stadsarchivaris vai Kampen, 1917-1946
Si
archieven en collecties
archieven en collecties
Slechts drie vrouwen, Hermine
Moquette, Rinskje Visscher en dr. Sophie
Drossaers, waren Clara Welcker voorge
gaan.2 Maar bij hen vergeleken had Clara
Welcker een andere positie. Zij was recht
streeks verantwoording verschuldigd aan
burgemeester en wethouders en zij had de
leiding over het gemeentearchief van
Kampen. Het lijkt een wat ongewone stap
om een vrouw te benoemen in een stad die
beschikte over een archief eerste klasse.
Daar zullen verschillende redenen voor
zijn geweest. Welcker was relatief goed
koop en het Kamper college bestond voor
een deel uit toen nog vooruitstrevende
liberalen. Bovendien had de 35-jarige
Clara Welcker uitstekende getuigschrif
ten.3 Wellicht heeft zij het college over de
streep getrokken door in haar sollicitatie
brief te vermelden dat "reeds andere
gemeenten, zooals b.v. Alkmaar, Leeuwar
den en Rotterdam een vrouwelijke archi
varis aantrokken" en dat zij in de brief het
college vleide door te beklemtonen dat
Kampen "een uit geschiedkundig oogpunt
zóó belangrijk archief' bezat."4 Toch duidt
in Welckers korte bedankbrief aan B&W
overigens niets op vleierij: heb ik de
eer u te berichten, dat deze benoeming
door mij wordt aangenomen. Ik vertrouw
evenwel, dat binnen niet al te langen tijd
het vastgestelde traktement voor verhoo
ging vatbaar is."5 'Vatbaar' inderdaad
onderstreept.
Het is moeilijk om precies de status
van de vrouwelijke archivaris binnen de
gemeentelijke organisatie van Kampen te
bepalen. In ieder geval moet het een een
zame positie zijn geweest. Clara Welcker
had in directe zin met geen andere mede
ambtenaar te maken. Bovendien waren
alle ambtenaren die met haar vergelijkbaar
waren mannen. Door de invoering van de
Archiefwet 1918 was de archivaris onder
de vleugels van de gemeentesecretaris (dus
de raad) weggehaald en direct geplaatst
onder het college.6
Welcker had in haar functioneren daar
door veel te maken met de zittende burge
meester. Haar in Amsterdam wonende
nicht, de historica dr. J.M. Welcker, zegt
dat haar tante Clara Welcker met schrik en
beven uitkeek naar de benoeming van elke
volgende protestants-christelijke burge
meester. Haar angst was telkens hoe deze
nieuw benoemde magistraat, van calvinis
tische huize, zou aankijken tegen een niet-
kerkelijke archivaris/ Een archivaris die
bovendien nog hardhorend was.
LJ
Bij haar aantreden verdiende Clara
Welcker de somma van 1400 gulden per
jaar. Hetzelfde bedrag dat haar voorganger
mr. J. Nanninga Uitterdijk 45 jaar lang had
ontvangen.8 Tijdens de Eerste Wereldoor
log kwam er een algemene tractements-
herziening waar ook Clara Welcker van
profiteerde. Zij verdiende nu 1500 gulden,
evenveel als bijvoorbeeld J.F.A. Schneider,
adjunct-commies ter secretarie. Bij latere
herzieningen varieerde Welckers geldelijke
beloning tussen die van adjunct-commies
en commies. In 1923 was haar salaris opge
trokken tot 3300 gulden, terwijl eerder
genoemde adjunct-commies Schneider
was blijven steken op 2800 gulden. In dat
jaar was Welcker de enige ambtenaar die
dat bedrag aan salaris ontving. In 1928 is
haar loon te vergelijken met dat van com
mies H. Bakker. Beiden verdienden een
salaris van 3300 gulden per jaar. In het jaar
1933 was er echter verschil tussen het sala
ris van commies Bakker en archivaris
Welcker. De eerste zat op 3705 gulden en
de laatste op 3269,30/ Het is mijn indruk,
op basis van Welckers kattebelletjes in haar
correspondentie, dat zij bij tijd en wijle de
stoute schoenen aantrok om met de burge
meester te onderhandelen over haar sala
ris.
