VROUWEN
rn
fe/ fa/,'
"Wat verzamelen we en wat zouden we
moeten verzamelen. En vooral waar
om?", stelt prof. dr. Saskia Wieringa,
directeur van het IIAV. "De kwestie waar
we ons vandaag over buigen, is hoe hoe
ders van het cultureel erfgoed van vrou
wen zich moeten voorbereiden op de
vragen die wetenschappers over tien jaar
zullen stellen. En hoe we rechtdoen aan
een caleidoscopische visie op vrouwen
en de vrouwenbeweging."
Prof. dr. Gloria Wekker, die de IIAV-
leerstoel 'Gender en Etniciteit' aan de
Universiteit Utrecht bekleedt, sluit zich
bij Wieringa aan. "Als archiefinstelling
moet je jezelf constant vragen blijven
stellen om nieuwe generaties in de toe
komst van dienst te kunnen zijn." Een
grote uitdaging, zo meent zij. Wekker sig
naleert ook hoe belangrijk het is om kriti
sche vragen te blijven stellen over de
samenhang tussen gender en etniciteit,
en over de uitsluitingspolitiek van witte
vrouwen. "Onder de oudere generatie
zwarte feministen is veel teleurstelling
dat witte vrouwen niet in staat zijn geble
ken om de theorievorming meer inclusive
te maken. Dat gaat ook op voor de collec
ties van instellingen als het IIAV. De
inhoud van een archief is nooit neutraal.
Zoals een wetenschapper van de
University of Pretoria ooit zei: "Show me
your archive, and I'll show you who's in
power.
Prof. dr. Susan Legêne, hoogleraar
aan de Universiteit van Amsterdam en
Hoofd Museale zaken in het Tropen
museum, snijdt drie onderling verbon
den kwesties binnen de vrouwenbewe
ging aan. Allereerst: de kwestie van vrou
wen en de cultuur van migratie. Dan de
vraag naar de vastlegging van migratiege
schiedenissen, en ten slotte de rol van
instituten als het IIAV in het archiveren
van hedendaagse informatie over migra
tieprocessen en geschiedenissen en het
belang de onderlinge taakverdeling tus
sen archiefvormende instanties te begrij
pen als aspect van een wetenschapsge
schiedenis. De betekenis van liederen,
foto's en objecten als archiefbronnen zijn
erg belangrijk, zo stelt de hoogleraar. Als
voorbeeld noemt ze een lopend project:
Bidesia.
"Bidesh betekent vreemdeling. In Bidesia
draait het om vrouwen die deel uitmaken
van een migratiespoor dat loopt van
India via Suriname naar Nederland. In
deze lijn hebben bepaalde liederen, bide-
siasongs, een rol gespeeld bij de doorgifte
van de emoties die onderdeel zijn van
een cultuur van migratie, van generatie
op generatie. Deze liederen worden
gezongen door vrouwen. We onderzoe
ken hoe de liederen zijn meegereisd met
de migranten en in welke vorm ze in wis
selende omstandigheden uiting geven
aan het ervaren van verbanden tussen
migranten op heel verschillende plekken
van de wereld".
Het voorbeeld van het Bidesiaproject
illustreert ook de tweede kwestie die
Legêne voorlegt: de waardering van
objecten, beelden en immateriële zaken
als erfgoed. Wie aan archieven denkt,
denkt eerst en vooral aan geschreven en
gesproken teksten. Legêne stelt dat er
verandering nodig is op twee vlakken om
ook zoiets als migratiegeschiedenissen
van vrouwen als belangrijk erfgoed van
vrouwen zichtbaar te kunnen maken.
Allereerst zou het goed zijn om bestaan
de bronnen niet alleen te beschouwen als
geschreven en gesproken "teksten",
waarvan de inhoud vooral interessant is,
maar ook als materiële bronnen an sich.
