Kanis Gunnink... méér dan gewoon koffie en thee
GEMEENTEARCHIEF KAMPEN INVENTARISEERT BEDRIJFSARCHIEF
de praktijk
I 27
Of'// co//
VERVOERM J DOELEN
KOFFIE
Door Robert Spanings*
december 2004 archievenblad I
slim in op het toenemend aantal vluch
ten van de KLM. Het adverteerde: 'Vliegt
u mee naar Indië, van Amsterdam naar
Batavia. Laat uwe kinderen deze plaatjes
sparen. Het is leerzaam, prettig en twee
vliegen in één klap: Geurige koffie en
thee en gratis genoegen voor uw kinde
ren.' In die vooroorlogse jaren voerde de
onderneming merken als 'Plantage' (20
cent per pak), 'Groenband' (28 cent) en
'Merk D', het toppunt van melange, ver
krijgbaar voor 35 cent.
In de periode tussen de beide wereldoor
logen breidde het bedrijf zich sterk uit.
Men verhuisde naar steeds grotere pan
den in Kampen. De Tweede Wereld
oorlog zorgde voor veel bedrijven, waar
onder Kanis en Gunnink, dat de produc
tie verminderde. Daarbij kwam dat men
vanwege een tekort aan grondstoffen
overging op de productie van surrogaat
koffie.
In de jaren na de Tweede Wereldoorlog
bloeide het bedrijf weer op. In 1950 ver
huisde het bedrijf naar de IJsseldijk en in
1969 begon men aan de nieuwbouw op
het Kamper industrieterrein. De produc
tie was inmiddels verdrievoudigd. Het
aantal werknemers steeg tot 182 en ach
ter de reuzen Van Nelle en Douwe
Egberts bezette de onderneming de derde
plaats op de Nederlandse koffie- en thee-
markt.
Onderdeel Douwe Egberts-concern
Het familiebedrijf kon echter niet
langer opboksen tegen de groeiende con
currentie. Omwille van de noodzakelijke
groei en werkgelegenheid zocht men
aansluiting bij een groter concern. In
1969 werd Kanis en Gunnink een zelf
standige werkmaatschappij van Douwe
Egberts. De overname door Douwe
Egberts zorgde voor verdere groei. Op 10
maart 1980 sloeg men de eerste paal voor
een nieuwe fabriek, met een productieca
paciteit van 350 ton koffie per week. In
1985 begon de verplaatsing van de ver
koopafdeling naar Utrecht, waar deze
werd geïntegreerd in Douwe Egberts
Nederland. Het jaar daarop werd Kanis
en Gunnink een productievestiging.
In 1990 werd de naam van het bedrijf
gewijzigd in DECAF Kampen. De nieuw
bouw van de DECAF-fabriek vergde een
investering van vijftig miljoen gulden.
Op dat moment waren er 113 mensen in
het bedrijf werkzaam. In 1996 integreerde
DECAF in Douwe Egberts Nederland. Alle
kantoorfuncties, met uitzondering van
de fabrieksadministratie, gingen naar
Utrecht. Op 31 oktober 2001 produceerde
men de laatste koffie in Kampen. De pro
ductie werd verplaatst naar Utrecht. De
DECAF-fabriek werd gesloten. Anno 2004
is Kanis en Gunnink naast Douwe Egberts
het tweede filterkoffiemerk van Douwe
Egberts Nederland.
Archief
Na de sluiting van de vestiging in
Kampen en de verplaatsing van de pro
ductie naar Utrecht kwam het archief
van de Koffiebranderij en Theehandel
Kanis en Gunnink terecht in het Archief
Infocenter van Sara Lee/Douwe Egberts
Op 23 augustus 1879 kreeg koopman
Hendrik Kanis een hinderwetvergunning
voor het plaatsen van een 'stoomwerktuig'
in een koffiebranderij. Dit stoomwerktuig
wordt in de archiefstukken als volgt
omschreven: 'De machine en ketel hebben
een vertikale stelling, de machine is van 2
P.K. De ketel heeft ruim 2 meter oppervlak
te en kan als hoogste spanning werken op
5 Atmospheren. De machine is bestemd tot
het drijven der Koffiebranderij.' Na het ver
lenen van de hinderwetvergunning opende
Hendrik Kanis een winkel in groot-koloniale
waren onder de naam Firma H. Kanis. Later
werd dit een grossierderij.
Op dat moment werkte Frans
Gunnink als winkelbediende bij Hendrik
Kanis. Zijn opleiding aan de plaatselijke
Hogere Burger School beperkte zich tot
drie leerjaren. Hij leerde als winkelbe
diende het vak in de praktijk. Dat ging
hem beter af dan het leren op school. In
december 1884 verzocht hij zijn baas
tuigde hem ervan dat hij dat 'kerstge
schenk' niet kon weigeren. Zo ontstond
op 1 januari 1885 de firma Kanis en
Gunnink.
De beginjaren
Op 1 januari 1885 gingen Hendrik
Kanis en Frans Gunnink een vennoot
schap aan tot het uitoefenen van een
grossierderij en winkel in kruidenierswa
ren onder de naam 'Kanis en Gunnink'.
