J
«te
Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland
KVAN Nieuws
Van Wijn-penning uitgereikt aan prof.dr. 0. Dascher
Bureau KVAN
Redactie Archievenblad
Tel. (020) 462 77 27
Ottfried Dascher heeft zeer veel bijgedragen aan
de archiefcontacten in grensstreken. Voor
Nederland heeft hij zich met name ingezet voor
de samenwerking met het Rijksarchief Limburg.
Dankzij zijn inzet is hier een van de eerste grens
overschrijdende samenwerkingverbanden in
Nederland ontstaan.
Dascher is de grote motor geweest achter het
grensoverschrijdende project Rijkskamergerecht.
In dit schoolvoorbeeld van hoe onbaatzuchtige
samenwerking over de grens realiseerbaar is, zijn
zijn persoonlijke inzet en betrokkenheid evident.
Ook de rol die Dascher speelde bij de totstandko
ming van Euregionale symposia zijn tekenend
voor zijn persoon.
Medewerkers van het Hauptstaatsarchiv brengen
tegenwoordig regelmatig bezoeken aan het
Rijksarchief Limburg om zich daar op de hoogte
te stellen van gebouw en inrichting. De chauffeur
met dienstauto - geen luxe voertuig maar met
veel ruimte voor kleine archieftransporten - weet
intussen uitstekend de weg.
Het ligt in de aard van de geschiedenis van dit
deel van Nederland dat grensoverschrijdende
archiefsamenwerking wenselijk is.
Meer dan voor welke andere Nederlandse provin
cie geldt voor Nederlands Limburg dat een onder
zoeker van de geschiedenis van dit gewest al heel
snel gebruik moet maken van archivalische bron
nen buiten de provinciegrens. Zelfs betrekkelijk
eenvoudige genealogische naspeuringen leiden al
snel buiten Limburg.
De staatkundige scheiding tussen Nederland en
Pruisen/Duitsland in de negentiende eeuw heeft
met name voor Limburg en het Rijnland geleid
tot een grillige verdeling van archieven. Zo bevin
den centrale bestuurlijke en rechterlijke archieven
van het vroegere Overkwartier van Gelre, dat
zowel delen van het huidige Nederland als
Duitsland omvatte, zich zowel in het Rijksarchief
Limburg als in het Hauptstaatsarchiv Düsseldorf.
Maar ook een hele reeks Limburgse dorpen
behoorde tot de vroegere hertogdommen Kleef en
Gulik, evenals een hele reeks zogenaamde
Rijksheerlijkheden.
Hendrik van Wijn (1740-1831) was van 1802 tot
en met 1812 archivaris van de Bataafse Republiek
en van 1814 tot zijn dood in 1831 archivaris van
het Rijk en grondlegger van het Algemeen
Rijksarchief.
De Hendrik van Wijn-penning is in 1987 voor het
eerst toegekend aan Eric Ketelaar, hoogleraar
Archivistiek aan de Universiteit van Amsterdam.
Dascher is de zesde persoon aan wie de penning
wordt overhandigd.
Almanak 2000
3.10 Rijksarchief in Noord-Brabant
Directeur wijzigen in:
Drs. R.C. Bastiaanse
6.3 Het Streekarchief van de Regio Achterhoek
Openstelling van de studiezaal wijzigen
in: Dinsdag t/m vrijdag 9.00-16.30
6.14 Naam wijzigen in:
Regionaal Historisch Centrum Bergen op
Zoom
Toevoegen: Internet: www.archboz.nl
6.34 Streekarchief voor het Gooi en de
Vechtstreek
Openingstijden wijzigen in:
maandag 9.00-13.00 ('s middags gesloten),
dinsdag-vrijdag 9.00-17.00
6.49 Gemeentearchief Soest
Openingstijden wijzigen in:
woensdag 9.00-17.00
E-mail wijzigen in: piekj@soest.nl
Telefoonnummer wijzigen in:
(035) 609 37 20
Archiefbeheerder wijzigen in:
J.J. Piekema, ass.
6.123 Historisch Centrum Overijssel (in de
Almanak nog vermeldt als Gemeentearchief
Zwolle)
Wijzigen openingstijden studiezaal in:
Dinsdag-zaterdag 9.00-17.00
Internetadres wijzigen in:
www.historischcentrnmoveriissel.nl
7.9 Hoogheemraadschap van Rijnland
Openstelling van de studiezaal wijzigen
in:
Maandag t/m vrijdag 9.00-16.30
42J
Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland
Wie haakt aan
Een feestje, een film, een folder?
