Andere Tijden
Zonder archieven absoluut geen
de praktijk
Het programma is eigenlijk voortgekomen
uit de behoefte aan continuïteit in de berichtge
ving over geschiedenis op televisie. In het verle
den zijn er onder de vlag van NOS en NPS volop
historische programma's gemaakt. Het bekend
ste is zonder twijfel De Bezetting, waarin dr. L. de
Jong het epos van de Tweede Wereldoorlog uit
de doeken deed. Het programma kreeg verschil
lende versies, in de jaren zestig en later in
1989/1990. In 1995 kwam er een soort vervolg:
Na de Oorlog, een twintigdelige serie van de NPS
over de wederopbouw. Daarna werden nog series
als De Affaire en Bestaat Nederland welgeprodu
ceerd. Na afloop van zo'n project werd het team
dat eraan werkte weer ontbonden, en gingen
kostbare kennis en ervaring verloren.
Dat bracht een groepje programmamakers bin
nen de NPS tot de overtuiging dat er een vaste
kern zou moeten worden gevormd van mensen
die zich permanent met het produceren van
geschiedenisprogramma's zouden gaan bezig
houden. Ze ontwikkelden in het voorjaar van
1999 een plan voor een wekelijkse rubriek en
vonden daarvoor gehoor bij de programmalei
ding van de NPS. Maar voor zo'n wekelijks pro
gramma schoten de middelen van de NPS toch
tekort. Daarop is een gesprek gevolgd tussen NPS
en VPRO, de omroep die ook al decennia zoveel
geschiedenis in zijn programmering stopt, en
bovendien het onvolprezen radioprogramma
OVT produceert. In recordtijd waren VPRO en
NPS het eens: ze gingen op fifty/fifty-basis een
overeenkomst aan voor een wekelijks magazine
over contemporaine geschiedenis: Andere Tijden.
De naam kwam trouwens uit een interne prijs
vraag voor de redacteuren, met een fles goede
wijn als beloning.
Bij het bedenken van de formule stond het
woord 'actualiteit' centraal. Andere Tijden wil, in
goed Nederlands, een sense of urgency uitstralen,
de onderwerpen moeten op de een of andere
manier in verband staan met
het heden en daardoor een
dwingend en minder vrijblij
vend karakter hebben. In prak
tische zin ligt daar het eerste
probleem: direct inspelen op
actuele gebeurtenissen staat op
gespannen voet met tijdrovend
feitenonderzoek in archieven
en bij betrokkenen. Dat is aan
het programma ook af te zien:
Andere Tijden mikt vooral op de
zogeheten 'voorzienbare actu
aliteit'. Het betreft dan grote
gebeurtenissen, die lang tevo
ren bekend zijn en waarom
heen lang tevoren al historische
onderwerpen kunnen worden
bedacht. Zoals de Amerikaanse
verkiezingen van november
2000: al in de zomer van dat
jaar ging de uitnodiging de deur uit naar Mike
Dukakis, de democratische presidentskandidaat
die in 1988 ten onder ging in de smerigste ver
kiezingscampagne die de Verenigde Staten ooit
meemaakten. In september bleek dat hij bereid
was tot een interview en zo kon Andere Tijden
een paar dagen voor de verkiezingen een recon
structie uitzenden van de gebeurtenissen van
dat fameuze jaar, waarin George Bush sr. de
machtigste man van zijn land werd. Zo'n uitzen
ding oogt actueel, en heeft op zo'n moment
volop de aandacht van het publiek, terwijl de
productie zonder tijdsdruk al weken eerder kan
hebben plaats gevonden.
Een ander centraal punt in de formule is het
uiterlijk van het programma. De bedenkers wil-
oktober 2002
den per se wegblijven van het imago van
stoffigheid dat geschiedenis al snel
bedreigt: dus daarom geen bedaagde,
oudere presentator en geen opnamen in
een bedompte kelder of een met oude
folianten afgeladen zolder. Een fris,
modern ogend decor en een jeugdige,
enthousiaste presentator zouden het idee
moeten ondersteunen dat geschiedenis
niet saai of ouderwets, maar spannend
en fascinerend kan zijn.
Veel van wat in de voorbereidingsfa
se werd bedacht is in de praktijk allang
gesneuveld, maar de categorieën onder
werpen die tevoren werden gedefinieerd,
zijn vanaf het begin overeind gebleven.
De sector 'voorzienbare
actualiteit' is al genoemd.
Het is in de korte geschie
denis van Andere Tijden
twee keer voorgenomen
dat de redactie vond dat
ze onmiddellijk moest
inspelen op ingrijpende
nieuwsgebeurtenissen. De
eerste keer was naar aan
leiding van 11 september 2001, de aan
slagen op het Pentagon en de Twin
Towers. Binnen een week produceerde de
redactie, met inzet van alle beschikbare
menskracht van dat moment, een onder
werp over de allereerste keer dat de
wereld totaal verlamd was door een
schokkende daad van terreur: München
1972. Na een snelle brainstorm koos de
redactie twee invalshoeken: de vraag
waarom inlichtingendiensten ook toen
niets hadden zien aankomen én de vraag
wat er met de daders is gebeurd. Met
kunst- en vliegwerk, en doorwerken in de
avonden en het weekend, lukte het een
gloednieuwe uitzending binnen de
beschikbare week op de band te krijgen.
