Nut en noodzaak van het nieuwe beroepsprofiel van de archivaris
Lü
HOEKSTEEN VOOR LEREN, WERKEN EN GROEI
de praktijk
de praktijk
De presentatie van het beroepsprofiel1 vond
plaats tijdens een DIVA- en KVAN-studiedag op
16 december 2004. Het profiel is ontwikkeld
door een Commissie Beroepsprofiel Archivaris2
op verzoek van de Adviescommissie Oplei
dingen van de Archiefschool. De aanleiding was
de discussie over de aansluiting van de opleidin-
maar op de totstandkoming en gebruiksmoge
lijkheden van het profiel.
De Commissie heeft tien uitgangspunten
geformuleerd (zie kader). Werkendeweg heeft zij
besloten zich te beperken tot het beroepsprofiel
van de hoger opgeleide archivaris werkzaam bij
een archiefbeherende instelling. In de praktijk
betekent dit dat het strategische en het tactische
niveau - zoals die op www.divaprofielen.nl
genoemd worden - aan bod komen, maar dan
niet voor het DIV-domein. Overigens is het wel
de bedoeling het tweeluik compleet te maken
met een DIV-profiel. Naar verwachting bieden
de gekozen indeling en kerncompetenties de
mogelijkheid het DIV-domein analoog aan het
archiefdomein te beschrijven.
De Commissie heeft eerst 'kerncompeten
ties' benoemd en het beroepsdomein ingedeeld.
Vervolgens is een aantal instellingen gevraagd
recente functieprofielen aan te leveren. Daarin
gold als functie-eis het bezit van een diploma
archivistiek. Verder zijn recente vacatureteksten
gebruikt. In totaal zijn ongeveer zeventig
beschrijvingen geanalyseerd. Ook is ander rele
vant materiaal over (toekomstige) functie-eisen
gen Archivistiek A en B op de beroepseisen die
de werkpraktijk stelt. Het profiel kan onder meer
dienen om opleidingsprogramma's vorm en
inhoud te geven, respectievelijk om bestaande
programma's tegen het licht te houden.
Zodoende kan een gefundeerd oordeel over de
aansluiting gegeven worden én kan weloverwo
gen aan opleidingsprogramma's gewerkt wor
den. Dit artikel gaat niet in op deze discussie,
gebruikt. Commentaar van de informan
ten uit de instellingen op een concept
versie is verwerkt. Na de presentatie in
december 2004 is het veld via de DIVA-
discussielijst in de gelegenheid gesteld
reacties te geven. Al met al biedt het
materiaal een representatief en toekomst
gericht beeld van het beroepenveld van
de archivaris.
Het beroepsprofiel is een samenvat
tend overzicht van taakdomeinen, taken
en bekwaamheden van de hoger opgelei
de archivaris bij een archiefbeherende
instelling. Het geeft inzicht in de 'eigen
heid' van het beroepsdomein van de
archivaris en benoemt zo min mogelijk
algemene taken.
Het beroepsdomein is verdeeld in negen
taakdomeinen. Bij elk taakdomein hoort
een kerncompetentie. Dit is een brede
omschrijving van de kennis, inzicht,
vaardigheid en attitude die de profes
sional bezit die werkt in dit domein. Zie
figuur 1.
Elke kerncompetentie wordt uitgewerkt
in vaardigheden. Kennis, inzicht en hou
ding zijn opgevat als randvoorwaardelijk
om een vaardigheid uit te oefenen. Bij de
vaardigheden worden kenmerkende pro
ducten en handelingen genoemd. Dit
levert voorbeelden van beroepstaken, ont
leend aan het uitgangsmateriaal. Figuur 2
bevat als voorbeeld 'Toegankelijk maken'.
Elementen die meerdere taakdomeinen
gemeenschappelijk hebben, zijn opgeno
men onder 'taakoverstijgend'. Ze gelden
voor de volle breedte van het beroepsdo
mein. Zie figuur 3 voor het eerste gedeel
te van 'Taakoverstijgend'.
Een vaardigheid benoemt wat iemand
moet kunnen (kennen en zijn) en is ver
woord als: 'De archivaris kan Een
beroepstaak benoemt wat iemand doet
en produceert en is verwoord in actieve
zinnen: actiewerkwoord plus object. Het
onderscheid is gradueel: de beroepstaken
zijn doorgaans specifieker en concentre
ren zich op de beroepshandeling en de
opbrengst/uitkomst daarvan.