Dit jaar viert het Nationaal Archief i.o. een
feest - het is dan namelijk 200 jaar geleden
dat Hendrik van Wijn, de bijna 63-jarige
oud-pensionaris van Gouda, werd aange
steld tot archivaris van de Bataafse
Republiek (hij werd drie weken later ook
nog eens archivaris van het departement
Holland - het blijft Haags).
Maar het is niet alleen een Haags feestje: de
benoeming van Van Wijn is het startpunt
van een hele ontwikkeling die het werken
met en het raadplegen van archieven ingrij
pend heeft veranderd. De taak van de KVAN
is (volgens de statuten) het bevorderen van
de belangen van het Nederlands archiefwe
zen. Daarom kan de Vereniging er uiteraard
niet omheen om ook aandacht te besteden
aan de afgelopen tweehonderd jaar.
Hoe gaan we dat doen? Het idee moet nog
verder uitgewerkt worden, maar we denken
eraan om eens te kijken wat er in de afgelo
pen tweehonderd jaar veranderde voor
de archiefvormer (die had in het begin als
enige alles te zeggen over zijn eigen oude
en recente archief en moet zich 200 jaar
later houden aan allerlei regels om het
beheer van het archief helemaal kwijt te
raken),
de archiefbeheerder (de archivaris oude en
nieuwe stijl - daar is genoeg over te vertel
len) en
de archiefbezoeker (van geleerde heer van
goeden huizen tot gezinnen die digitaal de
stamboom uitzoeken en alles wat daartus
sen zit).
Wat veranderde er voor elk van hen en wat
vonden de Nederlandse burgers in de loop
van de tijd van archieven?
In welke vorm gaan we dat doen? Dat moet
nog verder uitgewerkt worden. Het is in
ieder geval de bedoeling dat er een nieuwe
folder komt voor de vereniging. Maar ande
re creatieve ideeën (bijvoorbeeld een quiz
op de website, ik noem maar wat) zijn zeker
niet uitgesloten.
En ten slotte, wie gaan dat doen? Ik hoop
enthousiaste mensen uit verschillende hoe
ken en met verschillende vaardigheden.
Daarom nodig ik iedereen die dit wel wat
lijkt uit zich te melden.
Meld je aan!
EAD, wat moet je ermee?
Encoded Archival Description (EAD) is een
op SGML en XML gebaseerde standaard
(DTD) voor het opstellen van een archiefin
ventaris. SGML en XML zijn zogenaamde
markeertalen waarmee men tekstbestanden
codeert op een wijze die vergelijkbaar is met
het vertrouwde 'onderwaterscherm' van
Wordperfect 5.1. Maar waar het tekstverwer
kingsprogramma een tekst alleen lay-out-
technisch codeert (namelijk lettergrootte,
vet, cursief), markeren SGML en XML de
woorden en woordgroepen naar hun seman
tiek: kop, intro, body, etc. Een tweede behan
deling is daarom nodig om deze codes naar
een bepaalde opmaak te vertalen, zodat bij
voorbeeld kopjes worden afgebeeld in letter
type A, voetnoten in lettertype B. Dit
geschiedt met behulp van een zogeheten
stylesheet (zie verder: www.loc.siov/ead).
EAD is een DTD (data type definition): het
vocabulaire dat een archivaris gebruikt om
een tekstfragment (c.q. een inventaris) met
archivistisch jargon te coderen. Zo zijn er
binnen EAD codes voor inventarisnummers,
de bijbehorende beschrijvingen en de uiter
lijke vorm, maar ook voor de vermelding van
beperkte openbaarheid en de aanwezigheid
van microfilms. Met behulp van een styles
heet kan men de opmaak van een aldus geco
deerde inventaris bepalen: bijvoorbeeld dat
deelbeschrijvingen binnen een serie insprin
gen en dat de beschrijving voor de uiterlijke
vorm rechts wordt uitgelijnd. Of dat de infor
matie over de bergplaats van een archiefstuk
in de presentatie wordt weggelaten.
