Onze Lieve Heer
heeft me een aantal gaven gegeven..
Marga Klompé in geschreven en gesproken bronnen
thema
Na haar promotie leek het haar inte
ressant een uitdaging aan te gaan die een
tegengesteld probleem inhield: een heuse
biografie te schrijven over een zeer
bekende vrouw van wie een omvangrijk
archief voorhanden is en over wie veel is
geschreven. Linders verrichtte dit onder
zoek op eigen initiatief als zelfstandig
onderzoeker en bestreed de daarmee
gepaard gaande onkosten uit door haar
zelf aangevraagde subsidie van fondsen.
Hoewel het onderzoek nog niet is vol
tooid, is deze laatste zin in de verleden
tijd geschreven: Anneke Linders is op 19
december 2005 gestorven. Zij was mijn
vrouw en ik was vanaf het begin inten
sief, zo'n beetje als haar assistent, bij het
Klompé-onderzoek betrokken; reden
voor haar om mij, kort voor haar dood,
te vragen of ik wilde proberen het onder
zoek en het boek tot een goed einde te
brengen.
Veel archiefonderzoek is al verricht. Een
rijke bron is natuurlijk het archief
M.A.M. Klompé in het Nationaal Archief
(NA) te Den Haag, collectie 358, toe
gangsnummer 2.21.183.44. Het bevat
documenten uit alle mogelijke sectoren
van vooral haar politieke en kerkelijke
werk. Het archief is ontsloten en open
baar toegankelijk, met dien verstande dat
voor raadpleging van stukken jonger dan
vijftig jaar de toestemming van de direc
teur van het NA nodig is. Bovendien is
voor publicatie van bepaalde inventaris
nummers de toestemming vereist van
mevrouw Ch.M.A. Klompé. De omvang
van het archief is 6,7 meter.
Bij biografisch onderzoek rol je meestal
van het ene archief in het andere. Zo ook
hier: naast dit archief Klompé zijn nog
andere archieven van groot belang, zoals
dat van C.P.M. Romme (NA), die van
1948 tot 1956 Klompés fractievoorzitter
in de Tweede Kamer was. Ook - maar nog
niet door Linders of mijzelf onderzocht -
kan het in het NA aanwezige gedeelte
van Buitenlandse Zaken nuttig zijn,
vooral de documentatie over de Neder
landse vertegenwoordiging bij de ver
schillende Algemene Vergaderingen van
de Verenigde Naties, waarvan Klompé
verschillende malen deel uitmaakte.
Voor haar werk in de Raad van Europa
zijn de door Klompé gehouden toespra
ken en geschreven rapporten te vinden
in het betreffende archief in Straatsburg.
Ook het Katholiek Documentatiecen
trum te Nijmegen is de moeite waard;
daar bevinden zich onder meer de archie
ven van Cals, de KVP, Van Thiel
(Klompés voorganger als minister van
Maatschappelijk Werk) en het nodige
van Marga Klompé zelf. Over de periode
waarin zij scheikundelerares was aan
enkele middelbare meisjesscholen kan in
het Gemeentearchief Nijmegen het
archief Mater Dei (een van die scholen)
geraadpleegd worden. Over en rondom
haar activiteiten tijdens de oorlog, met
name rond de Slag om Arnhem, is enige
informatie te vinden in het Archief
Landelijk Bureau Nederlandse Rode
Kruis. In het archief van de UW, de Unie
van Vrouwelijke Vrijwilligers (in het
Gemeentearchief Amsterdam én het
Internationaal Informatiecentrum en
Archief voor de Vrouwenbeweging, IIAV,
te Amsterdam) is informatie te vinden
over de leidende rol die zij daarin aan het
eind en vlak na de oorlog speelde.
Dit zijn maar een paar voorbeelden; het
is niet verwonderlijk dat over deze
vrouw, die ongelooflijk actief is geweest
in maatschappij, politiek en kerk, bron
nen te vinden zijn in verspreide archie
ven. Voor haar werk binnen de katholie
ke kerk, van 1971 tot 1986, loopt het
spoor zelfs tot in Rome.
Behalve uit officiële archieven was er
ook interessante informatie te krijgen uit
documenten en foto's van particulieren.
Dat is een niet onbelangrijk voordeel van
de vele en uitgebreide contacten die
Anneke Linders had met mensen, die op
enigerlei wijze met Marga Klompé te
maken hebben gehad.
Maar er is een ander, minstens even
belangrijk belang gemoeid met dit grote
aantal geïnterviewden. Want de bronnen
in genoemde archieven betreffen bijna
uitsluitend Klompés veelvuldige activi
teiten in politieke en kerkelijke functies,
terwijl van haar privé-leven weinig in de
archieven te vinden is. Het weinige dat er
is, moet moeizaam bij elkaar gesprokkeld
worden. Daarom heeft Linders het nog
voor elkaar gekregen zo'n zestig inter
views te hebben met mensen uit de ver
schillende perioden van Klompés leven:
familieleden en bekenden, leerlingen
van Mater Dei, collega's uit de politiek,
geestelijken en anderen die haar binnen
de katholieke kerk en de Raad van Kerken
van nabij hebben meegemaakt. Hierdoor
kwam uitgebreide informatie vrij over
Marga Klompé als mens, als vrouw, in
haar privé-leven. Linders was zich er ter
dege van bewust dat al deze informatie
gekleurd werd door de relatie die de geïn
terviewde met Klompé had. In het alge
meen kwamen veel meningen, onafhan-
vrouwen en archieven
werk in onderwijs, politiek en kerk aan
pakte. Vooral dit samenspel van persoon
lijkheid en maatschappelijk functioneren
is het, denk ik, wat een biografie boeiend
kan maken.