14
Door Thijs Laeven*
In december 2004 is het beroepsprofiel van de
hoger opgeleide archivaris bij een archiefbeherende
instelling gepresenteerd. Het profiel brengt het ken
merkende van het beroep in beeld. Het levert een
referentiepunt voor de discussie over de aansluiting
van de beroepsopleiding op de beroepspraktijk. Het
biedt aanknopingspunten voor profilering en profes
sionalisering. Dit artikel gaat over de aanleiding en
werkwijze om het profiel op te stellen. Het beroeps
profiel staat niet op zichzelf. Het moet worden
beschouwd in zijn context van werken en leren.
Figuur 1: Taakdomeinen en bijbehorende kerncompetenties uit het beroepsprofiel
TAAKDOMEIN
KERNCOMPETENTIE
1. Archiveringssysteem ontwerpen
De archivaris kan een archiveringssysteem ontwerpen, borgen,
implementeren en disciplineren.
2. Archiveringssysteem beoordelen
De archivaris kan de kwaliteit van een archiveringssysteem in
zijn institutionele context beoordelen.
3. Ordenen
De archivaris kan de 'archiefwaardigheid1 (recordness) van docu
menten vaststellen en kan de binding van documenten aan
werkprocessen (de relatie tussen document en werkproces)
garanderen door het toekennen van metadata.
4. Toegankelijk maken
De archivaris kan archieven toegankelijk maken vanuit de samen
hangende werkprocessen die deze hebben gegenereerd.
5. Waarderen selectie acquisitie
De archivaris kan de waarde van archieven bepalen.
6. Beheren bewaren
De archivaris kan de handhaving van de band tussen archieven
en hun ontstaanscontext door de tijd heen garanderen, in intel
lectuele zin én in materiële zin (conservering).
7. Beschikbaar stellen
De archivaris kan tijdig en in de gewenste vorm informatie uit of
over archieven beschikbaar stellen.
8. Onderzoek
De archivaris kan onderzoek in en over archieven verrichten.
9. Educatie voorlichting
De archivaris kan doelgroepgerichte producten en diensten ver
zorgen ten behoeve van instructie en ondersteuning in het effec
tief omgaan met archieven en met toegangen op archieven.
10. Taakoverstijgend
Kader
Werkwijze
De Commissie Beroepsprofiel Archivaris heeft
de volgende uitgangspunten gehanteerd:
de taakdomeinen van www.divaprofielen.nl
dienen als basis;
heeft betrekking op de 'doorsnee'-archiva-
ris;
heeft betrekking op de records-continuum-
breed inzetbare archivaris;
twee deelprofielen: voor de archivaris werk
zaam bij een archiefdienst óf een archiefvor
mer;
beperkt zich tot de archivistische competen
ties;
'archief' opgevat als 'procesgebonden docu
mentaire informatie';
de begrenzing van 'archief' is collectiege
bonden: het unieke van archief is zijn ont-
staanscontext;
maakt duidelijk wat het beroep van archiva
ris onderscheidt van andere beroepen;
vertaalt hedendaagse opvattingen maar met
het oog op toekomstige ontwikkelingen;
dient als input voor de discussie binnen de
Adviescommissie Opleidingen van de
Archiefschool.
Figuur 2: Taakdomein Toegank
KERNCOMPETENTIE De are
werkp
VAARDIGHEDEN
elijk maken
livaris kan archieven toegankelijk maken vanuit de samenhangende
ocessen die deze hebben gegenereerd.
BEROEPSTAKEN (Voorbeelden)
1. De archivaris kan de (historisch-)
institutionele en de maatschappelij
ke context van een archiefvormer)
vaststellen resp. reconstrueren.
a. Verrichten van retrospectief organisatieonderzoek van (gemeentelijke) organisaties
ten behoeve van Toegankelijk maken en/of Selecteren.
b. Handelingen en werkprocessen analyseren en beschrijven.
2. De archivaris kan archieven en
archiefsystemen analyseren met
het oog op T.
c. Beoordelen of toegangen moeten worden ontwikkeld, en zo ja welke en hoe.
d. Beoordelen of toegangen die door anderen binnen de keten zijn ontwikkeld, moe
ten worden aangepast, en zo ja hoe.
3.1 De archivaris kan ontsluitingstech
nieken toepassen om toegangen
voor beheer en gebruik te (laten)
ontwikkelen en beoordelen.
