^Jet archief als drama
oor
ABS-Archeion
werk in uitvoering
met het kennisbereik der vaderlandse geschiede
nis in die tijd en de denkbeelden over de functie
daarvan, in overeenstemming met de opvattin
gen van vaderlandsliefde der Franse encyclope
disten en Nederlandse patriotten. Het vader
lands gevoel, dat de gehele negentiende eeuw
deel heeft uitgemaakt van de cultuuropvattin
gen van die tijd, wordt als motivatie gebruikt
voor de demonstratie van een geluidsarchief. Dit
lijkt op haar beurt weer een knipoog naar een
thema-uitzending over 'De geschiedenis van het
geluid' en 'Geluid en herinnering', die in die
weken door de VPRO-radio werd afgerond met
de vaststelling van 'het geluid van de twintigste
eeuw' aan de hand van een top-5 door vooraan
staande Nederlanders...
Er worden dan ook allerlei toestellen getoond
die geluiden produceren ter associatie met de
nationale mythen van die dagen, zoals de uit
vinding der boekdrukkunst door Laurens
Janszoon Coster en Jan van Schaffelaar, die in
1482 van de toren van Barneveld zou zijn
gesprongen (vgl. Helmers' Hollandsche Natie en
later J.F. Oltmans' De schaapherder), maar tevens
van beelden die ook toen niet bestonden. Zo is
het eerste dat van een brinker, refererend aan
Hans, het jongetje dat zijn vinger in een lekken
de dijk stak. Deze creatie uit een Amerikaans
kinderboek van 1866 heeft overigens veel bijge
dragen aan de Nederlandse voorouderverering
in de Nieuwe Wereld! De hoofdrolfiguur,
Reindert Snoukaert van Schauburg, 'hoogleraar
geschiedenis aan de universiteit van Leiden',
geeft ook al aanleiding tot allerlei gissingen. Hij
komt voor in het Nederlandse adelsboek, maar
de functie die hij in het toneelstuk bekleedde,
bestond toen nog niet. De ware Reindert was in
1802 26 jaar en officier in het Staatse leger; uit
niets blijkt dat hij zich ook maar enigszins met
vaderlandse geschiedenis heeft bemoeid. Maar
zijn dertien jaar oudere broer Albert Carel werd
in 1803 aangesteld als directeur der militaire
medewerkers van het Nationaal Archief en daar
na van 23 t/m 30 juni is opgevoerd in Theater
Zwembad De Regentes in Den Haag, is in eerste
instantie een leerstuk. Doel van de spelers is
langs dramatische weg inzicht te verschaffen in
de maatschappelijke context van de historische
opvattingen in 1802, het jaar waarin Hendrik
van Wijn tot Archivarius des Rijks werd
benoemd. Daarvoor is vooral begoocheling
nodig, waarin ook de toeschouwer wordt betrok
ken op de rituele wijze die het drama eigen is: de
illusie krijgt een eigen logica, die door de toepas
sing daarvan wordt ontmaskerd. Laat ik de
oplettende lezer van het Archievenblad meteen
verzekeren dat men bepaald een ervaring heeft
gemist als men het stuk niet volledig heeft uitge
zien.
Kort samengevat komt het hierop neer: een
geleerde uit 1802 confronteert de toehoorders
Het toneelstuk Afstammelingen, dat op 17
juni een try-out onderging voor de feestvierende
werk in uitvoering
V
nationaai.archief
archieven, onder meer van de topografi
sche dienst, waar hij werkzaam bleef tot
dat hij uiteindelijk intendant werd van
koning Lodewijk Napoleon. Een klein
zoon en naamgenoot van deze Albert
Carel was oprichter van de krijgsge
schiedkundige sectie van de landmacht
en archivaris van het Koninklijk
Huisarchief. Mogelijk is daarom een telg
van een prinsgezinde familie van profes
sionele militairen opgevoerd als gids
langs de bronnen van het nationaal
archief als ideologisch erfgoed voor radi
caal patriottisme.
Het geluid van het verleden wordt met
allerlei anachronistische instrumenten
aangevoerd, maar toegelicht door een
figuur die overigens qua lichaamstaal en
taalgebruik nimmer uit zijn tijdgebon
den rol van 1802 valt. Zo ontstaat er een
humoristisch beeld van een tijdperk
waarin het 'Wien Neêrlands bloed door
d'aadr'en vloeit/van vreemde smetten
vrij' de aanhef van het Nederlandse
volkslied kon worden. Maar tijdens het
stuk wordt ook duidelijk gemaakt hoe
deze ideologie ook het alibi kon worden
voor de alles vernietigende machtspoli
tiek waarmee volksmenners in de twin
tigste eeuw de superioriteit van hun
eigen volk probeerden te bewijzen.
