Papier-
Boekrestauratoren
Split-Vision
Niet meer het een, nog niet het ander
Toegankelijke informatie communicatie en documenten
www.sterken.nl
www.splitvision.nl
Complete line of mat cutters
STERKEN 2
Heeft u onze internet site al eens bezocht?
speed-mat
audiovisuele archieven
AUDIOVISUELE ARCHIVERING IN KOSOVO
27
ATELIER m
RESTAURATIE ATELIER
STERKEN BV
Atelier voor conservering en
restauratie van papier en per
kament zoals boeken, prenten,
tekeningen, grafiek,
(wand)kaarten,
charters zegels etc.
De Cloese 7 - 9
7339 CM Ugehelen
Tel. 055 - 5 42 31 47
Fax 055 - 5 43 06 14
Mobiel 06 - 53 93 93 53
Internet: www.sterken.nl
DOCUMENTENWACHT
Documentenwacht omvat een
24 uurs calamiteitenservice en
collectie inspectie met schade
preventie als uitgangspunt.
Telefoon: bovenstaande
nummers en:
Semafoon 06 - 59 28 48 55
MAT CUTTING SYSTEMS
Speed-Mat International
Parallelweg 30
5223 AL 's-Hertogenbosch
The Netherlands
Phone: +31 (0)73 513 05 07
Fax: +31 (0)73 513 04 89
E-mail: speed-mat.int@introweb.nl
No matter how you cut it...
We have the mat cutter to meet your needs.
Speed-Mat International, fabrikant van de bekende Speed-Mat
passe partoutmachine. Tevens importeur van passe-partout- en
snijmachines van Logan en Fletcher.
Ook voor service, inruil en gebruikte machines.
speed-mat
Door Robert Egeter van Kuyk*
Op verzoek van de Radio Television Kosovo
(RTK) heb ik in oktober 2001 een kort
bezoek gebracht aan Pristina. Mij was om
advies gevraagd omtrent het archiveren van
beeld en geluid in Kosovo. Het bezoek vond
plaats tegen de achtergrond van de uitzon
derlijke politieke ontwikkelingen van de
laatste jaren in Joegoslavië en daarom is
een korte toelichting op haar plaats.
De militaire acties tegen het bewind
van Slobodan Milosevic, inmiddels
genoegzaam bekend, hebben er onder
meer toe geleid dat de Servische provin
cie Kosovo in 1999 onder het bewind van
de Verenigde Naties is gesteld. Hieraan
ging een periode vooraf waarin de grond
wettelijke autonomie van Kosovo door
Servië was teruggedraaid. Wat er in de
praktijk op neerkwam dat de Albanese
meerderheid er bestuurlijk en vervolgens
militair als schadelijke bevolkingsgroep
werd behandeld. Misschien is het nuttig
te weten dat Kosovo eerder, tot begin
jaren twintig, deel was van Albanië maar
daarvan werd afgesneden en gevoegd bij
Joegoslavië. De anti-Belgrado reactie van
de etnische Albanezen in Kosovo komt
zo in een wat ander daglicht. Voor radio
en televisie betekende dit dat de
Kosovaarse zender RTV Pristina in de
periode 1990-1999 bijna alleen program
ma's uit Belgrado mocht uitzenden.
AV-collecties vogelvrij
De komst van de VN in Kosovo bete
kende formeel dat een Servische provin
cie onder internationaal bestuur kwam,
maar wel deel bleef van Servië. Praktisch
gesproken betekent het dat Kosovo
steeds losser van Servië komt te staan en
bijvoorbeeld zijn eigen parlement, presi
dent, munteenheid (nu de euro), pas
poort, enzovoorts krijgt of al heeft. In het
Constitutional Framework for Provisio
nal Self-Government wordt het een en
ander geregeld onder de VN, die het laat
ste woord blijft houden. Er worden 'regu
lations' uitgevaardigd omdat de VN for
meel geen wetten kan afkondigen - die
van Servië gelden nog wel maar niet écht
meer en die van het eigen parlement zijn
er nog niet. Als gevolg hiervan zijn er
veel zaken niet geregeld. Dat betekende
onder meer dat wel de oude staatsom
roep RTV Pristina werd opgeheven en dat
de nieuwe publieke omroep RT Kosovo
werd ingesteld, maar juridisch niet als
opvolger van de eerste. Zo ontstaat de
wonderlijke situatie dat de roerende en
onroerende bezittingen van de RTV
Pristina wel worden gebruikt en onder
houden door de RTK, maar eigendom
zijn van een instituut dat niet meer
bestaat. In het oude Joegoslavië was het
begrip staatsbezit vervangen door het
begrip bezit van de arbeiders - maar hoe
moet men dan privatiseren? Wie zijn die
'arbeiders', wat is de status van zo'n
begrip, hoe moet je verder gaan en hoe
vind je een gesprekspartner? Zo lang dat
niet duidelijk wordt is niets meer het
één, maar ook nog niet het ander.
