archieven en collecties
archieven en collecties
Ook in Duitsland wordt het beheer
van de archieven van adellijke families
vaak door de eigenaren overgedragen aan
de 'Staatsarchive' en soms ook de
'Kreisarchive'. Maar: "De schroom om de
archieven volledig openbaar te maken bij
de adel is (nog) groot", vertelt dr. Hans-
Werner Langbrandtner van het Rheini-
sches Archiv- und Museumsamt (RAMA)
van Landschaftsverband Rheinland
(LVR). Dr. Wolfgang Boekhorst van het
Westfalisches Archivamt vertelde me dat
van de 208 adelsarchieven, afkomstig uit
diverse kastelen in zijn regio, er zo'n
honderd bij de 'Staatsarchive' berusten.
Boekhorst heeft een derde druk van het
overzicht van deze archieven samenge
steld, dat binnenkort ook op het internet
gepresenteerd zal worden. Ook de
Nederlandse onderzoekers naar de lands-
en adelsgeschiedenis of de geschiedenis
van de kastelen in vooral het oosten van
het land mogen dit overzicht niet over
slaan, vanwege het belang van deze
archieven voor de Nederlandse geschie-
1
denis. Nog lang niet alles is veilig
gesteld, zo lijkt het dus. Maar het
is wel belangrijk om dat te doen.
In vele van deze archieven zitten
delen van de landsarchieven of
stukken die betrekking hebben op
de politieke activiteiten van de
heren. Toch is de adel zich wel
bewust van de waarde van hun
archieven, ze zijn door de Duitse
wet vaak ook als beschermd cul
tuurgoed aangemerkt. Daarom
bestaan er meerdere verenigingen
voor overleg over het beheer,
behoud en benutten van deze
belangrijke archieven. In
Westfalen is dat sinds 1923 de
Vereinigte Westfalische Adels-
archive en in het Rheinland de
veel later opgerichte Vereinigte
Adelsarchive im Rheinland.
Al sinds 1929 bekommert de
Archivberatungsstelle van RAMA
zich om de adelsarchieven. Het
gaat daarbij vooral om het
behoud en de ontsluiting en het
voorkomen van het verdwijnen
van de archieven naar het buiten
land. RAMA produceerde in de
loop van de tijd meerdere inven
tarissen en andere bronuitgaven,
vooral van schepenboeken of
notulen van overheidsorganen Schloss Ehreshoven.
die frequent in dit soort archie
ven te vinden zijn. Het lukte in samen
spraak met de
Rheinlandse adel
echter eerst in
1981 een vereni
ging op te richten
met het oogmerk
van de zorg voor
hun archieven.
Het bestuur van
de vereniging
bestaat uit verte
genwoordigers
van de talrijke
adellijke families
uit het Rheinland.
Het doel van de
vereniging is het
behoud en het vei
ligstellen van de
adellijke archieven in het Rheinland, het
bevorderen van het familiebewustzijn,
en de zorg voor de wetenschappelijke
inpassing en het beheer (en gebruik) van
deze adelsarchieven. Dr. Langbrandtner
van RAMA stelde in samenwerking met
deze vereniging een handboek met een
archievenoverzicht samen van zestig
archieven van adellijke families, dat tot
nu toe nog niet in druk mocht verschij
nen, vanwege de angst van de eigenaren
voor een frequent gebruik van deze veel
al kwetsbare archieven. Maar er zit schot
in de zaak. Zijn verwachting is dat de
leden van de Rheinlandse vereniging de
publicatie over twee jaar toestaan. De
lobby van de universiteiten voor de inza
ge in deze archieven en enkele belangrij
ke symposia van de laatste jaren over het
belang van de adel voor de lands- en
Europese geschiedenis, waaruit de
belangstelling van de wetenschap voor
deze archieven blijkt, zorgt mede voor de
benodigde openheid.
Al snel na de oprichting van de ver
eniging kwam - met subsidie van de
NRW-Stiftung, LVR, enkele banken en
eigen inbreng van de adel - een geheel
volgens de richtlijn ingerichte archiefbe
waarplaats tot stand. De Rheinlandse
Ridderschap bezit Schloss Ehreshoven in
Engelskirchen, waar in het hoofdgebouw
een oudedagsvoorziening voor adellijke
dames is gevestigd en in de voorburcht
onder andere het eigen archiefdepot van
de vereniging kon worden gerealiseerd.
