Zoektocht naar een leven
Het archief van Louise Stratenusbij het
Letterkundig Museum
VROUWE
N| in /iet vaA
thema
Het liet me niet los en na een tijdje
begon ik opnieuw. De negentiende eeuw
interesseerde me, het katholicisme in die
periode zeker en ik overwoog de geschie
denis van de Katholieke Illustratie als
onderwerp te nemen. Lezend in de oud
ste jaargangen kwam ik de schrijfster
Louise Stratenus (1852-1908) tegen, die
onder verschillende pseudoniemen in de
Katholieke Illustratie schreef. Feuilletons
van haar hand werden - zo begreep ik al
snel - graag gelezen. En deze schrijfster,
daar kreeg ik iets mee. Waarom eigenlijk?
Ze is geboren in Zeist (net als ik), woonde
later in Noord-Brabant (net als ik) en
haar korte leven was zeker voor een
vrouw in die tijd wel heel bijzonder. Toen
ik bovendien een enthousiaste promotor
vond in de persoon van professor Marita
Mathijsen van de VU in Amsterdam, kon
ik ook echt beginnen. Het enige wat ik
toen had, was een korte levensbeschrij-
4
ving, geschreven door Thera Boon.1 Zij
hield zich echter uitsluitend bezig met de
periode dat Louise Stratenus in Breda
(Princenhage) woonde. In een gesprek
met Thera bleek dat zij een brievenar-
chief had geraadpleegd in het Letterkun
dig Museum in Den Haag. Een goede
bron, zo bleek later. Al gaat een zoek
tocht naar en door de archieven niet over
rozen, waarover later meer.
Louise Stratenus werd zoals gezegd
geboren in 1852 in Zeist. Haar ouders
trouwden in 1848 in Zeist. In 1853 krijgt
Louise een zusje, Benine, in 1855 nog
een zusje, maar in de winter van 1856
slaat het noodlot toe in dit welgestelde
gezin. De vader rijdt met een koets van
uit Utrecht naar Zeist de Biltse Grift in.
Als hij - nog in leven - wordt thuisge
bracht en op bed gelegd, heeft niemand
in de gaten dat Louise zich ook in die
kamer bevindt. Haar vader sterft nog
dezelfde nacht. Dramatisch genoeg ver
wacht haar moeder haar derde zusje, dat
een aantal maanden later wordt geboren.
Ook daarop rust geen zegen: het kindje
overlijdt met 22 maanden en enkele
dagen later sterft ook de oma van vaders
kant. Moeder Stratenus vindt na vier jaar
een nieuwe echtgenoot, een officier bij
het Regiment Grenadiers en Jagers. Het
gezin verhuist naar Den Haag, Den
Helder, Amsterdam, Middelburg en komt
uiteindelijk in Breda te wonen, intussen
is het tweede zusje van Louise op 12-jari-
ge leeftijd overleden en is er een nieuw
(stief)zusje geboren. In Noord-Brabant,
Louise is dan 18 jaar, ontstaat een
romance tussen Louise Stratenus en
Charles baron Van der Bosch van
Verwolde, eigenaar van het landgoed De
Valkenburg, vlak bij Chaam. Enkele
dagen voor de aantekening van het
huwelijk, de bruidsjapon is reeds in huis,
krijgen de ouders onenigheid over de
tekst van de aantekenbrieven en het
huwelijk gaat niet door.
Louise blijkt al vroeg belangstelling te
hebben voor literatuur, voor het schrij
ven. Zo produceert ze voor haar twaalfde
jaar al een compleet toneelstuk in vijf
bedrijven, dat ze ook opstuurt naar een
uitgever. Deze stuurt het terug met com
plimenten en de mededeling dat het wel
erg ingewikkeld zou worden als deze
bedrijvenwisseling moest worden door
gevoerd: dat zou veel te veel tijd kosten.
