1
I
memorix, dé webdatabase voor beheren en raadplegen
memorix beeld
archiefdienst Amersfoort beheert in memorix
raadplegen - www.beeldbankamersfoort.nl
probeer het zelf: www.pictura-dp.nl memorix
Compacte Archief-Systemen
Kardex Systemen B.V.
Barwoutswaarder 13a, 3449 HE Woerden
Postbus 250, 3440 AG Woerden
Telefoon (0348) 49 40 40, Telefax (0348) 49 40 60
E-mail: info@kardex.nl, Website: www.kardex.nl
rü-.'.-'-
A member of the KARDEX Group Industrieholding Cham AG
|_Nieuw-Guinea
Geen volk is in zoveel stammen te
verdelen als de Papoea's, met elk hun
eigen gewoonten en taal (er zijn honder
den talen). Bijna elk dorp onderscheidt
zich op tal van aspecten van het naburi
ge. Ondanks de grote etnische en taal
kundige verschillen hebben de Papoea's
enkele gemeenschappelijke kenmerken.
De bevolking is een mengeling van het
negroïde ras en Polynesiërs. Ruwweg zijn
er twee aparte, uiterlijk op elkaar lijkende
groepen: de Austronesiërs van de kusten
en de gedrongen, donkerder en kroesha
rige Papoea's uit het bergachtige binnen
land. Ze hebben vaak bijzondere versie
ringen, zoals tatoeages, littekenversiering
en piercings in neus en oren. De penisko
ker is het meest bekende Papoea-attri
buut. Ze leven in de regel in kleinere
gemeenschappen bij elkaar, die onder
ling dikwijls rivaliseren. Het koppensnel
len (als onderdeel van een religieus-magi
sche levenswijze) en het daarbij horende
kannibalisme, was tot voor kort een
gewoon verschijnsel dat tot doel had het
voortbestaan van de groep te verzekeren
en dat bovendien uit respect voor de
voorouders noodzakelijk was. Hierdoor
werd de ziel van de overwonnene gewon
nen en konden de initiatieriten worden
uitgevoerd. Door het doden kon weer
nieuw leven worden geschapen.
Natuurlijk was er ook sprake van prestige
en was het een teken van moed.
Nieuw-Guinea kent een geheel eigen cul
tuur. Deze cultuur behoort tot de
Melanesische en verschilt wezenlijk van
die van Indonesië of de rest van Azië en
heeft veel meer weg van culturen in bij
voorbeeld de Bismarck-Archipel, Vanuatu
of op Paaseiland. Nieuw-Guinea wordt
dan ook gerekend tot Oceanië en
behoort niet tot Azië. Dit uit zich ook in
een eigen vorm van kunst. De kunstvoor
werpen, in het bijzonder die van de
Asmat, Mimika en Marind-Anim worden
als hoogtepunten van primitieve kunst
beschouwd en bevinden zich in alle grote
volkenkundige musea van de wereld.
Over gebruik, functie en betekenis van de
voorwerpen weten we maar weinig. En
over de verdeling van de bevolking en
hun samenstelling is evenmin veel
bekend. Negentiende- en vroegtwintig-
ste-eeuwse volkenkundige handboeken
verschaffen niet veel informatie over het
oorspronkelijke Nieuw-Guinea en zijn
bewoners. De cultuur van de Papoea's is
niet gebaseerd op of overgeleverd via het
schrift. Buitenstaanders drongen (letter
lijk en figuurlijk) niet door tot hun
samenleving. In ieder geval is de relatie
met de voorouders van groot belang en
een inspiratiebron voor het vervaardigen
van voorwerpen. En het is vooral vanaf
de jaren zeventig geweest dat deze cultu
ren, onder invloed van handel, missie en
zending, grote veranderingen ondergin
gen. De nodige zendelingen hebben het
met hun leven moeten bekopen en wer
den soms zelfs opgegeten. De
Baliemvallei werd ook wel genoemd de
'Vallei der Kannibalen'.
In economisch opzicht behoort het nog
steeds tot de minst ontwikkelde gebieden
ter wereld. De gebruiksvoorwerpen zijn
veelal zeer primitief. Tot enkele tientallen
jaren geleden was voor grote groepen
Papoea's het gebruik van ijzer onbekend.
