Nieuwe ronde subsidies archieventraject Metmorfoze
archieven en collecties
archieven en collecties
tevens 63 tekeningen van de ramen in
kleur gemaakt in de periode 1674-1726
(in opdracht van het kerkbestuur vervaar
digd voor het geval van een nieuwe ramp)
en een van de cartons als voorbeeld. Dit
belangrijke carton (no. 19), vervaardigd
door Willem Thybaut (1526-1599), is een
vroeg ontwerp uit 1570 en het laatste uit
de periode van voor de Reformatie. Het
bestaat uit acht stoken (met een leng
te van 2 tot 4,5 meter) en stelt de ont
hoofding van Johannes de Doper voor.
Bijzonder daarbij is dat dit carton infor
matie aan de achterzijde bevat die inzicht
verschaft in de wijze van vervaardiging.
ontstonden bovendien eigen bestuurs- en
appelinstanties voor Maastricht en voor
diverse aan de stad gerelateerde dorpen
(die merendeels in het huidige Belgisch
Limburg liggen). Er is gekozen voor een
selectie van 20 meter van het door inkt
vraat aangetaste oudste gedeelte vanaf
het begin van de veertiende eeuw met als
eindcesuur het jaar 1579, toen Maastricht
werd ingenomen door Spaanse troepen
en er een nieuwe bestuurlijke organisatie
ontstond.
Na de brand in de Sint-Janskerk van
Gouda in 1552 werd opdracht gegeven
nieuwe gebrandschilderde ramen te ont
werpen. Tussen 1552 en 1604 werden 63
ontwerpen (cartons) voor nieuwe ramen
gemaakt, veelal door gerenommeerde
kunstenaars. De rekeningen (en bijbe
horende bijlagen bij de rekeningen) van
de kerkmeesters in het archief van de
Hervormde Gemeente Gouda bevatten
gegevens over de cartons en over aan
koop, levering, inzetten en reparaties van
de gebrandschilderde ramen vanaf het
midden van de zestiende eeuw tot in de
achttiende eeuw. De zogeheten Goudse
Glazen vormen een van de belangrijkste
reeksen glas-in-loodra-
men ter wereld en zijn
in kwaliteit en omvang
onovertroffen. Het is
uniek dat van zestien-
de-eeuwse gebrand
schilderde ramen ook
alle cartons (en op ware
grootte) nog aanwezig
zijn. Bijzonder daaren
boven is dat de histo
rische context van de
cartons en de gebrand
schilderde ramen
bewaard is gebleven
in het kerkarchief. Het
te conserveren deel
van het archief omvat
circa 5 meter financi
ële administratie en
Ten tijde van de Republiek was er
slechts één residerende bisschop, name
lijk die in Roermond. Door de Opstand
en de protestantisering hielden de andere
(aarts)bisdommen op te bestaan. De cen
trale instelling in Roermond drukte een
belangrijk stempel op het leven van de
inwoners in het huidige Limburg, Noord-
Brabant en Gelderland en een deel van het
tegenwoordige Duitsland. Voor onderzoek
naar mentaliteitsgeschiedenis, volksge
loof, dagelijks leven, onderwijs en cano
niek recht is het archief van het Bisdom
Roermond uit de zeventien
de en achttiende eeuw een
voorname historische bron.
Er is gekozen voor een selectie
(circa 19 meter) van de belang
rijkste series uit de periode
1559 (nieuwe kerkelijk inde
ling in Nederland) tot 1801
(concordaat Napoleon en de
paus): acta episcopalia, kerk
visitaties, rolregisters met de
procesdossiers van het officia
laat en huwelijksdispensaties.
Daarbij is het door inktvraat
aangetaste archief van belang
voor geschiedschrijving van
kerkelijk beleid en godsdienst-
politiek van de Republiek,
de Spaanse en Oostenrijkse
Nederlanden, Pruisen en regi
onale en lokale machthebbers.
