Mejuffrouw Van Eeghen:
VROUWEN
m
thema
vrouwen en archieven
Isabella Henriëtte (Isa) van Eeghen
werd in 1913 in de zogenoemde Gouden
Bocht van de Herengracht te Amsterdam
geboren. Zij stamde uit een bekende
doopsgezinde familie die eind 17e eeuw
vanuit Vlaanderen naar Amsterdam was
uitgeweken. De Van Eeghens waren
toonaangevende kooplieden en bankiers
en op sociaal en cultureel gebied van
grote betekenis voor Amsterdam, nauw
betrokken bij onder andere de aanleg van
het Vondelpark en de bouw van het
Concertgebouw. Ook Isa van Eeghen
droeg haar steentje bij.
Van kindsbeen af koesterde zij grote
belangstelling voor geschiedenis. Daar
lag haar liefde. Helaas mocht ze niet naar
het gymnasium. Maar bloed kruipt waar
het niet gaan kan: ze deed staatsexamen
en ging geschiedenis studeren. Ze pro
moveerde op een proefschrift over Am
sterdamse vrouwenkloosters ("omdat
daar nog zo weinig over geschreven
was"), een detailstudie gebaseerd op
gedegen archiefonderzoek.1 Haar promo
tor Jan Romein was juist de man van de
brede verbanden en de grote lijnen. "Ik
zou het zelf niet kunnen, maar ik ben wel
geïnteresseerd in die grote lijnen," zei ze
in 1985 in een interview.2
Na haar promotie in 1941 had ze de
smaak van archiefonderzoek te pakken.
Ze bleef als volontair op het gemeentear
chief werken en haalde in 1943 het exa
men voor hoger archiefambtenaar. Ze
kreeg eerst slechts een administratieve
baan. Pas in 1945 werd ze benoemd tot
commies-chartermeester. En in 1951 tot
adjunct-archivaris. Dat bleef ze tot haar
pensionering in 1978. Gemeentearchi
varis wilde ze niet worden, ze wilde al
haar tijd kunnen besteden aan inventari
seren, onderzoeken en publiceren.
"De adjunct-archivaris deinsde terug
voor het gevoel door te veel administra
tieve bisbilles afgeleid te worden van
haar zelf opgelegde wetenschappelijke
taak," schreef mr. Harm van Riel, de mar
kante VVD-politicus met wie zij haar
hele leven bevriend was.3 Bestaan er
tegenwoordig nog zulke productieve
speurneuzen in de archiefwereld, kunnen
ze nog bestaan?
'Luxepaardje van de archieven' werd zij
genoemd door haar vriendin Annie
Versprille die wél gemeentearchivaris was
geworden. "Jij doet wat wij allemaal zou
den willen doen." Zo'n benijdenswaardi
ge 'luxe' activiteit was het schrijven van
haar vijfdelige magnum opus, het stan
daardwerk De Amsterdamse boekhandel,
1680-1725.
Zij was vanaf 1950 de drijvende
kracht bij de redactie van het Jaarboek en
het Maandblad Amstelodamum (beide uit
gaven van het Genootschap Amstelo
damum, waarvan zij in 1946 als eerste
vrouw bestuurslid werd, tot haar dood in
1996). Voor haar werk voor het Ge
nootschap ontving ze de zilveren pen
ning van de stad Amsterdam. Bijna al
haar publicaties verschenen in blad en
jaarboek. Ze gingen over de meest uiteen
lopende onderwerpen en periodes. Dat
kwam omdat veel artikelen voortvloei
den uit vragen en tips van archiefbezoe
kers.
Talrijk zijn de anekdotes over haar
aparte levenswijze. Haar vriend Van Riel
schreef: "De curieuse facetten van het
karakter van Mej. van Eeghen kunnen
zeker ten dele uit de levenssfeer van haar
directe voorgeslacht worden verklaard.
Hare maatschappelijke voorbeeldigheid,
hare extreme zuinigheid voor zichzelf,
het vrij zijn van ieder ostentatief stands
besef, al is zij zich van haar achtergron
den goed bewust." Zuinig voor zichzelf,
zeer royaal voor het gemeentearchief,
Amstelodamum, Oudheidkundig Ge
nootschap en vele liefdadigheidsinstel
lingen.
Zij deed vele schenkingen, vooral aan de
historisch-topografische atlas. Ze heeft
nooit, ook niet met Van Riel, een vaste
relatie gehad. "Ik heb het archiefwerk
altijd belangrijker gevonden dan een
huwelijk", en "ik had daar nooit zoveel
behoefte aan. Als je vroeger trouwde,
werd je door de gemeente meteen ontsla
gen en het werk neerleggen was voor mij
ondenkbaar" gaf ze in diverse interviews
te kennen. Zij wilde aangesproken wor
den met juffrouw, "dat is duidelijker."
