uhtold stories of women pioneers
door haar opgericht. Ze was net terugge
keerd van een bijeenkomst in New York
als lid van een uit vier personen bestaan
de commissie van deskundigen van de
Verenigde Naties met betrekking tot alle
vormen van discriminatie. Ze maakte
direct duidelijk dat ze niets voelde voor
de wijze waarop Kartinidag de laatste
decennia was gevierd. Door het zien van
de originele Kartinibrieven en de uitleg
over de bedoeling van de expositie werd
ze enthousiast. Tijdens de opening zou
blijken dat ze de selecties brieven van
Kartini die vanaf 1911 gepubliceerd zijn -
mogelijk voor de eerste maal - uitvoerig
bestudeerd had. Ze hield een uitstekend
betoog en beklemtoonde de zelfstandig
heid en kracht van de geest en de macht
van de pen.
Na een bezoek aan het ANRi zorgden Sri
Handayani (hoofd Informatiebemidde
ling) en Aat Siti Mulyati (hoofd van
Nieuwe Media) dat in de expositieruimte
een microfichereader werd geplaatst. Het
ANRI beschikt over een set microfiches
van de brieven van Kartini die berusten
bij het KITLV.
Gadis Arivia van YJP kwam tijdens de
voorbereidingen alvast een kijkje nemen.
Ze bekeek alles aandachtig en kritisch. Bij
het paneel over het bezoek van Aletta
Jacobs en vijf andere feministes aan
Indonesië in 1912 bleef ze iets langer
staan. Getoond werd een uitnodiging
voor een bijeenkomst over vrouwenkies
recht in Deli: 'Vrouwen van alle landen
verenigt u'. In feite was er op dat
moment nog lang geen sprake van inter
nationale solidariteit. De zes dames had
den destijds op hun reis voornamelijk
contact met Europese kringen. Tot mijn
opluchting toonde Gadis zich tevreden
met het verhaal zoals dat in Nederland
ontworpen was.
Op de dag van de opening had het
Erasmushuis een persconferentie gere
geld. Journalisten van acht grote kranten
waren aanwezig. Voor de volgende dag
stond nog een gesprek met de Jakarta Post
op het programma. De journalisten toon
den veel belangstelling en stelden allerlei
vragen: Waarom heeft Nederland en niet
Indonesië deze tentoonstelling georgani
seerd? Wat willen jullie ermee bereiken?
Susok Kartini
Terkenal di Belanda
Sinds wanneer zijn er archieven? Is de
viering van Kartinidag nog nodig en zo
ja, waarvoor? Hoewel we van tevoren
niets hadden afgesproken, wisselden
Gadis en ik elkaar bij de beantwoording
naadloos af.
Er werd gesproken over de samenwerking
tussen ANRI en ARA, het nut van histo
risch onderzoek en het belang van
archieven van overheid en particulieren.
Een ogenblik werd stil gestaan bij het
ontstaan van het openbaar archiefwezen
in Nederland en de samenhang met de
ontwikkeling van een democratische
samenleving. Ook de taak en ethiek van
een archivaris en de rol van een beroeps
vereniging als de KVAN kwamen ter spra
ke. Gadis benadrukte de actuele beteke
nis van vrouwen als Kartini en Rohana
Kudus als inspiratiebron. De oren werd
gespitst toen werd meegedeeld dat dit
jaar in Nederland voor het eerst een
Kartiniprijs zou worden uitgereikt. Gadis
merkte op: "Niet Aletta Jacobs, maar
Kartini heeft haar naam weten te verbin
den aan een Nederlandse prijs die te
maken heeft met vrouwen die zich ont
worstelen aan sociale, economische en
politieke beperkingen." Ten slotte wilden
de journalisten weten of volgens mij
Kartinidag nog wel gevierd moest wor
den. Na te hebben aangegeven dat beant
woording van die vraag niet aan mij was,
gaf ik als mijn persoonlijke mening dat
viering van twee dagen geen overbodige
luxe is als er nog zoveel werk te verrich
ten valt. Gadis verschoof vervolgens -
door te verwijzen naar het seminar - de
aandacht naar de wijze van viering: het
moet een echt feest worden om elkaar te
inspireren, te versterken en ideeën uit te
wisselen.