Door de aanwezigheid van
de Roermondse bisschoppen
raakte het gebied ook betrok
ken bij tal van internationale
politieke en religieuze kwes
ties, conflicten en vredesregelingen en
waren er contacten met de curie in Rome
en met de vorstelijke hoven in Wenen,
Parijs en Berlijn.
In het archief van de High Court of
Admiralty bevinden zich tienduizenden
Nederlandse brieven en documenten die
Engelse kapers in oorlogstijd gedurende
de zeventiende en achttiende eeuw op
Nederlandse schepen buit maakten.
De deels door inktvraat aangetaste brie
ven geven een uniek beeld van het dage
lijks leven van zeelieden en het thuisfront
over een periode van ruim twee eeuwen.
Pas in 1980 werden deze Price Papers
door een Nederlandse onderzoeker ont
dekt, maar de ontdekking bleef slechts
in kleine kring bekend. Op initiatief van
de KB werd in 2005 door journalist en
historicus Roelof van Gelder een eerste
inventarisatie gemaakt. Daaruit bleek dat
het in totaal om circa 38.000 Nederlandse
brieven gaat, afkomstig van Nederlandse
schepen komende uit of onderweg naar
vooral Oost-Indië en West-lndië. Behalve
persoonlijke brieven omvatten de dozen
heid is er gekozen voor een selectie van
vijf representatieve dozen met een relatief
groot deel persoonlijke en zakelijke brie
ven verspreid over de tweede helft van de
zeventiende en de achttiende eeuw.
De Zuid-Limburgse mijnen hebben
bijna een eeuw een rol van nationale
betekenis gehad. In een groot deel van de
twintigste eeuw was steenkool de voor
lende mijndirecties plaats. Na de sluiting
van de mijnen werd zij in 1974 opgehe
ven. De circa 3 meter omvattende, door
verzuring aangetaste serie notulen wordt
als het belangrijkste onderdeel van het
omvangrijke archief geconserveerd.
De mijnwerkers waren georganiseerd
in tal van bonden, met als voornaamste de
Nederlandse Katholieke Mijnwerkersbond
en de Algemene Nederlandse Bedrijfsbond
buitgemaakte stukken ook zakelijke post,
administraties van vestigingen overzee,
drukwerk en scheeps- en vrachtdocu
menten. Universiteiten en andere onder-
zoeks- en erfgoedinstellingen, alsook
amateurhistorici tonen grote belangstel
ling voor deze bronnen die voor tal van
onderzoeken gebruikt kunnen worden,
van maritiem-historisch tot taalkundig
onderzoek. Vanwege de enorme hoeveel-
naamste bron van energie voor zowel
huishoudens, vervoerssystemen en de
industrie. Steenkool stond aan de basis
van de keten die de Nederlandse economie
vormgaf. Daarbij was het een bepalende
factor in het economische, sociale en cul
turele leven in een van de dichtst bevolkte
regio's van Nederland. De in 1904 opge
richte Vereeniging tot Behartiging van de
Belangen der Limburgse Mijnindustrie
(later Gezamenlijke Steenkolenmijnen
Limburg) was het centrale orgaan dat de
schakel vormde tussen de mijndirecties
van de gezamenlijke particuliere mijnen
(en later ook van de Staatsmijnen) en de
Nederlandse staat. Hierin vond afstem
ming en coördinatie tussen de verschil-
voor de Mijnindustrie. De katholieke
bond zette zich naast het eigenlijke
bondswerk ook in voor verankering en
versteviging van de rooms-katholieke zuil
in de samenleving. In de naoorlogse tijd
telde de bond zo'n 40.000 leden. In 1972
ging de NKMB op in de Industriebond-
NKV. De op socialistische leest geschoeide
ANMB streed behalve voor de materi
ele verbetering van de mijnwerkers ook
tegen het kapitalisme en ging later op in