Aan het gebruik van EAD (of liever: van
SGML/XML) zit dus een belangrijk voordeel
boven de genoemde tekstverwerkingspro
gramma's: men codeert één keer een inventa
ris die men vervolgens met behulp van ver
schillende stylesheets toesnijdt op een
bepaalde doelgroep: de internetgebruiker
(HTML-bestand met navigatiemogelijkhe
den), de gebruiker in de studiezaal (papieren
uitdraai met inhoudsopgave en register), het
depotpersoneel (vermelding van informatie
over de berging). Bovendien zijn SGML en
XML, anders dan de meeste tekstverwer
kingsprogramma's, platformonafhankelijk,
waardoor een EAD-inventaris ongevoelig is
voor conversie.
Een veel interessanter voordeel ligt echter
besloten in het feit dat een in EAD gecodeer
de inventaris semantisch ontsloten is.
Hierdoor wordt het mogelijk een zoekmachi
ne geavanceerde zoekopdrachten binnen een
verzameling EAD-inventarissen te laten uit
voeren. Zoekopdrachten als: 'Zoek alle inven
tarissen waarin de naam Schermerhorn als
persoonsnaam voorkomt'. Het resultaat van
deze zoekactie laat inventarissen waarin
Schermerhorn als plaatsnaam voorkomt
onvermeld (tenzij die ook de persoonsnaam
Schermerhorn bevatten, natuurlijk). Men
zou ook een gecompliceerde zoekopdracht
kunnen geven als: 'Zoek alle inventarissen
waarin de persoonsnaam Schermerhorn als
archiefvormer genoemd wordt'. Uiteindelijk
is het met EAD zelfs mogelijk de klant een
inventaris op maat te leveren. Spijtig genoeg
maken archiefinstellingen die met EAD wer
ken, op hun websites vooralsnog slechts
mondjesmaat gebruik van de mogelijkheden
die deze vorm van digitale ontsluiting biedt.
Maar het is te verwachten dat hierin metter
tijd verandering zal komen.
Allengs wordt ook in Nederland EAD meer
en meer toegepast. Het onvolprezen pio
nierswerk van het IISG wordt bijvoorbeeld
gevolgd door projecten bij instellingen als
het ARA, de universiteitssbibliotheek van
Amsterdam en de KB. We mogen echter niet
vergeten dat EAD ontwikkeld is in Amerika,
waar andere archivistische tradities en een
ander jargon opgeld doen dan in ons land.
Het is daarom wenselijk dat archivarissen bij
de vertaalslag van EAD naar de Nederlandse
situatie de handen ineen slaan.
Mede met dat doel voor ogen heeft de ALV
van de KVAN tot oprichting van een werk
groep EAD besloten. Archivarissen en hun
klanten zijn erbij gediend dat dit initiatief
krachtig wordt ondersteund!
Wie sluit zich aan? Meld je bij Hanno de
Vries of het bureau van de KVAN!
43
Bureau Koninklijke Vereniging
van Archivarissen in
Nederland.
Voor informatie over de KVAN,
bestelling van publicaties, aanmel
ding voor activiteiten en wijzigin
gen in de ledenadministratie kunt
u contact opnemen met het
bureau. Kopij voor het
Archievenblad, berichten voor deze
rubriek en mutaties in de Almanak
van het Nederlands Archiefwezen
kunt aan het bureau van de KVAN
doorgeven.
Cruquiusweg 31
1019 AT Amsterdam
Fax: (020) 462 77 28
E-mail: hureau@kvan.nl
Internet: www.kvan.nl
Postbank Bureaurekening: 84767
Op woensdag 5 december 2001 heeft onze voorzitter
jo Jamar in Düsseldorf de Hendrik van Wijn-penning
uitgereikt aan prof.dr. Ottfried Dascher, directeur van
het Nordrhein-Westfalisches Hauptstaatsarchiv in
Düsseldorf. De Van Wijn-penning wordt toegekend
door de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in
Nederland aan personen die zich op bijzondere wijze
verdienstelijk hebben gemaakt voor het Nederlandse
archiefwezen. Het is de eerste keer dat een niet-
Nederlandse Europeaan de penning krijgt.
Mutaties in de Almanak
archievenblad februari 2002
Info en aanmelden: Yvonne Bos-Rops, of aan
melden bij: bureau@kvan.nl.
Meer info: hanno.de.vries@ara.archief.nl
februari 2002
archievenblad
