Toegang tot historische fotocollecties
audiovisueel
Van december 1998 tot februari 2001 is er in
het kader van het project 'European Visual
Archive' (EVA) onderzoek verricht dat beoogt
een bijdrage te leveren aan een betere toegang
tot visuele publieke archiefbronnen. Ook heeft
het project een informatiesysteem opgeleverd,
het EVA-systeem, waarmee historische fotocol
lecties toegankelijk kunnen worden gemaakt.
Dit artikel gaat in op de uitkomsten van het
EVA-project, in het bijzonder op een internetap
plicatie die ontwikkeld is tijdens het project. De
projectpartners willen het systeem in de toe-
24
komst verbeteren en uitbreiden met meer afbeel
dingen en beschrijvingen, ook van andere
archieven.
Van een moeilijk toegankelijke, heterogene
fotocollectie tot een websysteem dat zoeken, bla
deren, bekijken en bestellen mogelijk maakt, is
een complex proces. De aard en omvang van de
fotocollectie, de beschikbare middelen en het
doel van de digitalisering bepalen uit welke
onderdelen de digitaliseringsketen bestaat. De
aanpak van de participerende archieven in het
EVA-project wordt hierna globaal beschreven.
De digitaliseringsketen bestaat uit: selecteren -
digitaliseren - documenteren - ontsluiten - bewa
ren. Als eerste dienen de foto's geselecteerd te
worden die in aanmerking komen voor digitali
sering. Dit selectieproces dient rekening te hou
den met het auteursrecht. Als het archief niet
beschikt over het intellectueel eigendom van de
foto's bestaat het risico dat er juridische proble
men ontstaan ais de beelden worden aangebo
den in een informatiesysteem. Hierbij gaat het
niet alleen om de fotograaf, maar ook om even
tuele personen die te zien zijn op de foto's. Het
EVA-project heeft de auteurswet in nationaal en
internationaal verband bestudeerd en richtlijnen
opgesteld op basis waarvan foto's geselecteerd
zijn voor opname in het websysteem.
Een ander selectiecriterium betreft het onder
werp van de foto. Een spreiding van onderwer
pen en het vermijden van selectie van foto's die
veel op elkaar lijken, resulteert in een meer aan
trekkelijke digitale collectie. Het is mogelijk
eerst een lijst van onderwerpen op te stellen en
daar een evenwichtig aantal foto's bij te zoeken.
Afhankelijk van de kwaliteit van de foto's kan
ook worden gekozen voor het integraal conver
teren van een gehele collectie.
Een laatste selectiecriterium is het fotografische
procédé. Foto's komen in vele formaten en soor
ten voor. Afdrukken zijn gemakkelijker te digita
liseren dan transparanten. Maar van transparan
ten kunnen kwalitatief betere digitale beelden
worden gemaakt dan van afdrukken. Dit komt
omdat transparanten een groter dynamisch
bereik hebben en dus meer toonschalen bevat
ten. Digitalisering van kleurenfoto's is moeilij
ker dan conversie van zwart-witfoto's, zeker als
kleurechtheid vereist is. In het EVA-project zijn
in eerste instantie zwart-witafdrukken geselec
teerd voor opname in het EVA-systeem.
Het scannen van de afdrukken is de volgende stap
in de digitaliseringsketen. De manier waarop dit
wordt gedaan, is afhankelijk van de beschikbare
audiovisueel
middelen en het beoogde gebruiksdoel van de
digitale beelden. Is een globale weergave op een
standaard computerscherm voldoende of moet er
met het image ook hoogwaardig drukwerk op
groot formaat gemaakt kunnen worden? Het
beste is te streven naar images die op verschillen
de manieren kunnen worden gebruikt. Hiermee
wordt voorkomen dat in de nabije toekomst de
collectie opnieuw gescand moet worden.