het NVV. Haar bloeitijd lag voor de oorlog
met zo'n 5000 leden. Beide bonden waren
nationaal en internationaal in tal van
organisaties vertegenwoordigd. Daarnaast
bestond er nog een aantal kleinere bon
den, zoals een protestantse en een com
munistische. Er is gekozen voor een selec
tie van circa 9 meter uit de verzuurde
bondsarchieven van de voornaamste
Om voor subsidie in aanmerking te
komen, dient er sprake te zijn van auto
noom verval van het materiaal (zoals ver
zuring, inktvraat of kopervraat) en moet
het gaan om een archief van nationaal
belang. Dat wil zeggen dat de inhoud van
een archief belangrijke informatie bevat
over bepaalde gebeurtenissen, verschijn
selen of ontwikkelingen in Nederland of
over de relaties tussen Nederland en ande
re delen van de wereld. Ook regionale en
lokale archieven kunnen wel degelijk van
nationaal belang zijn. En zowel overheids-
als particuliere archieven komen in aan
merking voor 70% subsidie van de kos
ten voor microverfilming/digitalisering,
behandeling van de originelen, alsook de
voorbereiding daarvan. Zie voor achter
gronden en selectiecriteria en eerdere pro
jecten de bijdragen in het Archievenblad
van maart 2006 en februari 2007. Door
de Beoordelingscommissie Metamorfoze
werden in de vergadering van 13 juni
2007 de volgende zes projectaanvragen in
het archieventraject goedgekeurd:
De complexe bestuurlijke en rechter
lijke organisatie in het laat-middeleeuwse
Maastricht heeft geleid tot een bijzonder
archievenconglomeraat. Hierin bevin
den zich niet alleen de archieven van het
stadsbestuur en de ambachtsgilden, maar
ook die van de lage en de hoge recht
spraak en de Luikse en Brabantse commis-
sarissen-deciseurs. Maastricht is een van
de oudste steden van Nederland, waar
niet alleen de Duitse keizer (later overge
gaan op de hertog van Brabant), maar ook
de bisschop van Luik over heerlijke rech
ten beschikte. Door deze tweeherigheid
en de verwevenheid van bestuurlijke en
rechterlijke organen ontstond een voor
Nederland unieke situatie, weerspiegeld
in tal van elkaar aanvullende archieven.
In het midden van de zestiende eeuw
ï^s
Door Erik van der Doe
Zeelieden en mijnwerkers
archievenblad
juli 2007
Het nationaal conserveringsprogramma
Metamorfoze is een samenwerkingverband
tussen de Koninklijke Bibliotheek en het
Nationaal Archief en subsidieert sinds 2005
de conservering van waardevolle en bijzon
dere archieven. Op 13 juni 2007 is een nieuwe
ronde subsidies toegekend voor projecten in
het archieventraject.
Sint-Janskerk Gouda: Archief Hervormde
Gemeente Gouda (1550-1766)
Carton 19 van de Goudse glazen
door Willem Thybaut voor
stellende de onthoofding van
Johannes de Doper (coll. Sint-
Janskerk Gouda).
Bisdom Roermond: Oud-archief Bisdom
Roermond (1559-1801)
KB Den Haag: Sailing Letters, Archief High
Court of Admiralty, Kew (1650-1800)
Sociaal Historisch Centrum voor Limburg:
Archief Vereniging Gezamenlijke Steen
kolenmijnen Limburg (1904-1975)
Sociaal Historisch Centrum voor Limburg:
Archief mijnwerkersbonden (1910-1974)
Een van de dozen met Nederlandse Sailing Letters in
The National Archives in Kew (foto Koninklijke
Bibliotheek, Den Haag).
Kolenmijn Oranje Nassau I te Heerlen, omstreeks 1940
(coll. Sociaal Historisch Centrum voor Limburg).
juli 2007
archievenblad
Regionaal Historisch Centrum Limburg:
Bestuurlijk en oud-rechterlijk archief
Maastricht (1314-1579)