Tijdens de opening op donderdagavond
«Sg&ST
29 maart kreeg na Gadis Arivia en Mely
Tan de staatssecretaris van Vrouwen
zaken dr. Abdullah Cholil het woord. Hij
sprak de hoop uit dat er een vervolg op
de expositie zou komen en dankte
Nederland en met name het ARA voor de
goede zorg die besteed was aan de bewa
ring en het toegankelijk maken van
bronnen die van belang zijn voor de
Indonesische geschiedenis. Hij bleek zeer
goed geïnformeerd te zijn en bepleitte
verdere ontwikkeling van de archiefsa-
menwerking. Tot slot gaf de ambassadeur
met een ferme gongslag aan dat
'Celebrating Indonesian Women' geo
pend was.
Terwijl de gasten zich door de expositie
ruimte bewogen, trof ik de twee restaura
toren van het ARA, Ted Indewy Gerlings
en Willem Hoogduin, die gedurende drie
weken een training gaven bij het ANRI.
ik maakte van de gelegenheid gebruik
om ze voor te stellen aan Ibu Ida Irfan, de
eigenares van de vier exemplaren van
Soenting Melajoe. De nieuwsbrieven zijn
zichtbaar verzuurd en beschadigd. Ter
plekke werd een afspraak gemaakt om de
stukken de week daarop te conserveren.
De volgende dag kon ik mij buigen over
acht schriftjes met dagboekaantekenin
gen en brieven van de moeder van Ibu
Mien Soedarpo. De oproep om particulie
re archiefbronnen voor de toekomst vei
lig te stellen had een eerste reactie opge
leverd. Een week later zouden collega's
Ted Indewy Gerlings en Willem
Hoogduin Ibu Soedarpo bezoeken om de
rest van haar archief te bekijken en
afspraken te maken over de conservering.
De artikelen in de Indonesische pers
gaven de bedoeling van de tentoonstel
ling en het seminar uitstekend weer. De
14
juni 2ooi
burengerucht
toon was zakelijk tot zeer positief. De
Jakarta Post sprak van een 'extraordinary
exhibition'. Het Erasmushuis legt altijd
een gastenboek in de tentoonstellings
ruimte om bezoekers de gelegenheid te
geven te reageren. In de regel blijft dit
blanco. 'Celebrating Indonesian Women'
werd goed bezocht, vooral door
Indonesiërs, zowel vrouwen als mannen.
Het is verrassend dat bezoekers nu uit
voerige commentaren noteerden.
Het seminar werd op 21 april geopend
door de vrouw van de president, Ibu
Sinta Nuriya. Voorafgaand verscheen een
gesprek met haar in de krant, waarin ze
wees op de noodzaak om de geschiedenis
van Kartini opnieuw te interpreteren.
Aan het seminar namen circa tweehon
derd studenten en vertegenwoordigers
van non governmental organizations
(NGO's) deel.
Bij het zoeken naar bronnen in
Nederland stuitte ik op een aantal inte
ressante initiatieven die te maken heb
ben met Kartini: een prijs en een docu
mentaire. Dit jaar zou de gemeente Den
Haag voor het eerst een Kartiniprijs toe
kennen op 21 april. Het is een jaarlijkse
prijs, uitgereikt door vrouwencentrum
Treize, ten behoeve van personen of
instellingen die zich bijzonder verdien
stelijk hebben gemaakt voor de verbete
ring van de positie van allochtone vrou
wen en meisjes. De bijeenkomst vond
plaats in theater Concordia. Elisabeth
Keesing, schrijfster van een biografie
over Kartini, hield een lezing en las ter
illustratie verschillende brieffragmenten
voor.1 Het publiek verbaasde zich over
het feit dat het meisje Kartini honderd
jaar geleden dingen zei die nu nog
modern in de oren klinken. Funda Mujde
praatte de onderdelen van het program
ma aan elkaar en zorgde, tezamen met
een Javaanse dansgroep, voor een feeste
lijke sfeer, precies zoals Gadis die voor
het seminar in Jakarta bedoeld had. Uit
een voordracht van drie kandidaten werd
als winnares Berin Sayin gekozen.