Conform de aanpak van veel andere projecten
wordt in het EVA-project van elke geselecteerde
foto één basisbestand gemaakt, dat men bijvoor
beeld 'digital master' of 'digitale archiefkopie' kan
noemen. De 'digital masters' hebben een zo hoog
mogelijke resolutie en worden in een de facto
opslagformaat bewaard op informatiedragers als
cd-rom, dvd of tape. De informatiedragers wor
den conform ISO-normen opgeslagen en perio
diek gecontroleerd. Om de duurzaamheid van de
images te bevorderen wordt er geen beeldcom-
pressie toegepast. Een beschadigde byte in een
gecomprimeerd beeldbestand is een 'dood
image'; een corrupte byte in een ongecompri-
meerd beeldbestand is 'slechts' een 'dood beeld
puntje'. Ook bestaat het gevaar dat de toegepaste
compressiemethode in de toekomst niet langer
ondersteund wordt. Gebruiksimages die automa
tisch van de 'digital master' worden afgeleid kun
nen uiteraard wel gecomprimeerd worden.
Digitaliseringsketen
De volgende fase in de digitaliseringsketen
bestaat uit het maken van documentatie. Naast
de inhoudelijke beschrijving van de foto's (Wat
is er te zien?, Wie heeft de foto gemaakt?,
Wanneer en waar is de foto gemaakt?, etc.) is het
digitaliseringproces gedocumenteerd (Welke
methode is toegepast?, Wat zijn de eigenschap
pen van het image?). Bij het maken van de
documentatie dient te worden onderzocht of
een koppeling met een eventueel bestaand
archiefinformatiesysteem mogelijk is.
Na het maken van de documentatie volgt de toe
gang tot de digitale historische foto's. Hiervoor is
het EVA-systeem ontwikkeld. In de volgende
paragraaf worden de achtergronden en werking
van dit informatiesysteem nader toegelicht.
De laatste fase van de digitaliseringketen bestaat
uit het archiveren van de digitale beelden en de
documentatie. Vervolgens is het raadzaam om na
te denken en beleid te ontwikkelen met betrek
king tot creatie en levering van kopieën van foto's
die een gebruiker via het informatiesysteem even
tueel kan bestellen. Welke soorten afdrukken
worden geleverd (fotografisch papier, printer,
alleen digitale beelden)? Welke type gebruik
wordt onderscheiden (onderzoek, onderwijs,
publicatie)? Hoe wordt de bestelling afgehandeld
en wat zijn de prijzen die worden gehanteerd?
Het doel van het EVA-systeem is via internet
toegang te verschaffen tot historische foto's van
meerdere archieven. Het principe van het EVA-
systeem is eenvoudig. Met behulp van standaard
internetgereedschap sturen archieven images en
beschrijvingen naar de server van het EVA-sys
teem3. Daarnaast sturen archieven een elektro
nische tekst met daarin een formulering van de
procedure voor een eventuele bestelling van
kopieën. Deze tekst wordt in het systeem het
'order procedure statement' genoemd. Ook
wordt er een 'copyright statement' gemaakt
door de archieven waarin de auteursrechterlijke
principes van de online aangeboden collectie
staan beschreven. De gegevens op de server (de
images, de beschrijvingen, de bestel- en auteurs
rechtinformatie) worden verwerkt in een infor
matiesysteem dat via het web toegankelijk is.
Het EVA-systeem maakt 'slechts' toegang tot his
torische foto's mogelijk. De archieven blijven
verantwoordelijk voor de kwaliteit en volledig
heid van de documentatie en de kwaliteit en
duurzaamheid van de images. Vindt een gebrui
ker een foto waarvan men graag een kopie wil
ontvangen, dan biedt het EVA-systeem de moge
lijkheid een bestelling te plaatsen. De soorten
kopieën, de bestelprocedure en de prijzen kan de
25
Evfl is een plaatje
Door René van Horik*
Website
Uitgebreide informatie over het
EVA-project is te vinden op de
website http://www.eva-eu.org.
