m
onderwijs en onderzoek
onderwijs en onderzoek
De lijst van onderzoeksonderwerpen
van de Commissie Nota Archiefbeleid
noemde destijds onder meer onderzoek
naar kwaliteitseisen voor informatiedra
gers, automatisering, klimaatbeheersing,
methoden voor massarestauratie, de
gevolgen van een nog te kiezen organisa
tiemodel voor rijk en provincies, schep
ping van deeltijdfuncties, afstemming
van de verschillende opleidingen op
elkaar en op de praktijk. Dit zijn sugges
ties voor toegepast onderzoek waarvan
de resultaten direct toepasbaar zijn in de
beleid- en besluitvorming over de verbe
tering van de effectiviteit van een archief
instelling. Zulk toegepast onderzoek
behoort, evenals fundamenteel onder
zoek, tot de archiefwetenschap en dient
aan dezelfde standaard van wetenschap
pelijke methode gemeten te worden.
Beide soorten onderzoek leveren een
bijdrage aan het antwoord op archiefwe-
tenschappelijke vragen als: wat is het in
een samenleving of organisatie dat haar
archieven doet vormen en gebruiken
zoals ze doet? Kunnen we, door een beter
inzicht in de wijze waarop mensen in
organisaties archieven vormen en gebrui
ken, uitspraken doen over een effectief
en efficiënt archiefbeheer? Zoals Barbara
Craig opmerkt, blijven de keuzen die de
archiefprofessional in de praktijk moet
maken "less rational and poorly sup
ported when they are made in temporal
and contextual vacuums." Daarom pleit
zij voor onderzoek van archiefgeschie
denis in ruime zin, uitgaande van de
geschiedenis van archieven en archivalia
in de context van systemen en samenle
ving. Dit is een belangrijk aspect van de
'historische archivistiek', zoals die door
mijn Leidse collega Charles Jeurgens
wordt bepleit: "We willen als het ware
achter de archiefvorming leren kijken
om daarmee te weten te komen op welke
wijze de vastgelegde informatie tot stand
is gekomen." Dat de historische archivis
tiek ook een bijdrage levert aan een ver
antwoord gebruik van archieven door
historische onderzoekers is mooi meege
nomen, maar het is niet het voornaamste
oogmerk.
Jeurgens en ik schuilen beiden 'in de
toga van Van der Gouw', die al in 1973
pleitte voor een theoretische én his
torische archiefwetenschap die tevens
uitspraken zou kunnen doen over de
mogelijkheden van constructie van nog
te vormen archieven. De door Van der
Gouw ingezette omslag naar 'studie aan
archieven' als object van archiefweten-
schappelijk onderzoek heeft zich doorge
zet. Zowel de historische archivistiek als
het onderzoek van huidige en toekom
stige archivering (in alle dimensies van
het inmiddels ook door het Nederlandse
kabinet in de nota 'Informatie op orde'
omarmde records continuum) staat
op de internationale agenda. In 2003
naren van cultural studies, enzovoort.
Zo is er een vorig jaar opgezet netwerk
van onderzoekers van de 'social history
of archives', onder wie grootheden als
Beatrice Bartlett, Peter Burke en Anthony
Grafton.2 Ook vorig jaar verscheen de lij
vige bundel essays van de in 2000-2001
aan de University of Michigan gehouden
seminarreeks 'Archives, Documentation
and Institutions of Social Memory', waar
in allerlei aspecten van het maatschappe
lijk geheugen en de rollen die archieven
en archivarissen daarbij spelen, aan bod
kwamen. En de stroom publicaties over
'the archive' houdt aan. "Many archi
vists," schreef Richard Cox in het laatste
nummer van The American Archivist, "will
scratch their heads about how the archive
is discussed, wondering if it has anything
to do with what they are about or should
be concerned with." Desondanks vindt
Cox het belangrijk dat archiefprofessio
nals van publicaties als Archive Stories:
Faces, Fictions, and the Writing of History
organiseerde Barbara Craig de eerste
International Conference on the History
of Records and Archives, in 1995 was
I-CHORA2 in Amsterdam, in september
2007 en augustus 2008 volgen I-CHORA3
en 4 in Boston en Perth.1 Opvallend is dat
de historische archivistiek ook ontdekt
is door historici, antropologen, beoefe-
(ed. Antoinette Burton) kennisnemen,
omdat ze nieuwe perspectieven bieden
op de meest fundamentele kwesties waar
door de archivaris van vandaag wordt
uitgedaagd.