Een belangrijke vraag hierbij is die naar
de rol van Klompés vrouwelijkheid - aan
welke voorwaarden voldeed zij, waar
door haar politieke glansrol mogelijk
werd - en de functie die haar moeder
daarin vervulde.
kelijk van elkaar, over Klompés persoon
lijkheid overeen, maar vaak ook was dat
niet het geval en waren meningen zelfs
strijdig met elkaar. Des te interessanter de
vraag naar Klompés persoonlijkheid, die
op zijn minst veelkleurig was, en boei
end. Daarbij rijst ook de grote vraag naar
de manier waarop Klompé zichzelf pre
senteerde en in hoeverre zij bewust aan
beeldvorming deed omtrent zichzelf.
Linders had, mede door haar grote erva
ring als bedrijfsmaatschappelijk werker,
veel belangstelling voor de verbanden en
wederzijdse invloeden tussen privé-leven
en werk van mensen. In haar voetspoor
zal daaraan ook bij Klompé - voorzichtig
- de nodige aandacht besteed worden.
Resten nog twee zaken, die nadrukkelijk
met het vrouw-zijn van Marga Klompé te
maken hebben. De eerste bestaat uit de
vraag welke factoren een rol speelden bij
haar glanzende politieke carrière en hoe
zij daarbij omging met haar vrouw-zijn.
Daarbij zijn ook van belang haar denk
beelden betreffende de positie van vrou
wen in de maatschappij, waarover onder
meer een en ander te vinden is in de
archieven van het Katholiek Vrouwendis
puut en van de Vereniging van Vrouwen
met Academische Opleiding (beide in het
IIAV). Het tweede onderwerp, dat hier
mee nauw samenhangt, is de moeder van
Marga Klompé. Anneke Linders heeft in
het Biografie Bulletin (jaargang 14, nr.l)
nadrukkelijk gewezen op de vaak belang
rijke rol van de moeder in de ontwikke
ling van haar dochter tot prominent
politica. In plaats van onzichtbaar te blij
ven of een marginale rol te spelen in de
coulissen van de biografie zou vooral de
moeder daarom voorwerp van grondig
onderzoek moeten zijn. Aspecten als
milieu, sociaal-economische omstandig
heden, opleiding, huwelijk, persoonlijk
heid zijn daarbij van groot belang om
haar rol in de ontwikkeling van haar
dochter in kaart te kunnen brengen.
Hiervoor heeft Linders archieven geraad
pleegd (in Koblenz, Keulen en Trier) en
speciale aandacht aan Klompés moeder
besteed in interviews met familieleden
en anderen die haar gekend hebben.
Samenvattend: voor het schrijven van
een biografie van Klompé is naast veel
onderzoek in uiteenlopende archieven
de oral history van groot belang, vooral
waar het de persoon van Marga Klompé
betreft. Ook documenten en foto's, op
het spoor gekomen in de vele contacten
met mensen, leveren een belangrijk aan
deel aan vooral het privé-leven van
Klompé. Hoe duidelijker het beeld van
haar persoonlijkheid, hoe beter er even
tuele verbanden gelegd zouden kunnen
worden met de manier waarop zij haar
Door Gerard Mostert*
Als er één vrouw in de politiek een biogra
fie verdient is het wel Marga Klompé. Niet
alleen vanwege de bewonderenswaardige
staat van dienst die zij als politica op haar
naam heeft geschreven, maar ook - en voor
al - omdat zij de eerste vrouwelijke minister
van Nederland was.
De afgelopen jaren hebben enkele historici
serieus het plan opgevat een biografie van
Klompé te schrijven, maar tot nu toe is het
er niet van gekomen. Tot de historica
Anneke Linders serieus en voortvarend
begon met het onderzoek dat in een biogra
fie van Klompé zijn neerslag had moeten
krijgen. Linders was in 2003 gepromoveerd
op een onderzoek naar Corry Tendeloo, die
vóór en vooral, als Tweede-Kamerlid, na de
Tweede Wereldoorlog streed voor gelijke
rechten voor vrouwen. Over deze vrouw was
zo goed als geen literatuur en daarbij werd
het biografische aspect van dit onderzoek
ook nog bemoeilijkt doordat er van
Tendeloo geen archief was. Zo was Linders
gedwongen langs andere wegen zoveel
mogelijk stukjes van de legpuzzel te verza
melen, vooral door middel van interviews.
Voortgezet archiefonderzoek
Marga Klompé.
Zestig interviews
Het 75-jarig bestaan van 'Union', opgericht in 1882 te
Utrecht als NederlandscheVereeniging tot Bescherming van
Jonge Meisjes 'Union', de Nederlandse tak van de Union
Internationale des Amies de la Jeune Fille (opgericht in
1877). De organisatie veranderde haar naam in 1893 in
NederlandscheVereeniging ter Behartiging van de
Belangen der Jonge Meisjes, werd in 1943 ontbonden en
in 1945 heropgericht en heette van 1956-1971 de
Nederlandse Vereniging voor Jongeren 'Union'. Foto: IIAV,
Archief Union, Fotobureau Thuring, Den Haag.
Gerard Mostert is zelfstandig onderzoeker en werkt
momenteel aan de voltooiing van de biografie van
Marga Klompé.
Vrouw en moeder
