de praktijk
is het logisch om te onderzoeken waar
samenwerking een meerwaarde kan bete
kenen.
De archiefdiensten die actief betrokken
zijn bij het verwerven van migrantenerf
goed zullen in deze spanningsboog een
interessante parallel zien. Ook daar
komen we er niet met de 'grote verhalen',
de officiële stadsgeschiedenis, maar moe
ten we inzoomen op het 'kleine verhaal'
van een enkele migrant, een familie of
een organisatie. Juist op dit gebied staan
archiefdiensten en musea voor dezelfde
uitdaging.
Het was boeiend om te horen en te lezen
hoe verschillende musea in Zuid-Afrika,
maar ook in Berlijn en in Amsterdam,
nieuwe manieren gebruiken om in con
tact te komen met de inwoners van de
buurt, de stad. De focus ligt vaak op het
verzamelen van 'intangible heritage', als
tegenhanger van de officiële geschied
schrijving waarin mensen, buurten zich
niet of onvoldoende herkennen. Het zijn
vaak arbeidsintensieve trajecten die meer
communicatietalent vereisen dan de tra
ditionele conservatorkwaliteiten. Tege
lijkertijd ontstaan er waardevolle en
duurzame relaties tussen de musea en de
inwoners. Zoals een collega uit Berlijn
het formuleerde: 'New ways and networks
were found to make 'cultural diversity' part
of a public dialogue and to promote producti
ve relations between people, local institu
tions and the museum.'
In Nederland, maar ook in andere lan
den, zoeken musea en archieven naar
nieuwe samenwerkingsvormen. De vraag
waarmee ik naar de conferentie ging en
die centraal stond in mijn presentatie
was of die samenwerking naast de gang
bare terreinen als bedrijfsvoering, pr en
marketing zich ook op het gebied van
het eigentijds verzamelen voordoet. Het
thema 'shaping the city' leende zich goed
voor een presentatie waarin ik de
Amsterdamse situatie als uitgangspunt
nam. Aan de hand van een viertal foto's,
waaronder die van Sikhs bij de opening
van hun nieuwe tempel in Sloterdijk,
stelde ik een aantal vragen. Hoe gaan ste
delijke musea en archiefdiensten een
samenwerkingsverband opzetten met
nieuwe religieuze gemeenschappen? Hoe
bereiken we dat deze gemeenschappen
collecties en archieven afstaan aan deze
instellingen? De gebruikelijke afstem
ming tussen archieven en musea is op
materiaalsoort. Maar is dit afdoende voor
het 'vangen' van de eigentijdse biografie
van de stad? Daar waar we als archief en
museum deels hetzelfde verhaal vertellen
In de praktijk bleek zo'n verdergaan
de inhoudelijke afstemming nog weinig
in gebruik. De meerwaarde werd wel
onderkend, zo bleek uit een tweetal
opmerkingen die ik in de wandelgangen
opving. Een medewerker van een stads
museum had het voorbeeld van docu
menten waarvan men in het museum
dacht dat het archief die bescheiden wel
zou bewaren. Dat bleek niet het geval te
zijn. Een ander voorbeeld was een muse
um dat uit frustratie over de passieve
houding van de archiefdienst in dezelfde
plaats een paar archieven bewaart waar
van men overtuigd is dat deze van groot
belang voor de stadsgeschiedenis zijn.
Hoewel het ondoenlijk is om bij ieder
document af te wegen waar het 'thuis
hoort', brachten de conferentiegangers
tot uiting dat betere afstemming en voor
al ook de inhoudelijke discussie aangaan,
een evidente noodzaak is. Op het gebied
van eigentijds verzamelen ligt de uitda
ging vooral in het maken van de juiste
keuze uit de documenten en objecten en
wel zodanig dat recht wordt gedaan aan
de biografie van de stad. In deze keuze
moet het publiek zich herkennen of zelfs
actief participeren. Zo'n verzamelbeleid
gaat over de grenzen van de erfgoedin
stellingen heen. Grenzen die in deze tijd
van digitaliteit en internet toch al aan
het vervagen zijn, dus laten we daar niet
angstig aan vasthouden.
