brengen, helpt het te associëren?"
Voor zijn 'dynamisch depot' ging hij te
rade bij het Schaulager ('kijkdepot') in
Basel (www.schaulager.com). Hun col
lectie is puur fysiek geplaatst zonder een
esthetisch of inhoudelijk verband te sug
gereren. Ex liet diverse ontwerpen van
het nieuw te bouwen depot de revue pas
seren. Niet alleen aan het museum, ook
aan verzamelaars wordt depotruimte ter
beschikking gesteld. Een museum hoeft
immers niet altijd het eigendom te heb
ben, het bezit is ook mooi.
Hoofd bibliotheek en archief van het
Van Abbemuseum te Eindhoven, Diana
Franssen, nam ons mee naar de kabinet
ten van het project 'Living Archive', een
serie documentaire tentoonstellingen.
Het archief van het Van Abbemuseum
wordt daarbij steeds als uitgangspunt
genomen. De eerste Living Archive ging
over Jean Leering en de tentoonstellin
gen 'People's Park' (1970) en 'De Straat.
Vorm van samenleven' (1972) die onder
zijn leiding tot stand kwamen. De tweede
Living Archive 'Ondertussen.... Achter de
schermen' had het 70-jarig jubileum van
het museum als uitgangspunt. Uit ieder
jaar van het bestaan werd een archiefstuk
getoond in relatie tot de wereldgeschiede
nis en stromingen in de beeldende kunst.
De derde Living Archive 'Wo stehst du mit
deiner Kunst, Kollege?' stelt controverses
binnen het museale bestel aan de kaak.
De volgende Living Archive zal gaan over
het Apollohuis, dat van 1980 tot 2001
functioneerde als een alternatief platform
voor muziek en beeldende kunst.
De laatste spreker van de ochtend was Lies
Ros. Zij vertelde ons over de totstandko
ming van de tentoonstelling 'Beeld tegen
Beeld', die in 1993 te zien was in het
Centraal Museum Utrecht. Beeld tegen
Beeld keek terug op het werk van het gra
fisch ontwerperscollectief Wild Plakken,
waarvan Ros deel uitmaakte. Het proces
van de totstandkoming van de exposi
tie is gedocumenteerd in de catalogus.
Op de website van het Nederlands
Archief Grafisch Ontwerpers (www.nago.
nl) is het archief van Wild Plakken te zien
inclusief de daarin opgenomen affiches.
Na deze sprekers was het tijd om het
CRVa te lanceren. Het CRVa is een data
base waarin 1700 ontwerpers zijn opge
nomen. Arnoud van Aalst, adjunct-direc-
teur van Premsela, en Anja Tollenaar van
het RKD verrichtten de openingshande
ling. Met het zoeken naar de ontwerper
'Premsela' werd het CRVa gedemonstreerd
en in werking gesteld. De database toon
de als zoekresultaat het archief van Benno
Premsela. Vanuit de hoofdgegevens over
het archief kan men vervolgens doorklik
ken naar de inventaris van het archief.
De database verwijst bovendien naar
gerelateerde archieven, zoals het bedrijfs
archief van de textielfirma Van Besouw,
waar Premsela 23 jaar hoofd vormgeving
en productontwikkeling was.
Voor de lunch overhandigde Mariet
Willinge van het NAi de handleiding
Het ontwerpproces bewaard aan Dick van
Hoff, industrieel ontwerper voor onder
andere Droog Design en Koninklijke
Tichelaar Makkum. Dit boekje geeft in
het kort instructies aan ontwerpers voor
het beheer van hun eigen archief.
Na de lunch stonden vijf work
shops op het programma. De workshop
'Archief gezocht' zocht voor 25 urgente
vormgevingsarchieven een onderko
men. De workshop 'Tradities opnieuw
bekeken' ging in op de rol van geschie
denis als inspiratiebron voor designers.
De workshop 'Het oude wordt nooit oud'
daagde de deelnemers uit mee te denken
over nieuwe presentatiemogelijkheden.
De workshop 'De belangstelling voor
bedrijfsarchieven' begon met de presen
tatie van vier cases van bedrijfsarchie
ven. Achtereenvolgens kwamen de 'best
practices' van de firma's Gispen, Van
Besouw, Fokker en Van Kempen Begeer
aan bod. In de discussie die volgde stond
de vraag centraal welke maatregelen bij
zouden dragen aan het verhogen van het
bewustzijn van het bedrijfsleven over het
belang van hun archieven.
De dag werd afgesloten met de overhan
diging van het cahier Bob Noorda door
Robert van Rixtel van [ZjOO producties
aan de bijna 80-jarige grafisch ontwerper.
Esther Cleven van De Beyerd lichtte toe
dat, alhoewel Noorda in Nederland niet
zo bekend is, hij gezien wordt als de stich
ter van de corporate identity van Italië.
Hij was verantwoordelijk voor het ont
werp van talrijke huisstijlen, zoals Agip,
Pirelli, Enel en Coop.