Het toneelstuk is bewaard gebleven en
bevindt zich in het Letterkundig Mu
seum in Den Haag, in prachtig schoon
schrift geschreven. Als Louise's verloving
wordt verbroken, besluit ze voor zichzelf
te gaan zorgen. In die tijd een enorme
stap: vrouwen zorgden niet voor zichzelf,
zeker welgestelde vrouwen niet. Ze
woonden bij een familielid en deden
goede werken, maar het eigen brood ver
dienen? Dat hoorde niet. Louise gaat
schrijven. Maar haar onhandigheid met
uitgevers zorgt ervoor dat ze in korte tijd
zonder geld komt. Zo zeer zelfs dat ze
dreigt gegijzeld te worden. Ze heeft dan
al kennis gemaakt met Catharina
Alberdingk Thijm, heeft zich onder
invloed van de familie Alberdingk Thijm
ook bekeerd tot het katholicisme, en de
vriendinnen vertrekken samen hals over
kop naar Engeland om te ontkomen aan
de gijzeling. Ze richten daar een tijd
schrift voor jonge meisjes op en slagen
erin de schulden af te lossen en uiteinde
lijk terug te keren naar Nederland. Via
Amsterdam gaan ze naar België, waar ze
enige tijd verblijven, maar vooral Parijs is
een geliefd oord voor beide vriendinnen-
schrijfsters. Hoe de verhouding tussen de
beide vriendinnen is, blijkt af en toe uit
de bewaard gebleven brieven. Meer dan
tien jaren wonen ze samen, maar daarna
ontstaat een conflict. Het lijkt erop dat
deze ontstaat vanuit een liefdesrelatie
met een rijke Haïtiaanse ambassadeur
voor beide dames, maar hier valt nog
veel aan uit te zoeken. Ze gaan in ieder
geval uit elkaar, al houden ze nog lang
contact. Louise krijgt vriendschap met
een Engelse toneelspeelster, Catharina
met een Amsterdamse verpleegster.
Dan ontmoet Louise Célestine Oli-
phant-Schoch, een hooggeplaatst lid van
het Leger des Heils. Ze reist met haar mee
naar Zweden om als gouvernante-secre
taresse op te treden. Vele brieven vanuit
Zweden getuigen van haar zorg voor deze
vrouw en haar dochtertje. Uiteindelijk
keert ze begin twintigste eeuw terug naar
Princenhage; ze voelt het als haar plicht
haar moeder te helpen, omdat zij alleen
voor haar mentaal zieke echtgenoot en
heel zwakke dochter moet zorgen. Dan
openbaart zich na een aantal jaren een
ernstige tumor, die ertoe leidt dat Louise
Stratenus uiteindelijk in maart 1908 in
vrouwen en archieven
Princenhage overlijdt, op 56-jarige leef
tijd. Louise blijft tot vlak voor haar dood
werken, schrijven, dicteren en wil nie
mand lastig vallen met haar levensbe
dreigende ziekte.
Louise Stratenus schreef meer dan 400
boeken, artikelen, gedichten en kranten
stukken. Veel romantische en historische
verhalen en romans, die gretig aftrek von
den, vooral onder vrouwelijke lezers. De
recensies - het zijn er niet veel - zijn
vriendelijk, maar aarzelend en niet echt
positief. Slechts weinigen kennen haar
naam. Ze ligt begraven op het protestant
se deel van het kerkhof in Princenhage.
Deze gegevens (onder andere) zijn
tot nu toe boven water gekomen. Een
enorme bron daarbij was inderdaad het
brievenarchief dat zich bevond in het
Letterkundig Museum (LM) in Den Haag.
Maar zo eenvoudig is het niet, die bron te
ontsluiten in de tijd die je daarvoor
beschikbaar hebt. Dagen reisde ik heen
en weer naar Den Haag, om per dag een
brief of vijf, zes te lezen en samen te vat
ten of te noteren. De brieven zijn in een
priegelig handschrift geschreven, bijna
altijd in het Frans, en moeilijk leesbaar.
De twee dozen vol zijn wel een uitda
ging, honderden brieven, schriftjes, aan
tekenboekjes bevinden zich erin, maar
helaas geen dagboeken. Er is veel verlo
ren gegaan, vermeldt het nichtje van
Louise, in een groen schoolschriftje dat
ze vol schreef met het verhaal van het
leven van de in haar ogen briljante
schrijfster.2 Tijdens de Tweede Wereld
oorlog is het archief waarover zij beschik
te door de Duitsers meegenomen, ver
meldt ze. De beide dozen werden wel een
uitdaging, maar in de praktijk bleek het
buitengewoon moeilijk om ze ook daad
werkelijk in te kunnen zien. Op zaterdag
is het LM gesloten, vrije dagen zijn
schaars, dus het viel niet mee. Uitein
delijk vonden we een oplossing: het
Letterkundig Museum was bereid om de
archieven in depot te geven aan het
Stadsarchief 's-Hertogenbosch, zodat de
bereikbaarheid enorm werd vergroot.
