een bijzondere fusie
Regionaal Archief Tilburg en NederlandsTextielmuseum:(
In gesprek met directeur Ton
Wagemakers blijkt dat de fusie een
logisch proces is geweest. Carin Reinders,
directeur Textielmuseum, en Wim
Reijnders, directeur RHCT, ontwikkelden
los van elkaar plannen om hun bedrijf
uit te breiden. Deze twee organisaties uit
de culturele sector bleken uiteindelijk te
klein om afzonderlijk te verzelfstandigen.
Reinders en Reijnders legden een basis
voor samenwerking. Hun gedachten
over de toekomst van beide instellingen
lagen blijkbaar op dezelfde lijn. De
samenwerking was geen lang leven
beschoren. Carin Reinders greep de kans
om in haar directe woonomgeving in
Apeldoorn het CODA te gaan leiden, een
fusie tussen archief, museum en biblio
theek. Wim Reijnders nam de fakkel in
Tilburg over en deed, als directeur van
het RHCT én interim-directeur van het
Textielmuseum, in 2002 onderzoek naar
de haalbaarheid van een fusie tussen
beide instellingen. De presentatie van
zijn onderzoeksrapport was meteen zijn
afscheid als directeur. Hij ging dichter bij
huis het Regionaal Historisch Centrum
Bergen op Zoom en het museum het
Markiezenhof laten fuseren tot het
Historisch Centrum Het Markiezenhof.
Ton Wagemakers kreeg deze erfenis op 1
januari 2003 in handen als nieuwe direc
teur van het Textielmuseum en interim
directeur van het RHCT. Hij ging aan de
slag met het onderzoeksrapport waarin
stond dat een verregaande samenwerking
haalbaar was. Hij kreeg de opdracht om
de fusie tussen archief en museum per 1
januari 2004 te realiseren. De diverse
werkgroepen gingen enthousiast aan de
Tilburg kiest, ligt de nadruk steeds meer
op het in contact brengen van mensen
met de bronnen. Zowel fysiek via het
Onderzoekerscentrum als digitaal via de
website krijgen de bezoekers de bronnen
tot hun beschikking, zodat iedereen zelf
zijn eigen verhaal kan maken. Het educa
tieve aanbod sluit hierop aan. Voor de
diverse gebruikers van het archief, van
jong tot oud, van beginnende tot gevor
derde onderzoekers, ontwikkelt het
archief activiteiten, programma's en
organiseert het cursussen die hen helpen
om zelf onderzoek te doen. Bij de mede
werkers veroorzaakte de fusie in eerste
instantie onrust en onzekerheid. Waar de
ene medewerker kansen ziet, ziet de
ander bedreigingen. Uiteindelijk is de
balans positief. Zonder deze fusie zou het
Regionaal Archief Tilburg in de proble
men zijn gekomen: te klein, te weinig
kansen om kwaliteit te verbeteren, stil
stand en mogelijk achteruitgang. Na de
fusie zijn verdere bezuinigingen achter
wege gebleven en zien we kans om eerde
re bezuinigingen (sluiten van biblio
theek) gedeeltelijk weer ongedaan te
maken.
De fusie is een feit. De gemeente
Tilburg ziet dat het archief en de musea
een zodanig goede kwaliteit leveren dat
zij de volgende stap kan zetten, die naar
verzelfstandiging. Hierdoor komen er
ook voor het archief weer nieuwe kansen.
Subsidies of sponsoring voor projecten
binnenhalen gaat soms gemakkelijker als
stichting dan als gemeentelijke instel
ling. Ook kunnen er sneller beslissingen
genomen worden. Uiteraard behoudt het
Regionaal Archief Tilburg ook in de ver
zelfstandigde stichting een nauwe relatie
met de gemeente Tilburg, onder andere
in de vorm van een zakelijk contract, net
als met de andere gemeenten. Het door
lopen van processen als een fusie en een
verzelfstandiging dwingen je als bedrijf
kritisch naar het eigen functioneren te
kijken, elke stap die je als bedrijf zet moet
je tegen het licht houden. Dit helpt ons
enorm om na de verzelfstandiging nog
preciezer en transparanter te gaan wer
ken. Met andere woorden: scherper pres
teren. Ton Wagemakers verwacht dat bin
nen tien jaar dit denken gemeengoed zal
zijn binnen de archiefwereld. Het verzelf
standigen van archieven zal dan als een
normale gang van zaken worden
beschouwd. "Wij mogen het uitvinden,
met plezier."
Met de zes gemeenten van het voormalig
Regionaal Archief West-Brabant locatie
Oosterhout sloot het dienstverlenings
overeenkomsten. Hiermee is het Regio
naal Archief Tilburg verantwoordelijk
voor de archiefzorg van twaalf gemeen
ten in de regio Midden- en West-Brabant.
Schaalvergroting van archieven is een
landelijke tendens; dat werkt efficiënter.
