vort
■■R»i
Gemeente f Bergen op Zoom
wmmmstmm
mmm »jmm
Hoofd bureau beheer archiefcollecties
en dienstverlening (m/v)
-STÖ
Peter Schoen
WtNSaWft 155 -:Sfl
sector Cultuur
de archiefschat
Vanaf het moment dat ik in 1988 begon
met het onderzoek naar goud- en zilver
smeden in Friesland, ben ik regelmatig
verrast door opmerkelijke archiefstuk
ken. Soms in positieve zin, als het bij
voorbeeld tot identificatie van een mees
terteken leidde, maar soms ook in nega
tieve zin, als bleek dat een deel van een
museale collectie ten onrechte aan een
bepaalde zilversmid was toegeschreven.
Van Friese goud- en zilversmeden is, voor
zover ik weet, geen bedrijfsadministratie
overgeleverd. Boedelbeschrijvingen en
testamenten bieden vanaf de zestiende
eeuw weliswaar inzicht in de welstand op
een bepaald moment, maar ze geven
geen beeld van het economisch reilen en
zeilen over een langere periode. De ver
rassing was dan ook groot toen ik in
Tresoar de boekhouding van Jan Rienstra
ontdekte.1 Deze Sneker zilversmid no
teerde tussen 1775 en 1796 gegevens
over zijn bedrijfsvoering in de jaarlijkse
uitgave van de Friesch Koopmans Comptoir
en Schrijfalmanak of Parctizijns Dagwijzer.
i
Rienstra's aantekeningen zijn belangrijk
omdat ze ons iets vertellen over het werk
van een zilversmid in de tweede helft van
de achttiende eeuw. Hoe zagen zijn voor
werpen eruit, wat maakte hij zoal en met
wie dreef hij handel? De aantekeningen
van Rienstra zijn daarnaast interessant
omdat ze de schaarse gegevens over het
goud- en zilversmedengilde in Sneek
aanvullen aan de vooravond van de
Franse tijd.
Jan Rienstra werd in 1 746 geboren als
zoon van Pieter Rienstra en Eeke Ypes.
Tijdens zijn lange leven - hij stierf in
1832 - huwde hij tweemaal. Van 1771 tot
1784 was hij getrouwd met Imke
Ysbrants Bouma. Na haar overlijden op
23 januari 1784 hertrouwde Rienstra
Akke Nijland.
De almanakken bevatten een aantal ont
werpschetsen. Zo oefende Rienstra op
het maken van spiegelmonogrammen,
familiewapens en het ontwerpen van
theebussen.
Jan Rienstra onderhield uitgebreide han
delscontacten. Vooral aan collega's in het
zuidwesten van Friesland verkocht hij
veel gebruikszilver zoals brandewijnkom
men en lijfsieraden. Hieruit kunnen we
concluderen dat het lang niet altijd zeker
is dat de zilversmid die het voorwerp uit
eindelijk verkocht ook daadwerkelijk de
maker was. Zijn handelsgebied beperkte
zich niet tot Friesland. In 1780 leverde
hij aan de Nederduits Gereformeerde
Kerk van Beverwijk een avondmaalsstel,
bestaande uit twee bekers en een schaal,
voor een bedrag van 280 caroli guldens.
In 1784 verhandelde Rienstra 73 gouden
oorijzers. Hiervoor gebruikte hij vijf kilo
goud. Gezien de omvang van de totale
jaarlijkse productie is het waarschijnlijk
dat hij gebruik maakte van knechten en
leerlingen. Het stadsbestuur van Sneek
was een goede klant. Regelmatig mocht
Rienstra de prijzen voor de jaarlijkse
harddraverij leveren.
Ook de zilveren stadssleutels, die in het
Fries Scheepvaart Museum worden be
waard, zijn door hem vervaardigd. De
boekhouding laat zich, wat betreft deze
transacties, goed vergelijkepjjiet de reke-
ningboeken van de stad.
Van het goud- en zilversmedengilde in
Sneek zijn niet veel archivalia bewaard
gebleven. De meeste informatie biedt het
gildenboek dat van 1600 tot 1748 werd
bijgehouden.2 Hierin vinden we gege
vens over de intrede van nieuwe mees
ters, verkiezing van keurmeesters, leve
rantie van de jaarletter door de keur-
meestergeneraal, namen van leerjongens
en zeer summiere gegevens over het aan
tal gekeurde voorwerpen. Gildenbeschei
den uit de periode na 1748 zijn niet be
waard gebleven. De almanakken vullen
deze lacune ten dele aan. Ze bevatten
informatie over de jaarlijkse verkiezing
van keurmeesters. Rienstra was een pro
minent lid binnen het gilde. Menigmaal
betaalde hij de consumpties die tijdens
de bijeenkomsten werden genuttigd. Hij
maakte vaak de kretsmolen schoon. Dit
apparaat, ook wel lavuurmolen ge
noemd, was gezamenlijk bezit van de gil
denbroeders en werd gebruikt om vijlsel,
dat bij de bewerking van goud en zilver
overbleef, terug te winnen. Rienstra
beschikte over scheikundige kennis, wat
blijkt uit het recept voor het vergulden
van zilver dat in de almanak van 1779 is
opgenomen.