3.2 De archivaris kan (wettelijke en
andere) eisen, standaards en nor
men toepassen bij het beschrijven
ontsluiten van (al dan niet)
gestructureerde gegevens.
e. Verzorgen van reeksen van toegangen bij (nieuwe) archieven en archiefbestandde
len (c.q. uitvoeren van aanpassingen).
f. Toegankelijk maken van (complexe) archief-, beeld- en bibliotheekbestanden met
inventaris (inleiding hierop), plaatsingslijst, onderzoeksgids, trefwoorden (thesauri).
g. Bijdragen leveren aan totstandkoming en kwaliteit van landelijke (digitale) toegan
gen, als Toegang Op Personen TOP, www.digitaalverleden.nl of de Woonomgeving.
h. Ordenen en beschrijven [bewerken] van (te bewaren) archiefbestanddelen of
gespecialiseerde collecties (w.o. AV, foto's, bewegend beeld, geluid).
i. Archiefbestanddelen d.m.v. metadata koppelen aan handelingen werkprocessen.
j. Bewerken en ontsluiten van de in de gemeentelijke archiefbewaarplaats berusten
de archieven en verzamelingen.
k. Vervaardigen van inventarissen, plaatsingslijsten, (nadere) toegangen.
l. Ontsluiten van materiaal van de Topografisch Historische Atlas.
4. De archivaris kan systemen en
methodes voor T inrichten, toepas
sen, beheren en beoordelen.
m. Ontwikkelen (interne) richtlijnen, normen, standaards voor T. Deze invoeren en
handhaven. Garanderen van de een(vormig)heid en de kwaliteit van de uitvoering.
n. Beoordelen van beschrijvingsmodellen en -methodieken als ISAD(G) op toepas
baarheid en deze toepassen.
0. Beoordelen van metadata-modellen op toepasbaarheid en deze toepassen.
p. Bijdragen leveren aan het opstellen van programma's van eisen voor software
t.b.v. T. Begeleiden van aanbesteding en invoering.
De losse hoofdletter'T' die hier en daar staat, betekentTaakdomein, in dit geval Toegankelijk maken.
Figuur 3: Taakoverstijgend (gedeeltelijk)
KERNCOMPETENTIE
VAARDIGHEDEN
De archivaris kan de beroepscode
beredeneerd toepassen.
1.1 De archivaris kan zich voor zijn
werkzaamheden in elk Taakdomein
adequaat en snel inwerken in
inhoud en aard van de 'eigen'
archieven en collecties en van het
archiefnetwerk in het verzorgings
gebied.
1.2 De archivaris kan zich voor zijn
werkzaamheden in elk Taakdomein
de relevante (plaatselijke, regiona
le, institutionele, nationale, politie
ke, rechts- etc.) geschiedenis eigen
maken.
1.3. De archivaris kan zich voor zijn
werkzaamheden in elk Taakdomein
inwerken in gespecialiseerde collec
ties, verzamelingen en archieven
(kaarten, prenten, foto's, bouwte
keningen, beeld en geluid etc.)
1.4 De archivaris kan voor zijn werk
zaamheden in elk Taakdomein het
schrift en de taalvarianten) die in
het archief worden gebezigd pas-
sief (begrijpend) lezen.
De archivaris kan vigerende wet- en
regelgeving interpreteren, verklaren
(ook voor derden) en toepassen bij
zijn werkzaamheden en voor de
kernactiviteiten van de instelling.
BEROEPSTAKEN (Voorbeelden)
Verwerven en uitdragen van i° kennis van de bronnen in het 'eigen' archief en 2°
inzicht in de historisch-institutionele context en verbanden.
b. Optreden [in voorkomende gevallen] als Gemeentearchivaris,
Waterschapsarchivaris of Rijksarchivaris.
c. Invulling geven aan de taken van de gemeente en de aangesloten regiogemeenten
op het gebied van het beheer van cultureel erfgoed.
Openbaarheidsbeperkingen toepassen, (auteursrechten van AV-materiaal beoorde
len, WOB-verzoeken beoordelen en hierover adviseren.
e. Signaleren van wettelijke en vakinhoudelijke ontwikkelingen die van belang zijn
voor de gemeentelijke organisatie.
Beroepsprofiel
archievenblad
maart 2005
maart 2005
archievenblad