Van 3 tot en met 5 november jl. organiseer
de het Amsterdams Historisch Museum, in
samenwerking met het Rotterdams Historisch
Museum en een internationale werkgroep van
stadsmusea, de vierde conferentie getiteld City
Museums as Centres of Civic Dialogue? Gedurende
deze dagen discussieerden ruim honderd deelne
mers uit veel verschillende steden - van
Reykjavik tot Liverpool en van Addis Abeba tot
Athene - over een drietal thema's: Shaping the
city, Activating the city en Representing the city. De
bijeenkomst vond plaats in het Trippenhuis,
zetel van de Koninklijke Nederlandse Akademie
van Wetenschappen. Van de archiefwereld
waren nauwelijks vertegenwoordigers aanwezig.
Tijdens workshops en informele gesprekken
bleek dat zowel binnenlandse als buitenlandse
museumvertegenwoordigers een nadere samen
werking met het stadsarchief ambieerden of
daadwerkelijk waren aangegaan.
Op verzoek van de organisatie presenteerde ik
een case-study waarin, vanuit het oogpunt van
eigentijds verzamelen, werd ingegaan op de
raakvlakken tussen stadsmusea en archieven.
Werkzaam in een archief realiseer je je tij
dens zo'n 'kijkje bij de buren' dat de context
voor een stedelijk museum dezelfde is als die
voor gemeentelijke archieven: de stad en haar
inwoners. De vraag die centraal stond was in
hoeverre musea erin slagen om de veranderings
processen van de stad te vangen. Het lijken
namelijk twee tegengestelde zaken: de dynamiek
van de stad en het betrekkelijk statische karakter
van een museum. Kan het stadsmuseum als plat
form functioneren en is een museum te
beschouwen als het 'huis' van de stad? Kunnen
of willen musea die rol vervullen? Ook bij
archieven spelen deze vragen in meer of minde
re mate. In ieder geval is ook bij veel archieven
het besef doorgedrongen dat we niet kunnen
volstaan met een passieve, ontvangende rol in
de stedelijke samenleving maar nieuwe partners
moeten zoeken, nieuwe doelgroepen moeten
aanboren, nieuwe methoden van acquisitie
moeten uitproberen.
Voor een grote herinrichting van het Museum of
London werd de dynamiek van de stad als
nadrukkelijk uitgangspunt genomen. Hiervoor
waren fundamentele keuzes ten opzichte van de
oorspronkelijke inrichting noodzakelijk. Bij die
keuzes werd nadrukkelijker dan voorheen een
link gelegd met een gewijzigde identiteit van de
stad. 'Retelling the story of London's past to align
with London's sense of identity today. London has
always considered itself as a place of stability, tradi
tion and britishness. London has come to embrace a
more dynamic sense of itself as a constantly chan
ging organism drawing strenght from a multiracial,
multi-faith population within a European cultural
stream', is de ambitie van dit museum.
De ontwikkelingsdynamiek van de Britse hoofd
stad dwingt het museum om nieuwe keuzen te
maken en nieuwe verhalen te vertellen. Hierbij
wordt scherp in de gaten gehouden dat de poli
tieke besluitvorming objectief wordt belicht.
Grote en kleine verhalen
De meeste musea probeerden grip te krijgen
op de veranderingen in de stad door een goede
balans te vinden tussen het grote verhaal en het
persoonlijke element, 'the right balance between
grand narratives and little histories'. Een collega
uit Helsinki omschreef het als volgt: 'One of our
challenges is to gather the individual experiences
and stories which are connected with the historical
features of Helsinki.' Vanuit deze gedachte is in
het stadsmuseum in Helsinki een ontwikkeling
waarneembaar van meer aandacht voor de bui
tenwijken en minder focus op de centrale stad.
Opening van Gurudwara (Sikhtempel) in Amsterdam Sloterdijk op 23 oktober 2005. Foto: Martin Alberts, GAA.
Over de grenzen heen
Alice van Diepen is hoofd Verwerving en Inspectie
van het Gemeentearchief Amsterdam.
december 2005
archievenblad
Door Alice van Diepen*
In 1993 kwam, op initiatief van het Museum of
London, een groot aantal vertegenwoordigers van
stadsmusea voor het eerst bijeen op het symposi
um Reflecting Cities. Daar werd de internationale
vereniging van stadsmusea opgericht, met als doel
het vormen van een informeel, collegiaal netwerk
om kennis uit te wisselen en gezamenlijk projecten
op te zetten. Het belangrijkste middel hiertoe zijn
de conferenties.
Een kijkje bij de buren
Foto: Diederik Ingel.
archievenblad
december 2005