Het gemeenschappelijk startkapitaal
bedroeg 100.000 gulden. De vennoot
Kanis bracht aan onroerende en roerende
goederen een bedrag van 90.000 gulden
in. De onroerende goederen bestonden
uit een winkel-, woon- en pakhuis aan de
Voorstraat, wijk 2 nr. 424, een pakhuis
achter het bovenstaande gelegen in de
Hofstraat wijk 2 nr. 332 en een pakhuis
in de Buiten-Nieuwstraat, wijk 4 nr. 342
te Kampen. Het aandeel van de vennoot
Gunnink bestond uit een bedrag aan
contanten van 10.000 gulden.
re ontwikkeling van het bedrijf, dat uit
groeide tot een gerenommeerde stoom-
koffiebranderij en theehandel.
Frans Gunnink maakte in 1914 een
afspraak met zijn zoon Berend om later
ook in de zaak te komen, nadat de intre
de van Jan Kanis, zoon van mede-oprich
ter Hendrik Kanis, was aangekondigd.
Berend studeerde op dat moment in
Londen. Dit voornemen werd wreed ver
stoord. Berend sneuvelde op het slagveld
tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een
tegenslag voor familie en bedrijf. De
tweede zoon van Frans, Julius Everhar-
dus, had voor de Eerste Wereldoorlog
werkervaring opgedaan bij een Duits
bedrijf in Düsseldorf. Hij kwam ook in
het bedrijf werken.
In 1915 trok Jan Kanis zich terug uit het
bedrijf. De familie Gunnink zette het
bedrijf voort. Jan David Gunnink, zoon
van Julius Everhardus, werd de nieuwe
directeur. De naam 'Kanis en Gunnink'
bleef om historische en verkooptechni
sche redenen gehandhaafd.
Het briefhoofd van de firma Kanis en Gunnink op een
brief uit 1899.
Gemeentearchief Kampen, Archief Kanis en Gunnink.
Hendrik Kanis beleefd hem te ontslaan.
De reden was dat hij zijn geluk wilde
beproeven als leraar in Zuid-Afrika. Om
de veelbelovende winkelbediende in de
zaak te houden bood Kanis hem een
compagnonschap aan. Zijn moeder over-
Langzaam maar zeker groeide het bedrijf.
Frans Gunnink ging op klantenbezoek
langs de groothandels en de kruideniers.
Op 12 september 1901 verwierf het
tweetal het predikaat 'Hofleverancier', in
die dagen een fel begeerde, maar voor
weinig bedrijven weggelegde onderschei
ding.
De nazaten van het duo zouden later
hun beste krachten wijden aan de verde-
Klantenbinding
Vijftig jaar na de oprichting had het
bedrijf een stevige plaats veroverd op de
nationale koffie- en theemarkt. Het
bedrijf presenteerde zich regelmatig 'met
propaganda door borden, biljetten en
reclamelicht' en verwierf steeds meer
klanten.
Kanis en Gunnink deed net als zijn con
currenten Van Nelle en Douwe Egberts
aan klantenbinding. Hierbij probeerde
men de verkoop van producten te verho
gen door jonge klanten voor zich te win
nen. Vrijwel net zo bekend als het plaat
jesboek 'Kabouter Piggelmee en het
toovervisje' van Van Nelle werd in de
jaren dertig van de twintigste eeuw het
zogeheten 'KG-Honderd Dierenboek' met
verhaaltjes over de avonturen van onder
meer Rein de Vos en Zwans de Gans.
Een ander voorbeeld van klantenbinding
was de uitgave van verschillende albums,
waarvan de plaatjes bij de pakken koffie
zaten. Veel kinderen vroegen dan ook
hun ouders om weer een nieuw pak kof
fie te kopen, om zo de benodigde plaatjes
bijeen te sparen. Het Kamper bedrijf trok
met name klanten uit Overijssel en
Noord-Nederland.
In de herfst van 1932 speelde het bedrijf
archievenblad
december 2004
Hendrik Kanis.
Archief Infocentrum Douwe Egberts Utrecht.
N.V. in Utrecht. In 2002 werd het samen
met het archief van de door Sara
Lee/Douwe Egberts overgenomen Siga
renfabriek Smit en Ten Hove uit Kampen
overgedragen aan het Gemeentearchief
Kampen. In 2003 werd begonnen aan de
inventarisatie van beide belangrijke
bedrijfsarchieven, met een gezamenlijke
omvang van circa dertig strekkende
meters. Na inventarisatie bedraagt de
omvang van beide archieven 24 meter,
waarvan achttien meter Kanis en
Gunnink en zes meter Smit en Ten Hove.
De omvang van beide archieven is ver
minderd door de vernietiging van dubbe
le archiefstukken en het verwijderen van
het oorspronkelijk verpakkingsmateriaal.
Daarnaast waren de oorspronkelijke
archiefdozen niet altijd volledig gevuld.
In de inventaris is als bijlage een plaat
singslijst opgenomen van een aantal
archiefstukken betreffende Kanis en
Gunnink, die in bezit zijn van J.D.
Gunnink, de laatste telg van de familie
Gunnink werkzaam in het bedrijf. Het
betreft waardevolle archiefstukken als de
oprichtingsakte en koopakten betreffen
de het fabriekscomplex aan en nabij de
Oudestraat te Kampen. De inventaris
wordt in december 2004 in gedrukte
vorm uitgegeven.
Robert Spanings is archiefmedewerker bij het
Gemeentearchief Kampen. H
Gemeentearchief Kampen, Archief Kanis en Gunnink.
