VROUWEN in /tei ca/i
DE VROUW ZONDER STANDBEELD
thema
vrouwen en archieven
Voor mijn onderzoek naar de profes
sionalisering van de ongehuwde moeder
zorg in Amsterdam, kon ik in archieven
en in publicaties een beeld vormen over
de persoon Annette Wiea Luka Versluys-
Poelman. Ze werd geboren op 8 juni
1853 in het dorp Holwierde, in noord
oostelijk Groningen. Ze was de dochter
van de progressieve en blinde predikant
dr. A.L. Poelman, die ook lid was van de
Tweede Kamer. Ze zou een opleiding tot
onderwijzeres hebben gevolgd, maar bij
mijn bronnenonderzoek heb ik dit niet
kunnen achterhalen. Annette trouwde
met Willem Versluys (*Oostburg 1851-
tDen Haag 1934), van wie wel vaststaat
dat hij onderwijzer was. Het echtpaar
vestigde zich in de stad Groningen, waar
het in 1875 een uitgeverij van onderwijs-
en opvoedkundige publicaties opzette.
Hun zoons Willem, Adriaan en Jan wer
den in Groningen geboren. Rond 1886
verhuisde het gezin naar de Hemo-
nystraat 13 in Amsterdam, de geboorte
plaats van hun vierde zoon, Synco. Hij
zou de uitgeverij na de dood van zijn
vader voortzetten.
In mei 1889 verhuisde ze naar de Eerste
Parkstraat (later Eerste Oosterparkstraat).
In 1888-1889 werd in de Tweede
Oosterparkstraat 221-223 de uitgeverij
met een woonhuis uitgebreid, naar een
ontwerp van de architect P.J.C.
Klinkhamer.
Annette koos na haar huwelijk bewust
voor het huishouden en de opvoeding
van haar zoons. Tussen 1877 en 1887
baarde ze haar vier zoons. Maar ze ont
plooide veel feministische activiteiten.
En door een zakelijk conflict tussen haar
man en zijn broer Jan, werd ze de rech
terhand van haar man in de uitgeverij.
Willem Versluys was compagnon in de
uitgeverij van zijn broer Jan (1845-1920),
waar tot dan toe voornamelijk leerboe
ken voor het middelbaar onderwijs wer
den gedrukt. Willem werd de uitgever
van de 'Tachtigers'. Tussen 1885 en 1895
was Versluys de administrateur van De
Nieuwe Gids (1885-1894), waarvoor hij
een honorarium kreeg. Hij zorgde voor
de verzending en hield de baten en las
ten van het blad bij. Hij kreeg een per
centage van de bruto opbrengst. De eige
naars waren de redacteuren: Fredrik van
Eeden, Lodewijk van Deyssel, Hein
Boeken, Herman Gorter, Willem Kloos,
Jac. van Looy, P. Tideman, A. Verwey, W.
Witsen, A. Aletrino.
De Mei van Gorter werd door Versluys
vele malen herdrukt. Het debuut van
Arthur van Schendel, Drogon (1896),
werd door Versluys uitgegeven.
Het was Annette Versluys die de meeste
belangstelling voor de dichters en schrij-
vers had. Volgens de redacteuren
E. Heimans en Jac.B. Thijsse van het door
de firma Versluys uitgegeven tijdschrift
De levende natuur was Annette een 'bui
tengewoon begaafde en werkzame
vrouw'. Na haar overlijden in februari
1914 memoreerden ze: "Zij voerde de
administratie en deed dat degelijk en
vlug. Het werkplan, de uitbreiding en de
eerste toegiften en de bibliotheek van het
blad waren een idee van haar. Zij deed al
het schrijfwerk alleen en de redacteuren
zorgden slechts voor een copie. Ze deed
dat belangeloos en met veel genoe
gen omdat het voor haar een sympathiek
sociaal werk was waarin zij iets goed zag
iets dat in ruimer kring nut kon doen. En
waar mevrouw Versluys dat zag, daar was
haar nooit werk teveel. Dat weten allen
die met haar samen hebben gewerkt, in
welken werkkring dan ook. Zij had er zoo
vele. Te vele misschien. Gesteund door
haar groot vertrouwen in de toekomst
van ons tijdschrift, haar geloof in het nut
zullen de redacteurs verder gaan. Ze zul
len haar vriendelijke maar dringende
aansporingen missen. De herinneringen
aan de pittige, gezellige redactievergade
ringen met mevrouw Versluys als voor
zitter, zijn voor hen niet vergeefs
geweest". Als zakenvrouw zorgde ze er
wel voor dat de boeken in orde waren en
overbodig personeel werd ontslagen. Ze
zou moederlijk en troostend zijn geweest
voor de groep dichters en schrijvers waar
mee Willem Kloos zich omringde. Voor
hem had ze een zwak. Zij ondersteunde
hem financieel en verpleegde de geregeld
zieke dichter. Frederik Van Eeden was de
huisauteur van de uitgeverij.
Bij de firma Versluys verschenen verder
uitgaven voor het Nationaal Bureau
Vrouwenarbeid, over de beeldende
kunst, waaronder boeken en periodieken
van de kunstpedagoog H.R Bremmer.
Met hem en zijn vrouw was het echtpaar
Versluys goed bevriend, evenals met de
schilder Bart van der Leek.
Een literair fonds verzorgde de uitgaven
van Titia van derTuuk, Marie Jungenius en
Annette zelf en uitgaven over opvoeding,
kinderbescherming en dienstweigering.