Ten tweede zouden ook niet-tekstuele
bronnen - beelden en immaterieel cul
tuurgoed - als belangwekkende histori-
Legêne legt een andere kwestie op
tafel: het 'institutionele landschap', waar
grote scheidslijnen bestaan tussen ver
schillende soorten instituten, het soort
erfgoed dat zij beheren en hun omgang
daarmee. "Zo zou het IIAV het erfgoed
van de vrouwenbeweging beheren, en
het KIT de koloniale geschiedenis docu
menteren. Maar ook in het IIAV is kolo
niale geschiedenis nooit ver weg. Het
kolonialisme is genesteld in vele lagen
van de Nederlandse samenleving, en dus
leidt menige biografische geschiedenis al
heel snel naar Nederlands-Indië, om een
voorbeeld te noemen."
Daarnaast meent Legêne dat het idee van
een archief aan uitbreiding toe is.
"Bibliotheken en archieven zouden moe
ten leren van musea, en museale technie
ken als exposities moeten gebruiken om
het erfgoed dat ze in huis hebben niet
alleen te bewaren maar ook levend te
maken. Het gaat erom archieven en
musea als een activiteit te zien, en niet
als een depot."
Biljana Kasic van het Centre for
Women's Studies in Zagreb geeft een
voorbeeld uit de praktijk. Ze vertelt over
vrouwen en archieven
sche bronnen moeten worden gezien die
in een archief niet mogen ontbreken.
"Maar," zo zegt Legêne, "de vraag is dan
wel wie je uitnodigt om objecten toe te
voegen aan bestaande collecties. Aan
objecten uit Suriname en Nederlands-
Indië bijvoorbeeld hebben musea als het
KIT op zich geen gebrek. Maar dan heb
ben we het vooral over sieraden en hout
snijwerken en dergelijke, die in de wes
terse cultuur vooral markeerpunten van
het Andere zijn geworden. In feite vertel
len deze objecten meer over de Neder
landse kolonialisten die ze verzamelden,
dan over de culturele erfenis van
Surinamers en Indo's in Nederland."
Antonia Byatt, directeur van de Women's
Library in Londen, richt zich op het
gebruik van nieuwe media om blinde
plekken in de geschiedenis in te vullen,
en op het belang van het vertellen van
gelaagde in plaats van eenduidige verha
len. "Grotere vrouwenorganisaties met
formele structuren hebben vaak een uit
gebreid en officieel archief, maar er zijn
talloze informele vrouwenorganisaties die
geen papieren archief hebben, of alleen
een verzameling paperassen die onder
iemands bed liggen te verstoffen. Om ook
dit erfgoed te collectioneren, is het zaak
eveneens niet-traditionele materialen te
verzamelen. Denk aan het opslaan van
e-mailarchieven en websites. Wij werken
allemaal met nieuwe media, wat betekent
dat ons erfgoed erin zit. Een andere
manier is het opschrijven en opnemen
van oral histories. En persoonlijke levens
geschiedenissen kun je ook door bijvoor
beeld fotografie vastleggen." Nieuwe
technologieën kunnen een nieuwe toe
gang tot een andere blik op bestaand erf
goed opleveren. Als voorbeeld geeft ze de
British Library die de Guyaans-Britse
schrijver Mike Phillips vroeg om door
middel van een online tentoonstelling
zijn interpretatie van de omvangrijke
koloniale Caribische collectie te geven.
"Op deze manier geeft technologie niet
alleen de mogelijkheid om nieuwe collec
ties te creëren, maar worden ook bestaan
de collecties opengebroken en van een
nieuwe betekenis voorzien."
de dilemma's rond het opzetten van een
vrouwenarchief in Kroatië: "In mijn ogen
gaat het in een diaspore context als die
van voormalig Joegoslavië niet zozeer om
het verzamelen van tastbaar materiaal -
dat is over heel Joegoslavië en daarbuiten
verspreid geraakt. Het gaat eerder om het
vastleggen van herinneringen aan
momenten die van belang waren voor de
vrouwenbeweging, en om het creëren
van (een visie op) het verleden."