Die fundamentele kwesties zijn op
de voorgrond gekomen door (en zijn
deels een gevolg van) de digitalisering.
Van een digitaal document is geen origi
neel, omdat elke vastlegging of verschij
ning (op een drager, op een scherm, als
afdruk) in wezen een reconstructie is van
wat besturings- en toepassingsprogram
matuur hebben gewrocht. Niet langer
kunnen we volstaan met record keeping,
maar moeten we ons richten op record
formation, omdat het digitale archiefstuk
door de tijd heen voortdurend 'in wor
ding' is.3 Over de hele wereld houden
archiefwetenschappers zich bezig met
wat wij 'digitale duurzaamheid' noemen.
Ook Nederland levert aan dat onderzoek
bijdragen: het Nationaal Archief, DANS,
de Archiefschool en anderen vooral met
toegepast onderzoek, universiteiten als
de Universiteit van Amsterdam (Archief-
en informatiewetenschap) daarnaast
ook met fundamenteel onderzoek (zie
kader). Als een van de uitdagingen zie ik
het koppelen van inzichten uit de his
torische archivistiek aan de functionele
eisen die in het digitale tijdperk moe
ten gelden. Wat kan, bijvoorbeeld, uit
de registratuurgeschiedenis (ordenings-
en ontsluitingsstelsels) vertaald worden
naar de digitale wereld? Ook: welke voor
perkament en papier ontwikkelde archi-
vistische beginselen kunnen een nieuwe
toepassing krijgen, naast de vorming van
nieuwe concepten, theorieën en metho
den?
Binnenkort hopen Charles Jeurgens
en ik een nieuwe versie te publiceren van
de onderzoeksagenda voor de archief
wetenschap die ik een paar jaar geleden
opstelde. We doen dat onder meer om de
noodzaak van archiefwetenschappelijk
onderzoek te beklemtonen. Dat onder
zoek is vereist vooral nu het archiefwe
zen onderhevig is aan grote exogene en
endogene veranderingen. Onderzoek kan
niet alleen bijdragen tot een habitus die
overgeleverde concepten en waarheden
op hun geldigheid toetst, maar kan ook
de in de informatiemaatschappij zo snel
verouderende praktische kennis vernieu
wen en aanpassen. Kortom: het vak ver
der brengen. Dat is de opdracht voor de
overheid (OCW, zorgdragers), de archief
diensten en de archiefprofessionals, waar
aan ook de universiteiten hun bijdrage
willen leveren.
10
11
Modern archivistiscïonderzoek
Door Eric Ketelaar
Precies vijfentwintig jaar geleden besloot
de Commissie Nota Archiefbeleid haar
rapport met een opmerkelijke paragraaf:
'Onderzoek'. De commissie pleitte voor
beleidsvoorbereidend onderzoek, in gang
te zetten door het departement in samen
werking met andere organisaties binnen het
archiefwezen. Hoe staan we er een kwart
eeuw later voor?
Omslag
De historische archivistiek onderzoekt onder meer de in
het verleden gebruikte classificatieschema's, zoals de orde
ning van deze archiefkast van de stad Nijmegen. De laden
en sloten dateren uit de zestiende eeuw, de kast is een
reconstructie van het in 1944 verbrande origineel.
Digitale duurzaamheid
Fundamenteel onderzoek
Dr. ir. Jaap Kamps (Archief- en
Informatiewetenschap UvA) geeft leiding
aan zeven onderzoekers in de leerstoel
groep die werken in door NWO en de UvA
gesubsidieerde onderzoeksprojecten. Een
overzicht.