"Archiefwerk is detectivewerk," zei
ze bij herhaling. Vasthoudendheid,
speurzin, nieuwsgierigheid en geluk of
liever serendipiteit leverden vaak vond
sten op. Haar publicaties waren altijd
gebaseerd op bronnenonderzoek. Dat
was volgens haar de basis van elk histo
risch onderzoek. Op haar grondig detail
werk konden anderen voortborduren en
grote lijnen trekken.
Isa van Eeghen heeft ook op kunsthisto
risch gebied haar strepen verdiend. Veel
(kunst)historische hypotheses haalde ze
onderuit. Zij liet zien dat de methode
van kunsthistorici om kunstwerken te
dateren aan de hand van stijlkenmerken
niet al te betrouwbaar was. Door archie
ven na te pluizen kon zij bij voorbeeld
een aantal Rembrandts precies dateren
en ook de identiteit van geportretteerden
vaststellen. Ze heeft daardoor vele kunst
historici tot archiefonderzoek aangezet.
Ook na haar pensionering in 1978 bleef
zij nog jarenlang bijna iedere dag naar
het gemeentearchief komen. Maar tot
haar verdriet beperkten lichamelijke
ongemakken haar steeds meer bij haar
arbeid. De keuken van haar huis op de
Prinsengracht was in haar laatste levens
jaren haar werkplek. In de overlijdensad
vertentie van het Gemeentearchief
stond: "Haar hele leven heeft zij gewijd
aan de geschiedschrijving van Amster
dam in de ruimste zin; voor alle
geschiedliefhebbers van Amsterdam was
zij de verpersoonlijking van het Archief."
VROUWEN ARCH I EVEN INTERNATIONAAL
I!
Door Annemarie Kloosterman*
'Luxepaard je van de archieven'
In november is het tien jaar geleden dat dr.
I.H. van Eeghen overleed. Ik herinner me
als de dag van gisteren hoe zij steeds
gewapend met een grote tas en in tamelijk
sleetse kleren over de Amsteldijk liep, op
weg naar het Gemeentearchief Amsterdam.
Passie voor geschiedenis
Isa van Eeghen, bij de viering van het 50-jarig bestaan van
het IAV, in De Balie te Amsterdam, 6 november 1985.
Foto: Beeldarchief IIAV.
Als adjunct-archivaris geen 'bisbilles'
Amstelodamum
Getrouwd met het archief
'Miss Marple'
Annemarie Kloosterman woont op de Amsteldijk en
is medewerker archief en educatie bij het IIAV.
Noten:
1. I.H. van Eeghen, Vrouwenkloosters en
Begijnhof in Amsterdam; van de 14e tot het
eind der 16e eeuw. Amsterdam, 1941
2. Bij de viering van het 50-jarig bestaan van
het IAV geïnterviewd door Mieke van
Kasbergen.
3. Mr. H. van Riel, 'Dr. Isabella Henriëtte
van Eeghen, persoon en wetenschappelijke
betekenis', in: laarhoek Amstelodamum 70
(1978), 6-16.
Corrie-Christine van der Woude,
Gemeentearchivaris van Het Archief
te Nijmegen. Daarnaast vervult ze diverse
bestuursfuncties en is ze bezig met
promoveren.
Aangenaam vertoeven: Van der Woude vindt
het aangenaam vertoeven in het archiefwe
zen. Als vrouw ondervindt ze geen specifieke
voor- of nadelen. Ze constateert wel dat, net
als buiten archievenland, maar weinig vrou
wen een topfunctie bekleden. Ze kent de
verschillende ideeën: streven vrouwen wel
naar de top; willen mannen of juist vrouwen
geen vrouw boven zich; ligt het aan degenen
die mensen aan
stelten?
Onderzoek moet
opheldering
brengen.
Belangrijk voor
Van der Woude is
dat ieder eerlijke
kansen krijgt,
waarbij de eigen
heid van leiding
geven gerespec
teerd wordt.
Meteorologist,
Pam Daale.
Archives ofWomen in
Science and Engineering,
lowa State University
Library.
Arthur and Elizabeth
Schlesinger Library on the
History ofWomen in
America, Cambridge, MA.
Le Centre des Archives du
Féminisme, Angers
Sound Picture Archives for Research on Women
SPARROW, Bombay.
Women's History Collections, Göteborg, gehuisvest in de
universiteitsbibliotheek.
Women's History Archives,
Aarhus, gevestigd in de State
and University Library op de
derde verdieping in het lage
gedeelte van het gebouw.
Martin Lund, State and
University Library.
Alice-Salomon-Archiv, Berlijn.
I Archiefcentrum
voor Vrouwen
geschiedenis,
Brussel
Foto Moysard
1»» Ml Sg
archievenblad
septembej^ooó
archievenblad
september 21