Vlakbij, maar bovendien ook op zaterdag
geopend! Dit leidde tot vele zaterdagen in
het Stadsarchief, met alle brieven in de
buurt en de laptop paraat. De zoektocht is
nog lang niet voorbij, maar de bereidwil
ligheid van de medewerkers van het
Stadsarchief helpt enorm. De brieven zijn
nu allemaal geordend en grotendeels
overgenomen, vertaald en/of samengevat.
De volgende stap betreft de handschriften
en (enkele bewaarde) recensies in het
archief. Er valt nog heel veel te onderzoe
ken, maar dit stuk van de puzzel is in ieder
geval opgelost. Met dank aan het LM en
het Stadsarchief 's-Hertogenbosch.
24
Door Nannie van Berkum*
Al jaren speelde ik met de gedachte een
biografie te schrijven. Verschillende pogin
gen heb ik ondernomen, met teleurstellen
de ervaringen omdat ik die biografie graag
in de vorm van een proefschrift wilde schrij
ven. Met een volledige baan valt promo
veren niet mee. Het begint met het zoeken
van een onderwerp, wat ik in alle stilte
deed. Twee keer ving ik bot: toen ik zover
was om een promotor te zoeken, bleek de
gekozen schrijver (Lode Zielens) al een bio
graaf te hebben. Juist op het moment dat ik
er serieus werk van wilde maken, kwam de
biografie uit. De tweede keer bleek het vin
den van een promotor onbegonnen werk. Ik
legde het idee aan de kant.
Louise Stratenus aan haar schrijftafel.
bficcr
'y >-< i -(■
T' /ac'' cc/,
e*r
k
V
vut
■fttftm I tw.' l"'A
Briefje van de jonge Louise aan de heer Leyssius, die in
1860 met haar moeder trouwt en haar stiefvader wordt.
Bewogen Schrijversleven
Vw»—
■VkJl v \A\ X «CWNA.
Li -V -S' *~>r »-*• «v V-
l.
\aI-u,
i.., J- -k-
'.tip*, l
1 m Ui,. t .L j- - V l' C
V- 1 y-
0 eflIustreerdYol k sWad voor TUderland
Jllfl-, (<r.„ Sr OAy. Vn th
4>-'i,tt /l
/for
l(,
iiu.». sr.: !'--' u-'--
(„At. r-
a. t«- "u 'b ""i
L ,U. r.Z'/A.ïv
t-'t;-"'*""
tri A'- *-><•""-
toiU li rj^"'
Fragment uit een brief (in het Frans uiteraard) van Louise
Stratenus aan haar zus Benine de Vaynes van Brakell, uit
1892. Let op de doorgekruiste delen! Zij maken zo vrese
lijk nieuwsgierig.
Annette Mevis, IIAV
Archiefwerk aan de winkel:
"Ik heb in eerste instantie niet voor het
archiefvak pur sang gekozen, mijn passies
waren het feminisme en vrouwengeschiede
nis. Maar de wetenschap bleek niets voor mij
te zijn. Een baan op het internationaal
Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV) in
1983, een bloemlezing samenstellen uit dag
boeken van vrouwen, dat was het wel. Toen
bleek dat de A uit de naam van het IAV nog
een braakliggend terrein was, heb ik me daar
Archiefervaringen
samen met Anne- ~"1
marie Klooster-
man helemaal
op gestort: de
Archiefschool
gevolgd, een
archievenoverzicht
gemaakt, actief
gaan acquireren,
inventariseren,
automatiseren, nieuwe archieven uitpakken,
enzovoort. Heerlijk om te doen, nog iedere
dag."
Reactie van het Geïllustreerd Volksblad naar aanleiding van
het verzoek van de zuster van Louise Stratenus, die na
het overlijden van Louise haar gedichten verzameld wilde
laten uitgeven.
De redactie wil wel gedichten plaatsen, maar geen verza
melbundel uitgeven.
Nannie van Berkum werkt aan een biografie over de
i9e-eeuwse schrijfster Louise Stratenus (1852-1908).
Noten:
1. Boon-Corthals, Thera, Toon van Miert,
Frans Wetzels, Louise Stratenus, 1852-1908.
Een negentiende-eeuwse schrijfster in de ban
van het pseudoniem, Breda 1992.
2. 'Zwakke poging tot het opstellen van eene
kleine levensbeschrijving van Louise
Stratenus, door Benine de Vaynes van
Brakell - geboren Stratenus'. Schriftje in
Archief Louise Stratenus, Letterkundig
Museum Den Haag.
archievenblad
wagr
archievenblad
september 2006
seDtember 2006