Vergelijkbaar was de moord op Pim
Fortuyn vlak voor de laatste Kamer
verkiezingen. Uit het redactioneel over
leg rolde toen het plan om een onder
werp te maken over de verkiezingsdag
van 1977, toen er eveneens een onwe
zenlijke sfeer rond de stembus hing - des
tijds omdat in Drente een trein was
gekaapt en een school vol kinderen was
gegijzeld. Dankzij prachtig acchiefmateri-
aal, destijds door verschillende VPRO-
cameraploegen gefilmd, lukte het om
een beeld op te roepen van die vrijwel
vergeten verkiezingsdag.
Een categorie onderwerpen die geregeld
terugkeert, betreft de vruchten van histo
risch onderzoek door derden. Andere
Tijden rekent het tot zijn taak om gere
geld verslag te doen van wat historici
zoal hebben uitgezocht en in boeken
hebben neergelegd. Daarvoor maakt de
redactie afspraken met uitgeverijen en
auteurs om voorinformatie te hebben
over het materiaal en op grond daarvan
te kunnen beslissen welk aspect van een
onderzoek een geschikt onderwerp voor
de rubriek zou kunnen opleveren.
En dan is er nog een categorie waar de
redactie niet graag mee te koop loopt: de
onderwerpen die geen enkele link met de
actualiteit hebben maar die te mooi zijn
om te laten liggen. Eigenlijk horen die
natuurlijk niet thuis in de op actualiteit
gebaseerde formule, maar van sommige
verhalen vinden we bij Andere Tijden nu
eenmaal dat ze 'geweten moeten wor
den'. We hebben daarover de stilzwijgen
de onderlinge afspraak dat die uitzendin
gen van zichzelf zó boeiend moeten zijn
dat de kijker zich na een halve minuut al
niet meer afvraagt waarom hij dat eigen
lijk allemaal moet weten - en met die
definitie kunnen we aardig uit de voeten.
Daarnaast hebben we langzamerhand
een zekere handigheid ontwikkeld om
dit soort in feite tijdloze onderwerpen
toch van een - vaak erg toevallige - actu
ele aanleiding te voorzien, waardoor het
bezwaar van de tijdloosheid, althans
optisch, ondervangen lijkt.
Het laatste soort onderwerpen
betreft eenvoudig: vondsten. Als er
ergens een filmpje opduikt met een bij
zondere waarde of lading kan dat op
zichzelf voldoende aanleiding zijn om er
aandacht aan te besteden en er een
onderwerp omheen te bedenken. Mede
dankzij het werk van onze gespecialiseer
de filmresearcher Gerard Nijssen komen
zulke items geregeld voor. Zo hebben we
in 2001 een keer aandacht besteed aan
een amateurfilmpje dat op 10 mei 1940 is
geschoten door de commandant van een
luchtbeschermingseenheid. Voorzover
wij konden nagaan was het voor het eerst
dat er bewegend beeld opdook dat op de
dag van de bezetting door een Neder
landse camera was geregistreerd. We ken
nen wel films uit de Duitse bioscoopjour
naals, maar verder is er van deze histori
sche dag geen materiaal bekend.
Uiteindelijk is het ons gelukt om de nog
levende leden van de betreffende een
heid bijeen te krijgen, samen met de
weduwe van de commandant die het
filmpje had gemaakt.
We hebben het materi
aal aan de groep ver
toond en met hen over
die dagen gepraat: op
de dag dat de Duitsers
ons land binnenvielen
zagen ze wel af en toe
een vliegtuig langs
schieten, maar verder
werd hun dienst toch vooral besteed aan
zandzakken vullen.
Meer opzien baarde het beeldmateriaal
dat Andere Tijden in het Nederlands
Audiovisueel Archief (of tegenwoordig
liever: Nederlands Instituut voor Beeld
en Geluid) vond van het bezoek van de
Beatles aan Nederland, in juni 1964.
Destijds heeft het NTS Journaal er een
paar minuten aan besteed en die beelden
zijn zo vaak herhaald dat iedereen ze wel
kent. Maar nu bleek dat er ook nog circa
28 minuten restmateriaal was, het ruwe
materiaal dat destijds bij de montage
werd weggelaten. Sommige gebeurtenis
sen zijn zo bijzonder dat het B-materiaal
ervan later vanzelf A-materiaal wordt, en
het Beatlesbezoek hoort kennelijk in die
categorie. Vrijwel alle media besteedden
aandacht aan die 'vondst' en hielpen
daarmee Andere Tijden als programma op
de kaart te zetten. Nog bekender zijn de
verloren gewaande beelden van de verlo
ving van prinses Beatrix en prins Claus
uit 1965. Het was een rechtstreekse uit
zending destijds, inclusief interviews met
de Nederlandse en Britse televisie, maar
omdat de video nog niet was uitgevon
den ging iedereen ervan uit dat van die
Door Ad van Liempt*
Op 12 maart 2000 ging de eerste uitzending van
'Andere Tijden' de lucht in. Voor het eerst had
Nederland een wekelijks televisieprogramma over
eigentijdse geschiedenis. Ergens in oktober van dit
jaar zal de honderdste aflevering worden uitgezon
den, en de redactie van deze coproduktie van NPS
en VPRO maakt zich geen enkele zorgen over de
beschikbaarheid van nieuwe onderwerpen in de
toekomst. Elke dag komt er immers geschiedenis
bij, en de archieven zijn onuitputtelijk.
Ad van Liempt. Foto NPS/Jean Pierre Heijmans.
Actualiteit
archievenbiad
Categorieën
Vondsten
Ti «11
oktober 2002
archievenblad