Ook prof. dr. Maria Grever van de
Erasmus Universiteit Rotterdam stelt dat
erfgoed geen fixed issue is. Dat er te veel
nadruk ligt op nationale identiteiten, en
dat de neiging tot simplificatie van de
geschiedenis groot is. "Terwijl het gaat
om het vertellen en hervertellen van
geschiedenissen, vanuit verschillende
perspectieven. En dat er in deze tijd van
globalisering en transnationale migratie
juist veel aandacht moet zijn voor de
dynamiek van erfgoed, voor het loslaten
van het idee van statisch bezit, van het
idee van 'ons feministisch erfgoed'. Want
over wiens erfgoed hebben we het dan?"
Grever pleit voor meer aandacht voor het
koloniale en imperialistische project dat
onderdeel is van elk erfgoed en dat het
noodzakelijk is voor archivarissen om
gericht op de toekomst te zijn. "Het gaat
niet om het documenteren van het verle
den, en om het vullen van gaten in de
geschiedenis, maar om de vraag welke
informatie en materialen voor toekom
stige generaties van belang zullen zijn.
En om het bieden van nieuwe perspectie
ven op bestaande collecties. Alles komt
tot leven wanneer je het in een nieuw
licht plaatst."
Of het door de technologische ontwikke
lingen nog nodig zal zijn om tastbare
archieven te bewaren, op fysieke loca
ties? "Niet per se, maar het is wel van
groot belang om zichtbaar en concreet te
maken dat vrouwen er zijn, en dat hun
erfgoed ertoe doet. En je moet ook de
emoties niet onderschatten die het
oproept wanneer je door een gebouw als
het IIAV loopt, waar al die erfstukken van
vrouwen en de vrouwenbeweging lijfelijk
aanwezig zijn."
23
Welk eifped bewaren we voor de toekomst?
Marije Wilmink en Babette Roelandschap*
Welk en wiens erfgoed wordt erkend en
verzameld? Wat is nodig om ervoor te zor
gen dat verschillende geschiedenissen
zichtbaar worden gemaakt, dat niet alleen
het erfgoed van dominante groepen in een
samenleving wordt bewaard? En wat is de
impact van technologische vernieuwingen
op de manier waarop erfgoed wordt
bewaard en toegankelijk gemaakt? Voor
toekomstgerichte archivarissen zijn dit
belangrijke vragen. Het I1AV neemt verande
rende betekenissen van cultureel erfgoed
van vrouwen en vrouwenbewegingen
wereldwijd onder de loep.
Show me your archive, and I'll show you
who's in power
Migratiesporen
Erfgoed: meer dan documenten alleen
Dicky Haze,
Gemeentearchief Kampen
Waardering op kwaliteiten:
"Terwijl ik voor het diploma Middelbaar
Archiefambtenaar leerde, begon ik in 1981
als administratief medewerkster bij het
Gemeentearchief van Kampen. Daarna heb ik
Geschiedenis gestudeerd, gevolgd door de
opleiding Hoger Archiefambtenaar. Sinds
2001 ben ik gemeentearchivaris van Kampen.
Ik koos bewust voor dit beroep en het bevalt
me nog steeds prima. Nooit heb ik het
gevoel gehad dat mijn vrouw-zijn een nadeel
was. Ook geen voordeel. Ik heb het idee dat
ik om mijn kwaliteiten werd en wordt
gewaardeerd. Overigens ben ik in Kampen
niet de eerste vrouwelijke archivaris: begin
twintigste eeuw ging Clara Welcker mij voor."
Een archief is geen depot, maar een activiteit
Nieuwe manieren van erfgoed verzamelen
Marije Wilmink is freelance journalist en eindredac
teur van het tijdschrift LOVER en Babette
Roelandschap is senior medewerker Communicatie
PR bij het IIAV. Dit artikel is gebaseerd op de confe
rentie 'Traveling Heritages', gehouden op 1 december
2005 ter ere van het 70-jarig bestaan van het IIAV.
Begin 2007 verschijnt een boek over 'Traveling
Heritages'.
'Ons feministisch erfgoed' bestaat niet
seDtember 2006
archievenblad
