Bedrijfsarchieven in het Nationaal Archief
NVBA nieuws
NVBA-Redactieadres
NVBA-lid worden?
Redactie NVBA-Nieuws
Bedrijfsarchieven zijn voor het Nationaal
Archief geen aparte categorie archieven. Er
wordt geen bijzondere prioriteit aan gegeven.
Gelet op de ervaringen van de laatste jaren zou
dat wel meer moeten. Het Nationaal Archief ver
werft nauwelijks bedrijfsarchieven, omdat men
ze nauwelijks aangeboden krijgt. Bij het verwer
ven van historische bronnen behoort echter ook
uitdrukkelijk de verwerving van bedrijfs
archieven.
In het depot bevindt zich een bedrijfsarchief, dat
momenteel nog in dertien vuilniszakken is
opgeslagen. Het gaat hier om het archief van een
klein bedrijf, namelijk de Tabaksfirma Monteban
uit Giessendam. Het archief hiervan dateert uit
de periode 1920-1970. Het bevindt zich reeds
een hele tijd in het depot, want het
wordt genoemd in een Archieven
overzicht van het Rijksarchief in Zuid-
Holland uit 1993. Volgens dat
overzicht zou er ook een toegang op
het archief moeten zijn. Deze is echter
niet te vinden.
Nader onderzoek in ABS/Archeion en
in het archievenoverzicht op de web
site bracht geen duidelijkheid. In beide
overzichten komt Monteban niet voor.
We hebben hier te maken met een
'spookbestand', met andere woorden:
het is er wel - want het staat in het
depot - en het is er niet - want het
staat niet in onze systemen. Het is dus
nergens geregistreerd. Een situatie
waar men natuurlijk niet trots op hoeft
te zijn.
Het is wel een illustratie van de stelling dat over
de betekenis van particuliere archieven, in dit
geval dus van een bedrijfsarchief, op verschil
lende momenten blijkbaar heel verschillend
wordt gedacht. Voor 1993 vond iemand bij het
Algemeen Rijksarchief het blijkbaar de moeite
waard om het Archief Monteban in de collectie
van het Rijksarchief in Zuid-Holland op te
nemen. Of iemand binnen het Algemeen
Rijksarchief wilde uitvoering geven aan de
vangnetfunctie die het Algemeen Rijksarchief
toen nog meende te moeten vervullen. Na 1993
is men blijkbaar anders tegen dit archief gaan
aankijken en Monteban werd geschrapt uit de
administratie. Feit is wel dat niemand het over
zijn of haar hart heeft gekregen om het daad
werkelijk te laten vernietigen. De vuilniszakken
wijzen er wel op dat reeds een poging in die
richting is gedaan!
De acquisitie van bedrijfsarchieven en in het bij
zonder van particuliere archieven is niet wet
telijk geregeld. Als men de Archiefwet 1995
bestudeert, ziet men dat er in die wet uitvoerig
wordt gesproken over de verwerving en het
beheer van overheidsarchieven. Over de ver
werving en het beheer van particuliere
archieven zegt de wet maar weinig.
Eigenlijk is er maar één duidelijke verwijzing en
wel in de begripsbeschrijvingen van artikel 1.
Daarin staat dat de term archiefbescheiden ook
die bescheiden omvat, die ingevolge overeen
komsten met of beschikkingen van instellingen
of personen dan wel uit andere hoofde in een
archiefbewaarplaats zijn opgenomen om daar te
berusten. In deze cryptische beschrijving heeft
de wet het dus over archiefbescheiden die
afkomstig zijn van particulieren. Om welke
archiefbescheiden het dan precies gaat, wordt in
de wet niet nader uitgewerkt. Dat Iaat de wet aan
de instellingen zelf over.
Een archiefinstelling bepaalt zelf wat voor haar
interessant is, bepaalt zelf wel wat zij al dan niet
wil verwerven. Met een beetje gezond verstand
en met een beetje cultuurbesef komt het alle-
44
NVBA nieuws
maal goed. Maar toch; willekeur ligt
soms wel op de loer. Een beetje
gechargeerd gezegd: de hobby van een
archivaris kan bij een verwervingsbeslis-
sing wel eens van doorslaggevende
betekenis zijn. Sommige archivarissen
zijn gek op treintjes en dienstregelingen.
Men zou bijna gaan denken dat het geen
toeval kan zijn dat er zoveel archieven
van trein- en tramwegmaatschappijen in
huis zijn.
Om eenheid in het verwervingsbeleid te
brengen en om in identieke gevallen
zoveel mogelijk hetzelfde te handelen,
dient iedere zichzelf respecterende
archiefinstelling kaders te stellen. Kaders
waarbinnen de verwerving van archieven
moet plaatsvinden en die duidelijkheid
verschaffen aan de eigen medewerkers,
duidelijkheid geven aan de archiefvor
mers en duidelijkheid geven aan de colle
ga's in het archiefveld.
Het Nationaal Archief is een zichzelf
respecterende instelling. Er is dus ook
een acquisitieprofiel. Tot voor kort was
dat het Acquisitieprofiel 1995. Uitgaande
van de toen, in 1995, geldende doel
stellingen, werden zes categorieën van
particuliere archieven benoemd die zon
der meer voor opname in de collectie van
het Algemeen Rijksarchief en het Rijks
archief in Zuid-Holland in aanmerking
kwamen.