README
Deze projectnaam is een afkorting van
'Retrieving Encoded Archival Desciptions
More Effectively'. Internet zoekmachines
vinden webpagina's en laten het aan de
gebruiker over om daarbinnen de rele
vante informatie op te sporen. Kunnen
we geen directe toegang geven tot de
relevante onderdelen? We passen deze
zoektechnieken toe op gestructureerde
documenten, zoals digitale archiefinven
tarissen.
MuSellM
Afkorting van 'Multiple-collection
Searching Using Metadata'. Dit onderzoek
maakt deel uit van het NWO-programma
'Continuous Access To Cultural Heritage'
(CATCH). Het is gericht op erfgoedinstel
lingen die hun totale gedigitaliseerde
collectie via een uniform systeem willen
ontsluiten. Die inhoud zit in verschillende
systemen, elk voor een deel van de gehe
le collectie, gebouwd door verschillende
mensen, voor verschillende doeleinden, in
verschillende tijdsperiodes, gebaseerd op
verschillende ontwerpprincipes, met ver
schillende ingangen, enzovoort.
Een voorbeeld is het Gemeentemuseum in
Den Haag. Het is een museum met meer
dan ïoo.ooo museale beschrijvingen.
De bibliotheek is toegankelijk door meer
dan 250.000 bibliografische beschrijvin
gen. Ook is er het museumarchief met
rond de 500.000 procesgerelateerde
beschrijvingen van activiteiten rondom
museumobjecten, zoals de acquisitie,
opstelling, conservering, bruiklenen,
gebruik in exposities, etc. Het onderzoek
richt zich op het geven van uniforme
toegang tot de collectie, zonder dat de
detailontsluiting nodig voor expertgebrui
kers wordt opgeofferd.
EfFoRT
Met andere onderzoekers van onder meer
de Universiteit Twente ontwikkelt Jaap
Kamps een raamwerk voor het beheren
en combineren van gestructureerde infor
matie op het internet. EfFoRT staat voor
'Effective Focused Retrieval Techniques'.
Het gaat gebruikmaken van statistische
taalmodellen, waardoor het mogelijk
wordt om onderscheid te maken tussen
bijvoorbeeld recreatie, kunst en zakelijk
op grond van het taalgebruik in webpagi
na's, en onderscheid tussen blogs, FAQ's
en persoonlijke webpagina's op grond
van de opmaakconventies die een pagina
gebruikt.
MultiMATCH
Verder werkt Jaap Kamps in het
Amsterdamse MultiMATCH-team, een van
de elf teams in dit EU-project. MultiMATCH
betekent: 'Multilingual/Multimedia Access
To Cultural Heritage'. Doel van het project
is om gebruikers in te staat stellen 'to
explore and interact with online cultural
heritage content, across media types and
language boundaries, in ways that do
justice to the multitude of existing per
spectives.'
Het vak verder brengen
Noten
1 De meeste papers van l-CHORA 1 zijn gepu
bliceerd in het Canadese Archivaria-, die van
I-CHORA2 beginnen te verschijnen op de
website van Archival Science: www.springer-
link.com/content/1573-7519/
2 http://isites.han/ard.edu/icb/icb.do?keyword=
I<i2884&pageid=icb.page54i65
3 Zie mijn artikel 'Archives in the Digital Age:
New Uses for an Old Science' in het nieuwe
e-journal Archives Social Studies: A Journal
of Interdisciplinary Research, Vol. 1, no. 0
(March 2007), 167-191 (http://socialstudies.
cartagena.es/images/PDF/noo/ketelaar_
archives.pdf)
Eric Ketelaar is hoogleraar Archiefwetenschap aan de
Universiteit van Amsterdam (Mediastudies) en aan
Monash University, Melbourne.
Zie ook: www.archivistics.nl
archievenblad
juni 2007
juni 2007
archievenblad