De door de Archiefwet 1918 geregelde
plaatsing van de gemeentearchivaris onder
het college van burgemeester en wethou
ders voerde men in Kampen vooruitlo
pend op de wetgeving in vlak na de voor
lopige benoeming van Welcker. In de
raadsvergadering van 26 juni 1917 deelde
burgemeester J.D.A.E. Blommenstein de
raad mee dat B&W mejuffrouw Welcker als
tijdelijke archivaris hadden benoemd en
dat deze bevoegdheid dus niet meer in de
handen van de raad berustte. In wezen was
dit laatste voorbarig, want de raad moest er
nog over stemmen of zij ermee instemde
dat het college deze bevoegdheid kreeg.10
Niet duidelijk werd wie het bewind voerde
over de archiefstukken, welke personen
deze stukken mochten inzien en wie hen
daartoe machtigde. Deze onduidelijkheid
over de bevoegdheden van de archivaris
leidde in de jaren 1930-1932 nog tot veel
commotie. Een strijd waar ook de rijksar
chivaris van Overijssel en de minister van
Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen
zich in mengden. Uit stukken blijkt dat het
Rijk er al in 1921 bij B&W op aandrong de
instructie voor de gemeentearchivaris in
overeenstemming te brengen met de door
het ministerie toegezonden model. Het
college bleef dit om voor haar moverende
redenen weigeren." Volgens het model
hadden slechts B&W toegang tot het ge
meentearchief. In Kampen lapte men deze
regel aan de laars en gaf men de gemeente
secretaris en de hoofdcommies toestem
ming, buiten de archivaris om, stukken uit
het archief te raadplegen. Dat lijkt erger
dan dat het in wezen was, daar Welcker
nog wel eens ongevraagd afwezig was, nie
mand enig idee had wanneer ze weer pre
sent zou zijn en de secretarie tijdens haar
afwezigheid toch bepaalde stukken nodig
had. Welcker was jarenlang, tot de komst
van de latere archivaris Johannes Don in
1927, de enige archiefambtenaar. Als zij
wegging sloot ze het archief af, wat tot veel
ergernis leidde bij een ambtenaar die een
bepaald stuk wilde raadplegen.
Ook ruimtegebrek leidde tot wrijving tus
sen archivaris en ambtenaren van de secre
tarie. Officieel hoorden alleen stukken
ouder dan 31 jaar onder het beheer van de
archivaris te vallen. Door ruimtegebrek op
de secretarie werden echter alle stukken
ouder dan drie jaar in het archief gedumpt,
tot grote ergernis van Clara Welcker, die
voor het gemeentearchief ook met gebrek
aan ruimte kampte.
Voorts wilden B&W van Kampen niet
meegaan met de bepaling van hogerhand,
waarin stond dat de archivaris tweemaal
24 uur verlof kon nemen zonder toestem
ming van de burgemeester. Men schreef
aan de rijksarchivaris van Overijssel: "Door
de ervaring geleerd achten wij het niet
gewenscht de archivaris zulk eene groote
vrijheid te laten. In art. 10 der instruc
tie is nauwkeurig omschreven, op welke
uren de archivaris in het gebouw aanwezig
moet zijn. Voor deze ambtenaar achten wij
zulks noodig, even goed als voor andere
ambtenaren."12
Eerst in 1932 kwam er een overeenkomst
tussen Kampen en het ministerie over de
bevoegdheden van de archivaris. Het was
een tussenoplossing die inhield dat Clara
Welcker alleen h|ar opdrachtgevers, B&W
van Kampen, in het archief hoefde toe te
laten. De gemeentesecretaris mocht alleen
het archief betreden met een machtiging
van B&W. Bovendien mochten B&W bui
ten de archivaris om aan anderen geen
toestemming geven om naspeuring in het
Als zij wegging sloot ze het
archief af, wat tot veel ergernis
leidde bij een ambtenaar die een
bepaald stuk wilde raadplegen.
archief te doen.13 Welcker won op punten,
maar het zal haar niet geliefd hebben
gemaakt. Geen wonder dat zij pogingen in
het werk stelde om uit Kampen weg te
komen.14 Desondanks beleef ze de belan
gen van het archief behartigen.