Wegen zijn er nauwelijks, het vervoer
gaat vooral over rivieren. Na de soeve
reiniteitsoverdracht van Indonesië in
1949 bleef het, vanwege de afwijkende
cultuur en omstandigheden, in handen
van Nederland. Nieuw-Guinea werd van
een residentie een gouvernement.
Nederlandse belangstelling voor Nieuw-
Guinea ontstond pas na de onafhanke
lijkheid van Indonesië, waarna de uitga
ven voor het gebied vervijfvoudigden.
De politieke ontwikkelingen in de jaren
vijftig (het oprukkende communisme)
leidden zelfs tot internationale belang
stelling. Indonesië maakte aanspraak op
het gebied en ook de Verenigde Staten
gingen zich ermee bemoeien. De
Nederlandse toezegging van zelfbeschik
kingsrecht aan de Papoea's kon niet
gestand worden gedaan. Eind 1962 werd
het gebied overgedragen aan de
Verenigde Naties en op 1 mei 1963 werd
het gevoegd bij Indonesië en kreeg het de
naam Irian Jaya.1 Het oostelijk deel van
het eiland werd in 1975 een onafhanke
lijke staat.
Tot 1954 was de verdediging van
Nieuw-Guinea opgedragen aan de
Koninklijke Landmacht (KL), daarna
werd de territoriale veiligheid van het
eiland in vredestijd een taak van de
Koninklijke Marine. Vanaf dat moment
werd de interceptietaak van vijandelijke
militaire radio-uitzendingen en het mili
taire berichtenverkeer door de militaire
inlichtingendienst van de KL overgeno
men door de Marine Inlichtingendienst.
In april van dit jaar is het 35 meter tellen
de archief met de nodige publiciteit over
gedragen aan het Nationaal Archief (zie
de bijdrage van Geert Beks elders in dit
nummer).2 Daarbij was er, haast vanzelf
sprekend, veel aandacht voor de politieke
en militaire aspecten en niet zozeer voor
de cultureel-antropologische waarde van
het archief.
In het archief van de MAR1D bevindt zich
een bijzonder kaartenbakje, aangelegd
door de stafofficier inlichtingen Nieuw-
Guinea. Deze cartotheek met ongeveer
900 betypte fiches op A5-formaat, geeft
per dorp informatie over de bevolking, de
huizen en de middelen van bestaan.3
Daaruit blijkt dat de omvang van de dor
pen varieerde van enkele tientallen tot
enkele honderden inwoners. Ook de
omgeving (soms met verwijzingen naar
topografische kaarten) is beschreven. In
veertig gevallen is er een kaartje van het
dorp bijgevoegd. De cartotheek is aange
legd en bijgehouden in de jaren 1957-
1962. Naar Indonesisch gebruik worden
de dorpen kampongs genoemd, de bevol
king Irianen of Papoea's. Elk dorp, hoe
klein ook, had een dorpshoofd, dat door
het Binnenlands Bestuur werd benoemd.
De dorpshoofden vormden de schakel
tussen het Nederlandse bestuur en de
Papoeabevolking. In geval van gevaar leg-
13
webzoom
in topview
tot
4x ware
I grootte
gallery
Krachtig webbased systeem op 'open source' basis
Eén licentie, meerdere gebruikers en lokaties (RHC-model)
Flexibel in te richten beheeromgeving
Autorisatie tot op recordniveau
Mogelijkheid voor eigen webwinkel
Modules: beeld, audiovisueel, bibliotheek, museum en archievenbeheer
OAI implementatie - memorix-dataprovider
Uw eigen internetserver bij Pictura Database Publishing
thesaurusbeheer
- i~i
detailscherm
I «m 5JJSirjSS'tSS at
1 rJ"
K A R D E X
De landing van een Dakota van de 'Kroonduif' in de
Baliemvallei in 1959. (Nationaal Archief, archief
Rijksvoorlichtingsdienst, collectie Elsevier, nr. I42_0468.)
Papoea's uit het stenen tijdperk
Een cartotheek van alle dorpen
oktober 2003
archievenblad