In dit profiel ging het om archieven van:
1. particuliere instellingen van 'algemene
aard' (dat zijn de archieven die inzicht
geven in de ontwikkeling van het
algemene politieke klimaat in Neder
land, bijvoorbeeld die van politieke
partijen);
2. particuliere instellingen die op een
bepaald beleidsterrein werkzaam zijn
of zijn geweest (bijvoorbeeld van
organisaties die verantwoordelijk zijn
voor het zogenaamde 'aanvullende
beleid', zoals belangenorganisaties en
pressiegroepen die als gesprekspartner
voor de overheid fungeren);
3. particuliere personen en instellingen
die in ontwikkelingslanden werkzaam
zijn geweest (d.w.z. de archieven van
oud-bestuursambtenaren, bedrijven en
verenigingen die een rol hebben
gespeeld in de voormalige koloniën en
in de overzeese gebiedsdelen, van
hulporganisaties in de derde wereld en
van Nederlandse ondernemers en
ingenieurs in den vreemde);
4. natuurlijke personen en families (per
sonen en families met een belangrijke
politieke en maatschappelijke invloed
in Nederland of Zuid-Holland);
5. kerkgenootschappen;
6. particuliere instellingen en personen
die voor 1813 archief hebben ge
vormd.
U ziet, bedrijfsarchieven worden in het
profiel van 1995 niet als een bijzondere
categorie aangemerkt. Ze zijn wel heel
duidelijk in enkele van de genoemde
categorieën inbegrepen.
In 2002 is het Acquisitieprofiel van 1995
vervangen door een nieuw acquisi
tieprofiel, het Acquisitieprofiel 2002-
2006. Voor die vervanging waren twee
belangrijke redenen:
- het Nationaal Archief wil een actief ver
wervingsbeleid gaan voeren;
- het Nationaal Archief wil minder
nadruk leggen op het onderscheid
tussen overheidsarchieven en particu
liere archieven: het Nationaal Archief
wil nog slechts historische bronnen ver
werven die met elkaar de nationale col
lectie vormen en die historische bron
nen zijn zowel afkomstig van over
heidsinstellingen als van particulieren.
Het Nationaal Archief wil de nationale
(cultuur)historie zichtbaar maken.
Vanuit die doelstelling richt het
Nationaal Archief zich op het beheer en
de beschikbaarstelling van archieven - de
historische bronnen - aan een zo breed
mogelijk publiek. De missie van het
Nationaal Archief luidt dat 'het
Nationaal Archief een instelling (is) die
aan een gevarieerd publiek historische
informatie verstrekt uitgaande van zijn
collectie, de archieven gerelateerd aan de
nationale overheid.' Wat betekent zoiets?
In zijn missie zegt het Nationaal Archief
uit te gaan van zijn collectie. Deze zal om
aan de (veranderende) vraag van een
groeiend aantal onderzoekers te kunnen
voldoen, steeds moeten worden aange
vuld: immers veranderende vragen, vra
gen om andere en nieuwe bronnen.
De collectie van het Nationaal Archief
mag geen statisch geheel worden, zij
moet voortdurend worden geactuali
seerd. Met andere woorden: er moet
steeds maar weer verworven worden. Om
zijn collectie 'actueel' te houden hanteert
het Nationaal Archief een actief acquisi
tiebeleid: archiefvormers worden direct
benaderd met de vraag of zij hun
archieven en collecties aan het Nationaal
Archief willen overdragen. Naast dit
actieve beleid is en blijft er natuurlijk ook
het passieve beleid. We zullen altijd
archieven aangeboden blijven krijgen.
Maar ook dan zal een afweging gemaakt:
past het aangeboden bestand in de col
lectie of niet?
Bij de verwerving van historische bron
nen moet het Nationaal Archief keuzes
maken: we kunnen en willen niet zomaar
alles opnemen. Daar zijn de middelen en
de mensen niet voor. Die keuzes worden
nu gemaakt met behulp van het
Acquisitieprofiel 2002-2006. Dat geeft
aan welke criteria er worden gehanteerd
45
NVBA, vereniging van en voor personen werkzaam in het beheer van organisatie - eigen informatie
v/h Nederlandse Vereniging van BedrijfsArchivarissen
Harry L.M. Hendriks
Sluisgraaf 9
5032 XL TILBURG
Te!.: (013) 463 06 19
Fax: (013) 463 06 19
E-mail: yrrah47@planet.nl
Schrijf dan naar de
ledenadministratie
mevrouw S.L. de Kok-Gamga
Ruseschans 9
2728 HA ZOETERMEER
www.nvba-info.nl
Als lid ontvangt u het
Archievenblad gratis
H. Hendriks
Sluisgraaf 9
5032 XL TILBURG
H. Strijkers
DSM/Centraal Archief
Postbus 6500
6401 JH HEERLEN
J.van derVelden
Diamantdijk 197
4706 HD ROOSENDAAL
Spookarchief
Archiefwet
archievenblad
maart 2003
NVBA, vereniging van en voor personen werkzaam in het beheer van organisatie - eigen informatie
v/h Nederlandse Vereniging van BedrijfsArchivarissen
Doelstellingen
Profiel
Doelstelling/missie
Actueel
maart 2003
archievenblad