Al met al is dit een rijke bron met uitge
breide informatie die zich uitstrekt over
een langere periode. Het biedt een zeld
zame blik in de werkplaats van een Friese
zilversmid in de achttiende eeuw en is
om die reden voor mij een echte archief
schat.
- l i .T 15 f
711 'iii Of
III
II lil
Fj
ff
Bergen op Zoom is trots op haar
rijke verleden en deze historie biedt
vele kansen voor de verdere ont
wikkeling van de stad. Het his
torisch besef van de inwoners
draagt er toe bij dat plannen om
het historisch karakter van de stad
te versterken een groter draagvlak
krijgen. Door een verregaande
samenwerking met het gemeente
museum Het Markiezenhof zijn
beide instellingen verenigd in de
naam Historisch Centrum het
Markiezenhof (HCM), gevestigd op
twee locaties.
Het HCM tracht het historisch
karakter van de stad te versterken
met publicaties, tentoonstellingen,
lezingen en evenementen.
Het RHC draagt niet alleen zorg
voor het beheer en behoud van de
archieven en collecties van de ge
meente Bergen op Zoom, maar ook
van de gemeenten Woensdrecht en
Steenbergen, van het voormalige
waterschap het Scheldekwartier,
van verenigingen, instellingen en
van personen die voor de ge
schiedschrijving van belang zijn.
Om de klantvriendelijkheid bij het
verstrekken van gegevens te ver
hogen wordt gewerkt aan het ver
beteren van de informatievoorzie
ning van de archieven en collecties
d.m.v. een steeds verdergaande
digitalisering.
Jacob Obrechtlaan 4
Postbus 35
4600 AA Bergen op Zoom
T (0164)27 70 00
F (0164) 24 53 56
E stadskantoor@bergenopzoom.nl
I www.bergenopzoom.nl
Per 1 april 2005 is binnen het Historisch Centrum Het Markiezenhof
de functie vacant van
Vacaturenummer SC05/001
Het betreft een functie voor 36 uur per week.
Functie-informatie:
Je geeft leiding aan circa 14 medewerkers en begeleidt en adviseert
hen op het gebied van verwerving, inventarisatie- en selectiewerk
zaamheden van archieven, het maken van nadere toegangen en op het
gebied van dienstverlening. Verder stel je managementrapportages
op en ben je lid an het Algemeen Management Team van het HCM.
Functie-eisen:
Je hebt een afgeronde opleiding Archivistiek A of B en kennis van
geautomatiseerde systemen en digitalisering. Je beschikt over erva
ring in leiding geven en met inventarisatie van archieven, het maken
van nadere (digitale) toegangen op archieven en collecties en op het
gebied van dienstverlening.
Salaris:
Afhankelijk van opleiding en ervaring maximaal 4.053,- bruto per
maand (schaal 11). De gemeente kent het systeem van aanloop-,
functie- en uitloopschaal. De gebruikelijke rechtspositieregelingen
zijn van toepassing.
Bijzonderheden:
Binnen de gemeente Bergen op Zoom is een nieuw functiebeschrij-
vings- en functiewaarderingstraject lopende. Inmiddels is boven
genoemde functie ingedeeld in standaardfunctie bureauhoofd C. In de
loop van 2005 zal het schaalniveau worden vastgesteld.
Het gemeentelijk beleid is er op gericht meer vrouwen, gehandi
capten en leden van etnische minderheden in dienst te nemen. Aan
hen die aan de gestelde eisen voldoen wordt uitdrukkelijk verzocht te
solliciteren.
Nadere informatie over de inhoud van de functie kan worden inge
wonnen bij de heer drs. W. Reijnders, gemeentearchivaris, tevens
directeur van het Historisch Centrum het Markiezenhof, telefoon
(0164) 277 077.
Sollicitaties dienen, met vermelding van het vacaturenummer, vóór
23 maart 2005 te worden gericht aan de directeur van de sector
Cultuur, Postbus 35,4600 AA Bergen op Zoom.
De archiefschat
Ontwerpschetsen voor spiegelmonogrammen en thee-
busjes in de almanak van 1775.
(sj if
"SU- e „v-ev /v
april 2005
Peter Schoen is historicus, werkzaam in het onder
wijs en actief als zilverconservator van Museum Willem
van Haren te Heerenveen. Hij organiseerde (zilverjten-
toonstellingen en publiceert regelmatig over Friese
goud- en zilversmeden.
Noten
Met dank aan Otto Kuipers van Tresoar.
1. Tresoar, Bibliotheek cat.nr. 30031.
2. Gemeentearchief Sneek, inv.nr. 993.
archievenblad
