de praktijk
de praktijk
Veel archieven spannen zich al en in
toenemende mate in om private
financieringsbronnen aan te boren. Het
meest beproefd en succesvol zijn aanvra
gen bij fondsen, van het Mondriaan-
fonds tot de Morrenstichting. Op deze
wijze zijn vele boeken, tentoonstellin
gen, educatieve programma's, databases,
restauraties en onderzoeksprogramma's
gerealiseerd. Dat het loont te investeren
in een verkenning van minder voor de
hand liggende fondsen, Iaat het Zeeuws
Archief zien. Dat kreeg onlangs 250.000
euro in het kader van het zogenaamde
Interreg III. Als grensprovincie maakt
Zeeland deel uit van een Europese regio
waarvoor de Europese Unie extra geld
heeft vrijgemaakt. In het kader van
Interreg III kunnen culturele instellingen
gelegen in verschillende landen, maar -
in dit geval - gevestigd in de Europese
grensprovincie Scheldemond gezamen
lijk een subsidie aanvragen. Zo diende
het Zeeuws Archief samen met de
Universiteit van Gent een verzoek in
voor het verfilmen en digitaal ontsluiten
van de scheepssoldijboeken van de
kamer Zeeland van de VOC. Deze kamer
werd gepresenteerd als een belangrijke
werkgever in de huidige regio
Scheldemond. Met succes: de provincies
Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland,
het Vlaams gewest en het ministerie van
OCenW kenden 125.000 euro toe en de
Europese Unie een even groot bedrag.
(www.europa.en.int/comm/culture).
Archiefdiensten laten zich ook spon
soren door bedrijven. Het Gemeente
archief Amsterdam organiseert mede
dankzij het bedrijfsleven al lange tijd
succesvolle tentoonstellingen. Euronext
draagt nu 227.000 euro bij aan de
inrichting van een schatkamer met top
stukken die in 2003 wordt geopend. Het
Nationaal Archief acquireerde in zijn
jubileumjaar advertenties voor zijn
magazine, Aegon faciliteert bijeenkom
sten van het Friese Tresoar en begra
fenisondernemer Monuta ondersteunde
de opening van een tentoonstelling over
bidprentjes en de presentatie van een
boek over begraafplaatsen in het
Regionaal Historisch Centrum Tilburg.
Toch komt sponsoring door bedrijven
nog maar incidenteel voor.
Sommige archieven proberen bedrijven
structureel bij hun instelling te betrekken
door het oprichten van vrienden
verenigingen. Het Gemeentearchief
Amsterdam is de eerste die een gediffer
entieerde vriendenstichting oprichtte in
de verwachting zo op ieders wensen en
portemonnee te kunnen inspelen.
Thesauriers zijn grote bedrijven,
instellingen of personen die een eenma
lig bedrag schenken ter gelegenheid van
een bijzonder evenement, schouten zijn
bedrijven of instellingen die 1000 euro
per jaar doneren, particulieren of
stichtingen die 500 euro geven heten
schepenen en de poorters tenslotte, de
gewone burgers dus, zijn degenen die 50
euro per jaar bijdragen. En dan zijn er
ook nog schatbewaarders, adoptiefouders
van archiefstukken. Vriendenverenigin
gen bestaan helaas nog te kort om het
werkelijke resultaat te kunnen beoorde
len, maar blijken in ieder geval zeer
handig bij het maken van U-bochtcon
structies om toch in aanmerking te
komen voor gelden van fondsen die de
publieke sector niet ondersteunen, zoals
het VSB fonds.
Een derde bron van inkomsten, naast
fondsen en bedrijven, zijn giften van par
ticulieren. Zij dragen tot nu toe overigens
voornamelijk bij in de vorm van con
tributie aan vriendenverenigingen.
Ondanks een aantal goede initiatieven
zijn archiefinstellingen nog onvol
doende op zoek naar private financie
ring. Om in een tijd van financiële
malaise alle ambities met name op het
gebied van publieksbeleid te kunnen
realiseren zijn niet alleen grotere inspan
ningen gericht op het aanboren van pri
vate financieringsbronnen nodig, maar
ook een professionalisering van deze
inspanningen. Het benaderen van poten
tiële geldschieters moet niet incidenteel
en ad-hoc gebeuren, maar structureel
worden aangepakt. Het klassieke
bloemetje en een etentje zijn niet meer
voldoende, er dient met kennis van
zaken te worden geïnvesteerd in strate
gische partnerships. Private financiering
hoort een onderdeel van het beleid te
zijn, en als de omvang van de organisatie
dat toelaat, dan moet deze hierop wor
den aangepast.
Daarbij kunnen we ons laten inspireren
door enkele initiatieven van andere cul
turele instellingen en (toekomstige) fis
cale mogelijkheden.
De Koninklijke Bibliotheek coördineert
Metamorfoze, een landelijk programma
voor de conservering van materiaal uit
de periode 1840-1950. De subsidieperi
ode 1997-2000 werd verlengd voor de
periode 2001-2004: positieve adviezen
van de Raad voor Cultuur, het eindrap
port over de periode tot 2000 én de
inspanningen van het Nationaal
Bibliotheekfonds leidden tot de toezeg
ging van 20 miljoen gulden door het
ministerie van OCenW. In dit verband is
de rol van het Nationaal Bibliotheek
fonds interessant. Dit fonds, met een
bestuur van vooraanstaande heren met
goede contacten in de politiek én
economie, heeft zich tot doel gesteld
overheden én bedrijfsleven te bewegen te
investeren in het papieren erfgoed van
Nederland (www.kb.nl/infolev/nbf).
