EvenwichpgiPiifli
functie efl
design
OMEFA
Eerste deel verfilmde archieven van het graafschap Gronsveld overgedragen
LOEKNIJHOLT ARCHIEFSERVICE BV
JANSSEN
FILM
AUDIO
SERVICES
nieuws uit het veld
I n
- Super 16/35 mm Steenbeck editing tables in stock
- Overhaulingrental and servicing Steenbecks
- Used cameras, accessories, film projectors
- Film reconditioning: cleaning S/N 8/16/35 mm film
- Film transfer for: S/N 8/16/35 mm video - DVD
- Re-recording optical sound/old tapes, etc.
- Used pro-audio equipment
- SN 8/16/35 mm spacing/leader/sound rec. tapes
Keizersveld 31, 5803 AM Venray Holland
Tel. (0478) 63 03 00, Fax (0478) 69 00 07
E-mail: info@janssenfilm.com
Internet: http://www.janssenfilm.com
Postbus 5014
8260 GA Kampen
Tel.: +31(0)38 3370444
Fax: +31(0)38 3312285
E-mail: info@bomefa.nl
www.bomefa.nl
Rekken en kasten
Archiefrekken
Studie- en IT-tafels
Dealing en control desks
Een bekende naam die staat voor langdurige en brede ervaring.
Deskundigheid, klantgerichtheid en kwaliteit staan bij
ons voorop. Daarvoor zijn onze adviezen op maat gesneden
oplossingen. Ook voor de voorbereiding en uitvoering
van projecten staan wij voor u klaar, evenals voor
veranderingen bij uw documentaire informatieverzorging
en de bewerldng van uw archieven.
m advisering
projecten
documentaire informatieverzorging
archiefbewerking
GOED ARCHIEFBEHEER HEEFT AANDACHT NODIG.
PERSOONLIJKE SERVICE. ONAFHANKELIJK ADVIES.
DAT KUNNEN WIJ U GEVEN.
Bel, schrijf, fax of e-mail voor meer informatie:
Ds. van Haaftenlaan 23
3984 NP Odijk
tel.: 030-6572228
fax.: 030-6572228
e-mail: loeknijholtarchief@hetnet.nl
sales, rental services
Benelux
Door Jacques van Rensch*
Hij was diep onder de indruk dat na
tweehonderd jaar de herinnering aan
zijn familie in Gronsveld nog altijd zo
levendig was. De Beierse edelman Hans
Veit Graf zu Toerring Jettenbach bezocht
in gezelschap van zijn twee zonen van 20
t/m 23 juni Gronsveld en Maastricht. De
graven Zu Toerring Jettenbach zijn de
nazaten van de vroegere soevereinen van
het graafschap Gronsveld, een van de
vele ministaatjes uit het Maasgebied ten
tijde van het Ancien Régime. Na twee
honderd jaar werden de historische ban
den weer aangehaald, waarbij de contac
ten over het familie-archief van de
Toerrings als katalysator fungeerden.
Het graafschap Gronsveld, gelegen ten
zuidoosten van Maastricht, bestond eer
tijds uit de dorpen Heugem en
Gronsveld, het gehucht Honthem en de
helft van het dorp Eckelrade. Verder
waren tot begin achttiende eeuw de
Zuid-Limburgse dorpen Rimburg en
Slenaken met de heren van Gronsveld in
personele unie verbonden. Het gebied
stond vanaf de elfde tot het midden van
het vijftiende eeuw onder het gezag van
de familie Van Gronsveld, zeer oude, niet
feodale adel, waarvan de genealogie tot
het begin van de elfde eeuw teruggaat.
Staatsrechtelijk behoorde Gronsveld tot
het Duitse Rijk, maar het had de status
van 'zonneleen', met andere woorden de
heren van Gronsveld erkenden slechts de
zon als fictief hoogste instantie. Als
landsheren beschikten zij over een breed
scala aan heerlijke rechten en inkomsten,
waaronder vanaf de vijftiende eeuw het
muntrecht.
Door vererving ging Gronsveld in de vijf
tiende eeuw over op de familie Van
Bronckhorst Batenburg, een in aanzien
vergelijkbaar geslacht afkomstig uit de
Nederrijn en het Gelderse rivierengebied.
In de zestiende eeuw zijn dan ook ver
schillende heren van Gronsveld actief in
het hertogdom Kleef. In 1498 kreeg Dirk
van Bronckhorst Batenburg voor zijn
gebied de status van vrije rijksheerlijk
heid. In 1586 tenslotte verleende de
Duitse keizer aan de heren van
Gronsveld de titel van graaf. Deze laatste
waardigheid bezorgde hen ook een plaats
in de Nederrijns-Westfaalse Kreits, een
van de grote administratieve eenheden
waarin het Duitse Rijk sedert het einde
van de Middeleeuwen was opgedeeld,
alsmede zitting in het gravencollege van
de Rijksdag.