Door de uitbreiding was het archief in
staat om de website te vernieuwen en
verder te professionaliseren. Daar profite
ren de bewoners van de nieuwe gemeen
ten van. Dit geldt ook voor de fysi-eke
dienstverlening. Ruimere openingstijden
van een goed geoutilleerde studiezaal
zijn ook in het voordeel van de bezoeker,
ook al is die fysiek dan iets verder van
zijn of haar woonplaats verwijderd.
Bezoekers van het Regionaal Archief
Tilburg ervaren de positieve effecten van
de fusie en de uitbreiding met de nieuwe
dienstverleningsovereenkomst-gemeen
ten. De website is onlangs compleet ver
nieuwd, er zijn meer educatieve program
ma's voor Tilburg en gerichte publieksac
tiviteiten, de consultancy is verbeterd en
de dienstverlening gaat de komende
jaren nieuwe impulsen krijgen. Door de
nieuwe richting die het Regionaal Archief
slag en de deadline werd gehaald. En pas
sant kreeg de nieuwe organisatie er nog
een nieuwe opdracht bij: een basis ver
schaffen voor een Stadsmuseum in
Tilburg. Zo ontstond er op 1 januari 2004
een nieuw bedrijf waarin het Regionaal
Archief Tilburg, het Textielmuseum én
het Stadsmuseum Tilburg samen gingen.
Bij de fusie is er bewust voor gekozen om
het woord 'archief' terug te brengen in de
naam.
Ton Wagemakers trekt drie belangrij
ke lessen uit het fusieproces. Ten eerste
bestond bij de start in 2004 nog de illusie
dat één gezamenlijk bedrijf uit zou mon
den in één bedrijfscultuur. Dit blijkt in de
praktijk niet zo te zijn. Het archief en het
museum hebben verschillende werk
zaamheden en dat leidt tot twee verschil
lende culturen met hun eigen sfeer. Dat
moet je respecteren. Ten tweede is afge
stapt van de tendens om als archief
'musealer' te worden. Door de komst van
een Stadsmuseum in Tilburg is het
archief teruggekeerd naar de basis: het
beheren, bewerken en beschikbaar stel
len van informatie in archieven. Ten
derde is gebleken dat je het proces van de
fusie zo snel en doortastend mogelijk
moet doorvoeren. Ton Wagemakers: "Je
kunt je jaren op zo'n proces voorberei
den, maar pas als je bezig bent kom je er
echt achter wat beter kan."
Voor Ton Wagemakers is het duide
lijk dat de samenwerking niet zozeer tot
een inhoudelijke versterking leidt, maar
vooral praktische efficiëntie en synergie
oplevert. Het eerste uit zich met name in
een sterkere bedrijfsvoering en een verbe
terde financiële uitgangspositie. Door de
fusie is er één organisatie ontstaan, onder
leiding van één directeur en één manage
mentteam. Binnen deze organisatie krij
gen het Regionaal Archief, het
Textielmuseum en het Stadsmuseum de
kans en de ruimte om zichzelf te profile
ren. De synergie ontstaat door het pro
fiteren van eikaars kwaliteiten. Het
archief had als één van de eerste archie
ven in Nederland een eigen website en
heeft zich op digitaal gebied sterk ont
wikkeld. Het Textielmuseum heeft veel
meer ervaring met educatie en communi
catie. Het ontwikkelen en in de markt
zetten van educatieve programma's
gebeurt daar professioneler en structure-
ler. De nieuwe organisatie van het archief
bestaat uit de afdelingen Bedrijfsvoering
en Educatie Communicatie (die ook
voor Textielmuseum en Stadsmuseum
werken) en de afdelingen Archiefbeheer
en Dienstverlening Archief.
Het stof van de fusie dwarrelde nog
in de lucht toen het Regionaal Archief
Tilburg zijn werkgebied sterk uitbreidde.
Door Judith van Loon en Luud de Brouwer*
archievenblad
Bij de oprichting van de Dienst Bedrijven van
de gemeente Tilburg in 1997 kregen het
toenmalige Gemeentearchief Tilburg en het
Nederlands Textielmuseum daar een plaats.
Samen met de overige extern gerichte
'bedrijven' kregen ze de opdracht om moge
lijkheden tot verzelfstandiging te onderzoe
ken. Als eerste stap in die richting fuseerde
het, inmiddels met een nieuwe naam getooi
de, Regionaal Historisch Centrum Tilburg
(RHCT) op 1 januari 2004 met het Nederlands
Textielmuseum. Nu is deze nieuwe organisa
tie op weg naar verzelfstandiging. Directeur
Ton Wagemakers vertelt over het ontstaan
van deze fusie, de bijzondere samenwerking
en geeft een blik op de toekomst.
De volgende stap: verzelfstandiging
mei 2006
Judith van Loon is medewerker communicatie en
Luud de Brouwer webmaster van het Regionaal Archief
Tilburg, het Nederlands Textielmuseum en het
Stadsmuseum Tilburg.
Effecten voor bezoekers en medewerkers
Bezoekers aan het werk in het Onderzoekerscentrum.
Het exterieur van het Regionaal ArchiefTilburg aan de Kazernehof.
Lessen uit de fusie
Profiteren van eikaars kwaliteiten
Schaalvergroting