De tweede editie van 'Archief in Vorm'
was een succes. We zagen de resultaten
van de drie jaar geleden uitgesproken
beloftes. Over drie jaar legt de organisatie
wederom verantwoording af op de vol
gende editie van het symposium. Welke
beloftes zullen dan verzilverd zijn?
gunning worden aangevraagd?" Om dit
te bepalen is het CRVa de basis voor het
verdere strategische beleid. Goed nieuws
is dat de Mondriaan Stichting 600.000
euro heeft toegezegd voor deze urgent
veilig te stellen archieven. Met dit bedrag
worden afzonderlijke projecten voor
40% ondersteund, voor de overige 60%
moet dekking gezocht worden. Dit bete
kent dus dat in totaal anderhalve miljoen
euro geïnvesteerd kan gaan worden in
het ontsluiten, beheren en ter beschik
king stellen van bedreigde vormgevings
archieven.
Broze relatie
De tweede spreker was grafisch ont
werper Irma Boom. De deelnemers kregen
letterlijk een kijkje in haar archief, door
dat een cameraman haar verrichtingen
filmde. Boom liet het gedeelte van haar
archief zien dat betrekking had op het
door haar ontworpen boek Sheila Hicks.
Weaving as Metaphor. Het proces dat zij
doorliep met opdrachtgever, uitgever en
kunstenaar leverde vele e-mails, dum
mies en andere archiefstukken op. Haar
verslag van het ontwerpproces was een
prachtige illustratie van de totstandko
ming van een vormgevingsarchief. Boom
won met het boek de gouden medaille
bij de competitie 'Best bookdesign from
all over the world 2007'. Haar archief is
ondergebracht bij de Universiteit van
Amsterdam, Bijzondere Collecties.
De volgende spreker, Theo Thomassen,
directeur van de Reinwardt Academie,
ging in op de vraag: "Wat is cultureel erf
goed?". Volgens hem is dat niet objectief
te bepalen. Iets is cultureel erfgoed wan
neer er gemeenschappelijke herinnerin
gen zijn over een object, wanneer je dus
niet de enige bent die er betekenis aan
geeft en deze betekenis bovendien gene-
ratieoverstijgend is. Zijn studenten leren
vragen te stellen aan een object. Deze
zijn eindeloos. De beschrijving van een
object is echter een reductie en construc
tie van de werkelijkheid. Thomassen gaf
aan dat de relatie tussen objecten en de
ontwerper zeer broos is. Daarom is een
archief zo belangrijk: zonder archiefstuk
ken belanden objecten waarschijnlijk op
de rommelmarkt en zonder maatregelen
verdwijnt ons cultureel erfgoed.
Designhistorica Frederike Huygen ver
telde vervolgens over haar ervaringen
Het symposium, georganiseerd
door Premsela, het Rijksbureau voor
Kunsthistorische Documentatie (RKD)
en het Nederlands Architectuurinstituut
(NAi), vond plaats in de Koninklijke
Bibliotheek te Den Haag. Dagvoorzitter
Jos Holtkamp van Premsela keek terug
op de afgelopen drie jaar. Hij consta
teerde dat de beloftes die tijdens het
eerste symposium zijn uitgesproken
ook zijn nagekomen. De projectgroep
beloofde een Centraal Register van
Vormgevingsarchieven (CRVa) op te stel-
len. Dat register is er nu (www.rkd.nl/
crva). Daarnaast stelde men in het voor
uitzicht uit de long list van 1200 vormge
vingsarchieven een lijst te destilleren van
bedreigde vormgevingsarchieven. Deze
als urgent gelabelde archieven hebben
speciale aandacht nodig.
Rudi Ekkart, directeur van RKD, gebruik
te in zijn betoog over de toekomst van
vormgevingsarchieven de volgende meta
foor: "Hoe zien we door de bomen het bos
en voor welke bomen mag geen kapver-
prrr-rrr-
Door Virginie Mes
Affiche van de expositie 'Beeld tegen Beeld' uit 1993 (coll.
Nederlands Archief Grafisch Ontwerpers).
'Living Archive'
archievenblad
juli 2007
Database
Bob Noorda bladert in het boek over zijn leven als grafisch vormgever (fotoTruus van Gog.Amsterdam).
Openingshandeling van de database Centraal Register van
Vormgevingsarchieven door AnjaTollenaar van het RKD
en Arnoud van Aalst van Premsela (fotoTruus van Gog,
Amsterdam).
Workshops en cahier
juli 2007
archievenblad
Een van de workshops in volle gang (fotoTruus van Gog,
Amsterdam).
Virginie Mes is beleidsmedewerker Nieuwe Media bij
het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven. B
Op 31 mei vond de tweede editie van het
symposium 'Archief in Vorm' plaats. Het
symposium keek terug op de afgelopen drie
jaar. De doelstelling van de eerste editie van
Archief in Vorm in 2004 was om het vraag
stuk van archivering van vormgevingsarchie
ven op de politieke agenda te krijgen. Dat dit
gelukt is, blijkt wel uit de financiële steun
die de Mondriaan Stichting toegezegd heeft
voor het ontsluiten, beheren en ter beschik
king stellen van vormgevingsarchieven.
Jos Holtkamp van Premsela, dagvoorzitter van Archief in
Vorm 02 (fotoTruus van Gog.Amsterdam).