Dat geldt ook voor de beeld- en geluids
collecties tot 1999. Enkele commerciële
omroepen die na 1999 zijn opgezet, stel
len dat de collecties van de RTV Pristina
düs bezit zijn van alle Joegoslaven, zeker
van alle Kosovaren en dus ook van die
omroepen. Ze eisen zelfs delen van de
collecties en de auteursrechten op voor
eigen gebruik. Ze laten zich niets gelegen
liggen aan het standpunt van de RTK en,
nog informeel, van de autoriteiten dat de
collecties tot 1999 één en een ondeelbaar
geheel zijn en als publieke omroeparchie-
ven onder beheer van de RTK ten goede
moeten komen aan alle Kosovaren. Geen
enkel project voor de ontwikkeling van
de audiovisuele collecties krijgt echter
geld en kan van start gaan voordat is
beslist wat de juridische status van de
collecties is en wie er welke auteursrech
ten op mag doen gelden. Men streeft
ernaar één nationale Kosovaarse collectie
te maken die al het historische materiaal
bevat tot 1999, en waar alle omroepen
van na 1999 hun bijdrage aan leveren.
Maar zover is het nog niet. Een verdere
complicerende factor is dat het Servische
leger bij zijn terugtocht onbekende hoe
veelheden radio- en televisieproducties
heeft meegenomen uit Pristina, de cata
logi heeft verbrand en synopses, scripts,
programmateksten, contracten, enzo
voorts in een rommelkamer in het
gebouw van Radio Kosova heeft gegooid
samen met personeelsdossiers en allerlei
andere zaken. Of het ooit duidelijk zal
worden wat er allemaal is gestolen of ver
nietigd, is zeer de vraag.
Een eerste stap naar behoud
Tegen die achtergronden gezien is
het goed om te zien hoe de RTK verant
woordelijkheid neemt voor de collecties
en is het bewonderenswaardig wat de
medewerkers van de RTK sinds 1999 alle
maal hebben gedaan. De directie
Televisie heeft ondanks beperkt budget
kans gezien om twee mensen aan te stel
len die de historische collectie van circa
7000 16mm films en 4000 videocassettes
van verschillend formaat in Excel geïn
ventariseerd hebben op basis van de
informatie die ze op blikken en cassettes
vonden. Het zal niet allemaal helemaal
correct zijn en apparatuur om de films en
de oudere videobanden te viewen is er
nog niet, maar men kan in ieder geval
weer alles vinden en gaat verder met het
- nu wel in detail - inventariseren van de
nieuwere producties sinds 1999. De
directie Radio is nog een stapje verder
gegaan. Sinds midden 2000 is 2600 uur
muziek en gesproken woord geïnventari
seerd en er is nu nog circa 1200 uur te
gaan. Ook hier wordt Excel gebruikt. De
geïnventariseerde opnamen worden
geleidelijk gedigitaliseerd na eventuele
signaalcorrectie met de CoolEdit- of
SoundForge-programma's, en worden
aangeleverd in twee cd's, maar ook aan
de centrale database van Radio Pristina
zodat programmamakers hun materialen
rechtstreeks on line beschikbaar krijgen.
Helemaal verheugend is het dat leiding
en medewerkers van de RTK hun collec
ties niet alleen zien als materiaal voor
intern hergebruik of exploitatie, maar
ook beschouwen als een nationaal cul
tuurhistorisch archief dat voor heel
Kosovo belangrijk is.
Robert Egeter van Kuyk is senior consulent audiovi
suele mediacollecties.
maart 2002
archievenblad