Maar, zo vroeg de educatieve dienst van
ons Nationaal Archief zich af, is het stuk
met zijn talrijke kritische toespelingen
op de beschaving van anno 1802 niet te
moeilijk voor scholieren, die daarover
nog nooit hebben nagedacht? Want als
men van een toneelgezelschap een leer
stuk krijgt aangeboden, denken school
meesters in eerste instantie dat het
bedoeld is voor hun leerlingen en niet
voor henzelf.
In het Archievenblad van oktober
2001 heb ik u al iets mogen laten
weten van de STAP, de organisatie
die het beheer van ABS-Archeion op
zich genomen heeft. Steeds meer
instellingen gaan ertoe over dit sys
teem in te voeren. Zo zullen in de
loop van dit jaar alle rijksarchieven
in België ABS-Archeion in hun orga
nisatie geïntroduceerd hebben.
Daarmee komt het aantal licenties
dik over de tweehonderd. En dat is
gunstig voor de prijsstelling.
Ook gunstig voor de prijsstelling is
de Europese aanbesteding geweest
voor het onderhoud van het sys
teem. Sinds april van dit jaar wordt
dit voor ons gedaan door Ordina in
Utrecht. Met dat bedrijf hebben we
goede afspraken kunnen maken,
waardoor de gebruikersgroep heeft
kunnen besluiten de prijs per licen
tie aanzienlijk te verlagen en voor
2003 te zetten op 599 euro ex BTW
(was voorheen 2250.-). Ieder van
u is in staat om snel van guldens
naar euro over te schakelen en
omgekeerd, maar hoe je het ook
doet, u zult altijd merken dat wij
een stevige prijsverlaging hebben
kunnen doorvoeren. En dat on
danks de invoering van de euro!
Ik denk dat in de toekomst een ver
dere verlaging niet uitgesloten kan
worden, omdat het aantal licenties
dat afgenomen wordt toeneemt en
ook omdat het systeem op een gege
ven ogenblik niet meer verder uit
gebouwd hoeft te worden en er dus
minder reservering nodig is voor
adaptief onderhoud. Maar ook zon
der dat mogen wij niet ontevreden
zijn over het resultaat van de
Europese aanbesteding en over het
succes van het systeem. Wij blijven
er echter naar streven dat er geen
financiële belemmeringen zullen
zijn - ook voor de minder draag
krachtige organisaties onder ons -
om over te gaan tot aanschaf van
ABS-Archeion.
29
Door Jan Bervoets*
Foto's Lucas Witte
Afstammelingen. Een theater
voorstelling over geluiden uit de
vaderlandse geschiedenis.
Toneelstuk van Pieter Hithorst,
gespeeld door Freerk Bos en
Mike Ho Sam Sooi. Regie: Arjo
Vliet. Decor: Henk Kraayenzank.
Wie was het ook al weer, die in het begin van mijn
opleiding hoger archiefambtenaar in 1970 zei dat
een professionele archivaris een wetenschappelijke
duizendpoot diende te zijn? Ik meen de toenmalige
rijksarchivaris in Utrecht, dr. P.J. van Buijtenen, die
ons inwijdde in de methode van het archiefonder
zoek. En passant gaf hij een demonstratie van de
indertijd modernste techniek van charterberging,
door op een in melinex verpakte oorkonde met
grootzegel een tapdans uit te voeren. Hoe het ook
zij, de opvatting dat een archivaris op meer dan
twee benen gaat, werd beslist gedeeld door toneel
schrijver Pieter Hilhorst, toen hij in het kader van
tweehonderd jaar Nationaal Archief de uitdaging
aanvaardde om als goed dramatisch auteur archiva
rissen op verkeerde benen te zetten.
archievenblad
augustus 2002
afstam
metingen
presenteert een theatervoorstelling over
geluiden uit de vaderlandse geschiedenis.
pieter hilhorst freerk bos mike ho sam
sooi arjo viet henk kraayenzank ferry
smidt javier lópez pinón odd enjinears
patty deeders ina veen
firma rieks swarte rieks swarte.
23 t/m 30 juni theaterzwembad
de regentes, weimarstraat 63, den haag, tel: 070-3637798.
nederland ontdek je in het nationaal archief.
Jan Bervoets is werkzaam bij het Nationaal Archief.
Door Jo Jamar
augustus 2002
archievenblad