Het is aan Clara Welckers jarenlange
inspanningen te danken geweest dat de
doop-, trouw- en begrafenisboeken in
Kampen in bewaring mochten blijven.15
De notariële archieven, beslaande de
periode 1811-1842, en de rechterlijke
archieven uit de jaren 1811-1838 gingen
voor het Kamper archief verloren.16
De D.T.B. mochten in Kampen blijven
mits er aan twee hoofdvoorwaarden werd
voldaan: een archivaris die de bevoegd
heid over de archieven hield en een
archiefruimte die er genoeg ruimte en vei-
ligheid voor bood. Tien jaar lang liet de
gemeente Kampen alles bij het oude,
ondanks herhaald verzoek om meer
bevoegdheden en meer ruimte voor de
stukken.17
Toen de rijksarchivaris van Overijssel,
dr. M. Schoengen, eind 1929 sommeerde
de D.T.B. naar het rijksarchief over te bren
gen, schrok het college toch enigszins.18
Welcker gaf advies om dit onheil af te wen
den en haalde eerst haar gram door te wij
zen op haar advies van negen jaar gele
den.19 Uiteindelijk koos de gemeente
Kampen eieren voor haar geld en bericht
te, een half jaar later, haar archivaris dat
men in overleg met de rijksarchivaris van
Overijssel een regeling had getroffen die
erop neer kwam dat onder toezicht van de
rijksarchivaris de archiefruimte opnieuw
werd ingericht. Tevens zou de rijksarchiva
ris aan het ministerie van Onderwijs,
Kunsten en Wetenschappen vragen het
goed te vinden dat de doop-, trouw- en
begrafenisboeken in een aparte brandkast
op het archiefdepot mochten worden
opgeslagen.20 Nadat uiteindelijk de be
voegdheden van Clara Welcker waren
geregeld, zijn sindsdien de stukken nog
steeds in Kampen.21
Ook wetenschappelijk was Clara
Welcker actief. Zij deed onderzoek en
publiceerde, merendeels op eigen titel.
Lees verder op pagina 15
Clara Welcker:
Door let Erdtsieck
Op 18 juni 1917 besloten burgemeester en
wethouders van Kampen om mejuffrouw
Clara johanna Welcker per 1 september 1917
(voorlopig) te benoemen tot stadsarchivaris.
Voldeed zij na drie maanden, dan kon de tij
delijke aanstelling worden omgezet in een
vaste betrekking. En zo geschiedde.' Dat was
een opmerkelijke beslissing, daar vrouwen
praktisch geen betaalde betrekking op dit
niveau bemachtigden. Over het leven en wer
ken van een bijzondere archivaris.
Clara Welcker achter haar bureau, ca. 1945.
Eenzame positie
9 n ,5 Wovembsr 1917.-
Ho. Ó/306.
Burgsniesotor on Wo thou do ra yon Kamp on,
Oszlon hun beelult dd.18 Juni 1917 Ho.21/805;
Qolat op ortlXol 179 p dor Oenaontowot on op do artt.
18 on 28 dor Ponoloenoet roor do Oomoonto-aobtonaron 1918;
BBELOXTKHt
iS mot Ingang van 1 Doooabor 1917 to bonoooon tot Oomoonto-
arohlvariai CLARA JOHANHA WELOKRU,
goboron don £7 Kaart 1002 to Alkmaar,thano odjunot-oommloe by
hot Buroau der Comaisaio voor 'a Rijks Ooeohlodkundigo Publica
tion to 'b Gravonbogo,zulks op eone Jaarwedde van 1400.=;
2? don Ponelnenegrondalag van do benoemde mot ingang van ge
noemden datum voorleoplg vaot te atollen op 1400.*.
Afeohrlft van dit boalult zal werden gezonden a
benoemde,om haar te atreAxon tot akte van aenetelllng.-
Burgemeester en Hethoudera voornoemd:
1 de
n:
V jSeorotorlo.
Collegebesluit tot Welckers aanstelling, 5-1 I -1917.
Uit: Gemeentearchief Kampen, Nieuw archief, 256.
Tractement
Bevoegdheden
Archieven blijven in Kampen
Clara Welcker met winterjas.
Wetenschappelijke studie