Voor archieven misschien een brug te
ver, maar wel inspirerend, zijn initia
tieven die te maken hebben met
toerisme. Recentelijk heeft het samen
werkingsverband Noord-Nederland van
het werkgeversverbond VNO-NCW bijna
800.000 euro gestort in een nieuw Fonds
voor Economie en Kunst onder een
motto dat moet worden toegeschreven
aan de toenmalige minister van WVC
Brinkman: 'cultuur is een glijmiddel van
de economie'. De provincie en de
gemeente Groningen fourneren elk
100.000 euro. Met het geld organiseert
het Groninger Museum eens in de twee
jaar een tentoonstelling met grote uit
straling, die een grote economische
impuls geeft aan de regio. Toeristen
geven namelijk geld uit. Als een tentoon
stelling meer dan 75.000 bezoekers trekt,
dan vloeien de opbrengsten terug naar
het fonds. Komen er minder mensen,
dan gaat de opbrengst naar het reguliere
budget. VNO-NCW heeft zich verder ten
doel gesteld ondernemers meer
vertrouwd te doen raken met het muse
um. Men hoopt dat dit op den duur extra
sponsoring of donaties oplevert. Net
voor de kerstdagen tekende het
Wereldmuseum in Rotterdam een con
tract met twee reisorganisaties. Het is een
vorm van indirecte sponsoring: de reisor
ganisaties kopen 50.000 entreebewijzen
voor hun klanten opdat zij zich kunnen
informeren over hun reisbestemming,
het museum krijgt advertenties in de
reisgidsen en het samenwerkingsverband
wordt genoemd in elke reclame-uiting.
In ruil hiervoor biedt het museum spe
ciale reizigersrondleidingen, lezingen en
landenpresentaties. In de nabije
toekomst komt in het museum een reis-
balie en een digitaal informatiecentrum
waar reisinformatie wordt gekoppeld aan
de database van de museumcollectie.
In alle discussies over private financier
ing wordt vroeg of laat verwezen naar
Amerikaanse musea als lichtend of ver
guisd voorbeeld. Tijdens een druk
bezocht debat over private financiering
dat in november 2002 in het ING House
in Amsterdam werd gehouden, vertelde
Philip Tijsma over zijn onderzoek naar de
verschillende vormen van financiering
in de Verenigde Staten. Hij adviseert
sommige praktijken niet over te nemen,
zoals de board of trustees, schenkers die
een plaats in het bestuur verwerven,
bevoegd zijn algemene beleidsbeslissin
gen te nemen en zo soms onwenselijke
invloed hebben op het inhoudelijke
beleid. Endowment, gift annuity en gedif
ferentieerde vriendenverenigingen daar
entegen acht Tijsma wel zeer geschikt
voor het Hollandse klimaat. Bij een
endowment werft het museum fondsen
voor een vermogen dat geïnvesteerd
wordt. Dat vermogen mag het museum
niet besteden, de opbrengsten wel. Gift
annuity houdt in dat een particulier een
soort spaarrekening opent bij een muse
um, waarover het museum rente ont
vangt en bij overlijden vervalt de reken
ing aan het museum.
Veel organisaties bieden de mogelijkheid
van fondsen op naam. Bijvoorbeeld het
Rijksmuseum. Directeur Ronald de
Leeuw vertelde tijdens het debat in het
ING House dat in een paar jaar tien fond
sen zijn gesticht, elk tussen de 50.000 en
1 miljoen euro. Banken en notarissen
fungeren daarbij als bemiddelaars. Bij
een fonds op naam stort een schenker
een minimaal bedrag in een fonds dat
zijn naam draagt met een door hem vast
gestelde doelstelling. Het fonds kan bij
leven of door middel van een testamen
taire bepaling worden opgericht. Men
kan de revenuen van het fonds aanwen
den, of het vermogen zelf aanspreken.
Het Rijksmuseum is geen schenkings- of
successierecht verschuldigd, en
schenkingen van een geldbedrag mogen
12
ARCHIEVEN
private financiering
Door Deirdre Carasso*
De laatste maanden staan sponsoring, fond
senwerving en particuliere giften voor cul
turele instellingen volop in de belang
stelling. Het veranderende
politieke klimaat en (dreigende) bezuinigin
gen doen meer dan voorheen omzien naar
alternatieve financieringsbronnen. De dis
cussie speelt zich vooral af in de museale
wereld, maar het wordt tijd dat ook
archieven private financiering serieuzer
gaan nemen.
Professionalisering
Debat
Auteur Cees van Raak houdt zijn boek over de begraafplaats Binnenstad Tilburg ten doop bij de opening van de tentoon
stelling over bidprentjes in het Regionaal Historisch Centrum Tilburg op I november 2002 (Allerzielen). Sponsor van deze
tentoonstelling is uitvaartverzorger Monuta. Foto Frans van Ameijde.
archievenblad
februari 2003