Oorspronkelijk afkomstig uit Turkije
heeft ze 21 jaar geleden de stichting
Yasmin opgericht om het isolement van
Turkse vrouwen te doorbreken en hun
ontplooiing te bevorderen. Het goed
spreken van de Nederlandse taal is daar
voor een eerste vereiste. Ze zei: "Heb je
geen taal dan heb je niets." Net als
Rohana Kudus in de Minangkabau aan
het begin van de twintigste eeuw begon
ze echter eerst met lessen in praktische
vaardigheden, zoals naaionderricht. De
vrouwen kregen eerder toestemming van
hun man om hiervoor de buitenwereld
in te gaan dan voor iets moderns. "En als
ze eenmaal binnen zijn bij Yasmin," ver
telde Berin, "dan volgt de rest vanzelf."
Na afloop van de prijsuitreiking werd
met wethouder Jetty Klijnsma afgespro
ken om de tentoonstelling van het
Erasmushuis na de rondreis door
Indonesië volgend jaar april in Den Haag
te tonen in de centrale hal van het stad
huis.
Astrid Wortelboer en Hans Hulscher zijn
al enige tijd bezig met de voorbereidin
gen van een documentaire over Kartini.
Zij toonden zich zeer geïnteresseerd in de
respons op de expositie in Indonesië, het
seminar in Jakarta en de prijsuitreiking in
Den Haag. Zij hebben een Nederlandse
cameraploeg naar het seminar gestuurd
en zelf op 21 april gefilmd in theater
Concordia.
Het begint erop te lijken dat wat
eerst niet meer was dan een uitnodiging
om een expositie van beperkte omvang
te maken een vervolg zal krijgen. De for
mule van het Erasmushuis om in samen
werking met een Indonesische partner
een expositie te combineren met een
seminar over hetzelfde onderwerp, is zeer
succesvol gebleken. Ik ben de medewer
kers te Jakarta veel dank verschuldigd
voor hun ondersteuning en enorme inzet
zonder welke de expositie niet mogelijk
was geweest.
De weerklank in Indonesië en Nederland
toont aan dat de wereld klein geworden
is en dat multiculturaliteit geen mode
woord, maar een feitelijk proces is. Het is
als in de ondertitel van een recente bun
del van artikelen over vrouwen in
Indonesië: 'The Journey Continues'.2
De opening
Tni#'
jmrtt, 3 fiprn
Perjuangan Karünl, Dewl Sartüca, Ronana nullus,
don Maria Marajnls menagattun hak-bals wanit» udalar
dsngan fcrnnn prla pada amminy# auwtag-oulng. cukup
barat karen» pad a delude moreXa emaniipeai wanlta
balumlah «porti yang tarjadi «ut tal
Untuk raempelBjarl ldo-lda yang disampoikan olah
para totah waölta tal parlu pensunalupan dokumentasl
yang raBnampUkan pergorakan katttn wanit» dl Indo
nesia, balk beropa welp sural, foto, buku. maupun film,
yerng merupakan warfaan budaya bsrhfiTBabagl genereel
psnerus.
Halyang murupaW 1de dnsar oindaarenmre
Who Mods a DWtnur yar to fök. ,SL«
ttuls. Jakarta, 29 Maret htoj: 'W Akf'
"Wdlaupun nvrekn tidi musv1 J,
berjuang ataupun molakuks
oleb haknya, namun lde-Ü
merupaltan avral pargarnlur
ujor Iris Heldebrink darl
Haag (ARA! dalnro Jumps
"«ftrWBlAwwd-
So sok Kartini «nolri
- YsA
sori pamaran terwbut.
Perjuangan mettska dalarf,
peraamsan hak ataa kaum
Banyak rlntcmgan yang
Kartini (1879 1904). titUk
kaum prla maupun
tusnya tanpa ham
tarkenal sctelah kam
puan (YJP). Kedua lambtga 5-^<$Ss
MKm.mmmSk
Reacties
archievenblad
Nederland: Kartiniprijs en een documentaire
Aat Siti Mulyati en Sri Handayani van het ANRI in gesprek
met een bezoekster.
Weerklank
*lris Heidebrink is hoofd Fysiek Beheer van het
Algemeen Rijksarchief en secretaris van de KVAN.
1 Elisabeth Keesing, Hoe ruim een kooi ook
is: leven en lot van Kartini en haar werk
(Amsterdam, 1996).
2 Mayling Oey-Gardiner and Carla Bianpoen
(ed.), Indonesian Women, The Journey
Continues (Canberra, 2000).
juni 2001 archievenblad