Door de inrichting van een eigen depot
houdt de adel zelf de verantwoordelijk
heid over beheer, behoud en
benutting van hun eigendom
men. Het beheer van het depot
en ook de archiefwerkzaamheden
zijn toevertrouwd aan de archief
medewerkers van RAMA. Dr.
Peter Weber en dr. Langbrandtner
van RAMA behandelen alle aan
vragen voor onderzoek in deze
archieven. Hoewel er in
Ehreshoven ook een kleine stu
diezaal is ingericht, vindt de raad
pleging van de archieven vooral
plaats in de studiezaal van RAMA.
RAMA is circa tachtig kilometer
dichter bij Nederlands grondge
bied gevestigd in en bij de abdij
Brauweiler in Pulheim bij Keulen.
Voor het gebruik van deze archie
ven moet men dus van tevoren
goede afspraken maken en de tijd
nemen (via e-mail: archivbera-
tung@lvr.de of telefoon 0049
2234 9854 225). In het depot
berusten momenteel zo'n twintig
van de zestig bekende adelsar
chieven uit de Nordrhein, waar
onder dat van de Ridderschap.
Andere archieven zijn die van
Schloss Dijck, Schloss Türnich
(Familie Von Hoensbroech),
Schloss Paffendorf (Famile Von
dem Bongart), Schloss Stamm-
heim, Schloss Gracht (Grafen
Wolff Metternich zu Gracht) en
Schloss Gymnich. Als laatste
archief noem ik het archief dat
voor de geschiedbeoefening van
Hoensbroek-Heerlen en Gelre van enorm
belang is, het archief van de familie Von
Hoensbroech uit Schloss Haag. Dit
archief is onlangs naar Ehreshoven over
gebracht en wordt op dit moment volle
dig gedigitaliseerd en geschikt gemaakt
voor gebruik op intranet en over enkele
jaren ook het internet. De gravin Von
Hoensbroech gaf hiervoor onlangs toe
stemming en in februari jl. vond de aan
besteding plaats aan X-Cago in
Roermond door Museum Kasteel
Hoensbroek in samenwerking met
Stadsarchief Heerlen en RAMA. Verwacht
wordt dat in het najaar van 2006 het
digitale bestand wordt opgeleverd. Dan
zal ook de inventaris van het archief wor
den gepresenteerd,' die na jarenlang
moeizaam onderzoek werd samengesteld
door Rien van den Brand en de archivaris
in Geldern, Stefan Frankewitz. In de
samenwerking tussen MESPILVS
Gesellschaft zur Förderung des
Stadtarchivs Geldern e.V. en Stichting
Historie Peel-Maas-Niersgebied is het
zoeken naar middelen eindelijk geslaagd
en kan de inventaris, voorzien van uitge
breide beschrijvingen en foto's van alle
zegels aan de oorkonden, eindelijk in
druk verschijnen. In de samenwerking
tussen alle partijen kan een archief dat
belangrijk is voor de geschiedschrijving
van de gebieden rond Maas en Rijn over
enige tijd op een makkelijke en moderne
manier overal op de wereld worden
geraadpleegd.
23
De adelsarchieven in Schloss Ehreshoven
Door Roelof Braad*
Bij onze oosterburen is een speciale archief
bewaarplaats ingericht voor de bewaring
van de archieven van de Duitse adel.
Diverse adellijke families hebben er hun
archieven in ondergebracht. Hieronder zijn
archieven van adellijke families die ook en
soms vooral voor de geschiedenis van
Nederlandse regio's van enorm belang zijn.
Deze archieven bevatten nogal wat belang
wekkend materiaal over de politieke en
maatschappelijke bezigheden van de adel
lijke heren en dames.
Ziirlf:
e?-1'
gStefi
'c3-
Vereinigte Adelsarchive im
Rheinland
Schloss Ehreshoven
Dr. Peter Weber in de speciale archiefbewaarplaats voor
adelsarchieven.
♦Roelof Braad is stadshistoricus in Heerlen en hoofd-
redacteur van het Archievenblad.
april 2006
archievenblad
april 2006
archievenblad