In een brief (1953) van zoon Synco aan
Welmoedt Wijnandts Francken schreef
deze dat zijn moeder het altijd vreselijk
druk had. Naast haar werk voor de uitge
verij zette zij zich in haar vrije tijd vol
ijver in voor de 'Vereeniging voor
Vrouwenkiesrecht' (1894), stelde redevoe
ringen samen voor deze vereniging en
plande propagandareizen door het hele
land. Dat kostte haar, aldus Synco, veel
energie: "Zij stelde zich op het standpunt
dat vrouwen zelf het kiesrecht moesten
verkrijgen en niet via de binding aan een
politieke partij. Zij vond het erg naar om
af te treden als presidente van de vereni
ging voor vrouwenkiesrecht. Maar ze kon
dat werk niet combineren met de oprich
ting van het tehuis voor ongehuwde moe
ders."
In 1892 was Annette in contact met acti
viste Wilhemina Drucker, kind van een
ongehuwde moeder. Het contact met
Drucker was van blijvende invloed op
Annette Versluys. In 1897 richtte ze met
onder andere Jan Rutgers en diens vrouw
Marie Rutgers-Hoitsema de 'Vereeniging
Onderlinge Vrouwenbescherming' (VOV)
op. De vereniging moest garant staan
voor een moederschapsverzekering. Die
was bedoeld om zwangere vrouwen een
uitkering uit een fonds te kunnen geven.
Er bleek weinig animo voor te zijn. In
een pand aan de Schiebaan 10 in
Rotterdam opende de VOV, op initiatief
van Annette Versluys, in 1900 een tehuis
voor ongehuwde moeders. Dat moest na
een jaar zijn deur sluiten door gebrek aan
inkomsten en de hoge exploitatiekosten.
Annette Versluys gaf de moed niet op en
besloot met een aantal andere VOV-vrou-
wen en met steun van sympathisanten
nogmaals een poging te wagen om een
opvangtehuis voor ongehuwde moeders te
openen. Dat werd in 1905 in Amsterdam
geopend en heeft tot 1992 zelfstandig
bestaan. Het tehuis, uit eerbetoon naar
Versluys-Poelman, 'Tehuis Annette'
genaamd, werd een begrip in de zorg voor
de ongehuwde moeder en haar kind.
VROUWENARCHIEVEN INTERNATIONAAL
nm
Door Patricia Böschen*
'Annette Vers fuys-Toe(man
Je komt haar naam veelvuldig tegen in
bronnen over de strijd voor het algemeen
vrouwenkiesrecht, de eerste feministische
golf, de Tachtigers en de ongehuwde moe
derzorg: Annette Versluys-Poelman. Haar
tijdgenoten en geestverwanten, Aletta
Jacobs en Wilhelmina Drucker zijn beiden
geëerd met een standbeeld in respectieve
lijk Groningen en Amsterdam. Annette
Versluys heeft ook een standbeeld ver
diend. Evenals Jacobs en Drucker, roerde zij
haar stem, protesteerde, voerde actie, publi
ceerde en vervulde een niet te onderschat
ten rol binnen de literaire wereld.
Susanne Neugebauer, Stichting Archief-
school; tot medio augustus Erfgoedcentrum
Nieuw Land, regionaal historisch centrum van
de provincie Flevoland.
Kennis delen als professionele drijfveer:
"Of het als vrouw anders is ons beroep uit te
oefenen dan als man? Niet meer of minder
dan in andere beroepen lijkt mij. Was ik tot
september de enige vrouwelijke rijksarchiva
ris? Verhip, dat was zo, maar ik zou niet
weten wat dat uitmaakt. Als inspecteur of
verwerver van overheidsarchieven adviseer ik
vaak mannen, ja. Met vrouwen werken is ook
leuk. Laat ze enthousiast zijn in hun werk,
bereid zijn kennis te delen en van elkaar te
leren, dan maakt
het mij niet uit wie
ik voor me heb en
op welke plek in
een organisatie
iemand zit. Inhoud
en mensenwerk
geven mij voldoe
ning in mijn werk. Gelukkig weet ik me
ondersteund door een collegiaal netwerk van
mannelijke en vrouwelijke archivarissen. Ik
heb het geluk dat de vrouw die me opleidde
in het vak al die tijd mijn mentor gebleven
is. Ik verheug me op mijn onderwijstaak en
wil als archivaris betekenis geven aan het
concept van leren leren."
Patricia Böschen is redacteur van het Archievenblad
en werkt als archivaris bij Stadsarchief Breda.
Zenska infoteka, Zagreb, het eerste vrouwendocu
mentatiecentrum in Oost-Europa.
archievenblad
«CSinTUUiLiU
september 2006
september 2006
archievenblad
Jessy Street National Women's Library, Sydney.
Kadin Eserleri Kütiiphanesi ve
Bilgi MerkeziVakfi
(Vrouwenbibliotheek en
informatiecentrum), Istanboel.
Helene-Lange-Archiv
der Ersten Deutschen
Frauenbewegung, Berlijn,
sinds 1987 gevestigd in het
Nationaal Archief
(Landesarchiv).
Landesarchiv Berlin.
Feminist Archive South, Bristol.www.femarch.freeserve.co.uk
Women's History Archive,
Reykjavik, gevestigd op de
vierde verdieping van de
Nationale Bibliotheek van
ViewWright Wright
Architects.
Lesbian Archive and
Information Centre, Glasgow
en Glasgow Women's Library.
The Women's Library,
Londen.© Peter Cook/