Gedurende de zeventiende eeuw genoten
Justus Maximiliaan van Bronckhorst en
zijn zoon Johan Frans bekendheid als
veldmaarschalk in keizerlijke dienst. De
nog bewaard gebleven autobiografische
aantekeningen van Justus Maximiliaan
over zijn belevenissen in de Dertigjarige
Oorlog werden reeds in de zeventiende
eeuw belangrijk genoeg gevonden om in
druk uit te geven.
Door vererving kwam het graafschap
rond 1730 in het bezit van de graven Zu
Toerring Jettenbach uit Beieren, een
familie die nog steeds behoort tot de
hoogste Zuid-Duitse adel en aan diverse
koningshuizen is geparenteerd. Zij lieten
vanaf 1750 Gronsveld besturen door een
gevolmachtigd commissaris uit Beieren,
terwijl soms ook een Beierse pastoor en
andere Beierse ambtenaren in Gronsveld
dienst deden. Namens de graaf, die als
een verlicht landsvader in het verre
München resideerde, bestuurden de
commissarissen hun gebied met veel
ijver en nauwgezetheid. De administratie
van de grafelijke domeinen werd op orde
gebracht. Vooruitstrevend was de invoe
ring van een voor die tijd modern kadas
ter. Geheel in de geest van de Verlichting
werd ook gewerkt aan plannen zoals ves
tiging van industrie, stichting van een
katholiek missiehuis voor Engeland, ver
betering van de landbouw en infrastruc
tuur en de bouw van een nieuw kasteel,
dat tevens als bestuursgebouw moest die
nen. Uiteindelijk is hiervan weinig gere
aliseerd, enerzijds omdat het moeilijk
was de graaf te overtuigen van het nut
van grote investeringen in dit voor hem
zo excentrisch gelegen gebied en ander
zijds vanwege de politieke onrust in
Europa vanaf het einde van de jaren
tachtig van de achttiende eeuw.
De schriftelijke contacten tussen Grons
veld en de grafelijke kanselarij in Mün
chen waren intensief. Het beste laat zich
deze correspondentie vergelijken met die
van bestuursambtenaren in een kolonie
met het moederland. Men schreef over
roddels en dorpspolitiek, over landbouw
methoden, bezigheden van de bevolking,
enzovoorts. Soms werden sterke verhalen
opgedist, kennelijk bedoeld om op het
thuisfront indruk te maken. De bewering
dat het verblijf van een Zwitsers garni
zoen in de stad Maastricht daar voor 653
buitenechtelijke kinderen had gezorgd,
moet waarschijnlijk toch wel met een
korreltje zout worden genomen.
Toen in 1792 Franse troepen de Zuide
lijke Nederlanden binnenvielen, vluchtte
Wolfgang Zollner, de laatste commissaris
in Gronsveld, naar München met mede
neming van een groot deel van het
archief. Hij nam daarbij onder andere
mee de administratie van het grafelijk
leenhof, delen van het kadaster en de
boekhouding van de inkomsten uit de
domeinen. Een restant bleef achter en
kwam in particuliere handen, tot het
omstreeks 1900 werd overgedragen aan
het Rijksarchief in Limburg. Dit vormt
nu de kern van de daar aanwezige archie
ven van het graafschap Gronsveld (circa
twee strekkende meter). Het omvangrijke
archief van de schepenbank Gronsveld
ging helaas, behoudens enkele fragmen
ten, in 1792 op in vlammen door toe
doen van Franse soldaten.
De Franse Revolutie maakte voorgoed
een einde aan het bewind van de graven
Zu Toerring Jettenbach in Gronsveld. De
kleine landsheerlijkheid werd in 1795 als
onderdeel van het departement Neder-
maas bij Frankrijk ingelijfd en de graven
ontvingen in 1803 de goederen van de
opgeheven Zuid-Duitse abdij Gutenzell
als schadevergoeding.
Pogingen in de Franse Tijd om Grons-
veldse archivalia uit München terug te
krijgen zijn op niets uitgelopen. In de
loop van de negentiende eeuw werden in
het zeer omvangrijke grafelijke archief
alle stukken betreffende Gronsveld vol
gens het pertinentiebeginsel in één afde
ling bij elkaar gevoegd. Zo ontstond een
fonds van ongeveer tien strekkende
meter met archieven van een zeer ver
schillende herkomst: door vererving ver
kregen archivalia van leden van de fami
lie Van Bronckhorst Batenburg en aan
verwanten, stukken die al in de loop van
september 2002
archievenblad
11