Op dit webadres zijn ook het
EVA-systeem en de onderzoeks
verslagen te vinden. Deze ver
slagen hebben betrekking op
diverse onderwerpen, zoals
auteursrecht, selectieprocedu
res, digitaliseringstechnieken,
beschrijvingsstandaarden en
prijspolitiek. In verband met
het internationale karakter van
het project zijn bijna alle rap
porten in het Engels, maar er is
ook enige Nederlandstalige
achtergrondinformatie te vinden
op de website, met name bij
de optie 'documentatie'.
Op de website treft u ook een
e-mailadres aan waarnaar nade
re vragen en opmerkingen kun
nen worden gestuurd.
Historische fotocollecties behoren tot de slechtst
toegankelijke archiefbronnen. Dat komt door de
grote omvang, complexe organisatie, fysieke kwets
baarheid en rudimentaire catalogisering. Vaak
wordt een fotocollectie op basis van onderwerp,
oorsprong en soort gerubriceerd. Toegang tot indi
viduele foto's wordt verkregen via deze globale
classificatie. Voorgaande beschrijving is afkomstig
uit een in 1998 verschenen studie1. Een virtueel
bezoek aan verschillende archieforganisaties geeft
de indruk dat er sindsdien veel is veranderd. Via
websites kunnen digitale surrogaten van historische
foto's gezocht en bekeken worden. In Nederland en
België zijn er waarschijnlijk tientallen initiatieven
waarin getracht wordt de toegang tot visueel histo
risch materiaal te verbeteren. Het internet is hierbij
natuurlijk de grote katalysator.
Zoekresultaat EVA-systeem. De beschrijving is gebaseerd op het
XML bestand in de afbeelding in het artikel.
Efe View go F^vomes H»lp
European Visual Archive
LocxnglxS^ltismeat
photographer
e ld: EVA64/FOTO OF 03322 NEG 2
title: Oosters Huis. de gebouwen e
edok en Wlllemdok.
ÜP.CCP. IMAGE
RESULT IMAGES: i|2|3|4|5|ó|Z>
archievenblad
juni 2001
Stap voor stap
Selecteren
- Auteursrecht regelen
- Onderwerp vaststellen
- Fotografisch procédé selecteren
Digitaliseren
- Gebruiksdoel en kenmerken van image
vaststellen
- Aard en omvang van de collectie
onderzoeken
- Beschikbare middelen vaststellen (budget,
mensen, apparatuur)
Beschrijven
- Documentatie van de inhoud
- Documentatie van het digitale beeld
- Documentatie van de originele foto
Ontsluiten
- Gebruikersfuncties vaststellen
- Ontwikkelen informatiesysteem
- (eventueel) Relatie met archiefcontext
regelen
Bewaren /Archiveren
- Bewaren 'digital master'
- Bewaren documentatie
- Bewaren originele foto (conserveringsbeleid)
Het EVA-systeem
Projectinformatie
Het EVA-project is uitgevoerd in
het kader van het INFO2000-
initiatief van de Europese
Commissie, waarbij de exploita
tie van 'public sector informa
tion' centraal staat.
Initiatiefnemer en leider van het
EVA-project is de non-profit
organisatie Telepolis, de leve
rancier van IT infrastructuur en
applicaties voor de stad
Antwerpen. Twee archieven
maken deel uit van het project
team: het Britse London
Metropolitan Archives (LMA) en
het Stadsarchief van Antwerpen
(SAA). Elk archief heeft in het
kader van het EVA project
10.000 historische foto's uit de
collectie toegankelijk gemaakt.
De European Commission on
Preservation and Access (ECPA)
heeft onder andere onderzoek
uitgevoerd naar de toepassing
van digitalisering door
archieven2. Het in München
gevestigde bedrijf SailLabs heeft
een sofwarecomponent ontwik
keld waarmee het mogelijk is
beschrijvingen van historische
foto's in meerdere talen toegan
kelijk te maken. Door het
Nederlands Instituut voor
Wetenschappelijke
Informatiediensten (NIWI) is
onderzoek verricht naar stan
daarden en richtlijnen op het
gebied van digitalisering en
beschrijvingen. Ook heeft het
NIWI het EVA-systeem gebouwd.
juni 2001
archievenblad
