De historisch-topografische
Atlas van Andries
Schoemaker
Op microfiche en cd-rom
Nanning van Foreest,
Kort verhaal van het beleg
van Alkmaar.
Een ooggetuigenverslag
42
KW
literatuur
'De andere oveheidsorganen'.
Archiefwet en zelfstandige
bestuursorganen
Lijst van nieuwe archiefinventarissen
Signalementen door Annabelle Meddens-van Borselen
MMF publications Lisse, 2000.
zes cd-rom's fl. 3600,- (fl. 690,- per stuk)
De Amsterdamse koopman Andries
Schoemaker (1660-1735) verzamelde histo
rische en topografische gegevens over ste
den en dorpen in Nederland door middel
van gedrukte prenten en zelfgemaakte teke
ningen. Hij gaf ook opdracht aan kunst
schilder Cornelis Pronk (1691-1759) en
diens leerling Abraham de Haen (1707-
1748) tekeningen te maken van dorpsge
zichten en gebouwen en straten in steden.
In totaal verzamelde hij zo'n 9000 bladzij
den, waarvan meer dan 2600 tekeningen in
kleur. Op basis van zijn onderzoek maakte
hij bij elke tekening een beschrijving. Hij
ordende alle tekeningen alfabetisch naar
plaats binnen de toenmalige provincies. Na
zijn dood viel de atlas uiteen en belandde
een aantal delen bij de rijksarchieven in de
provincie: Het Utrechts archief, de
Groninger archieven, het Drents archief en
het rijksarchief in Overijssel.
Onlangs verscheen de gehele atlas van
Schoemaker op zes cd-roms en micro
fiches. Via een index kan gezocht worden
per provincie, plaatsnaam, kunstenaar of
trefwoord. Daarbij bevindt zich op de cd-
rom een heldere uitleg over alle zoekmo
gelijkheden. Wees bij het gebruik van de
index echter wel alert op foutieve aandui
dingen van Schoemaker. De voormalige
buitenplaats Bos en Hoven gelegen in de
gemeente Heemstede, wordt bijvoorbeeld
opgevoerd als zelfstandige plaatsnaam.
En de ruïne van Brederode is onder de
plaatsnaam Brederode gerangschikt ter
wijl deze valt onder de gemeente
Santpoort bij Haarlem. Iemand die dus
via de index op Heemstede of Santpoort
zoekt, zal deze genoemde tekeningen en
beschrijvingen missen. De beschrijvingen
bij de tekeningen geven belangrijke infor
matie die nuttig zijn als bron voor lokale
geschiedenis van stad, streek en provin
cie. Maar, wie de cd-rom aanschaft met
het idee nu prachtige kunstwerken bin
nen handbereik te hebben, komt bedr
ogen uit: de tekeningen zijn tamelijk pri
mitief.
Ondanks deze omissies zijn de cd-roms
zeer informatief voor geïnteresseerden in
architectuur, kunstgeschiedenis en lokale
geschiedenis. Helaas zijn de cd-roms erg
hoog geprijsd en dus voor de particuliere
gebruiker min of meer onbetaalbaar.
T).R H JSTORIS C II - T O I
ATLAS VAN ANDRIES
O P CD ROM E N M ICR
'Afbeelding van het beleg der stad Alkmaer in 't Jaar
1573 door de Spaanschen agtervolgens d'oudste en
beste teekeningen.'
Regionaal Archief Alkmaar, 2000.
ISBN 90-801218-3-5, 111 blz., fl. 19,50
Elk jaar op acht oktober, viert Alkmaar
het ontzet van de stad. Van het beleg van
Alkmaar in 1573 is de uitspraak bij Alkmaar
begint de victorie een overblijfsel. In okto
ber dat jaar was het dan ook de eerste keer
dat de opstandelingen onder leiding van
Willem van Oranje een succes behaalden
tegen de Spanjaarden. Overigens was de
inzet van de inwoners van Alkmaar niet
een onafhankelijke republiek of gods
dienstvrijheid, maar het vrijwaren van de
stad tegen plunderingen, vernielingen en
moord.
Nanning van Foreest (1529 - 1592), stads
pensionaris van Alkmaar, beschreef de
gebeurtenissen tijdens de belegering. Zijn
dagboek verscheen in 1574 in het Latijn en
werd in 1580 in een Nederlandse vertaling
uitgegeven. Het Regionaal archief Alkmaar
geeft het dagboek nu opnieuw uit.
Archiefmedewerker Marijke Joustra vertaal
de de tekst in modern Nederlands; de origi
nele tekst uit 1580 en de moderne vertaling
zijn in deze uitgave naast elkaar afgedrukt.
Het boek wordt ingeleid door prof. Henk
van Nierop, die de historische achtergrond
van de gebeurtenissen rond 1573 schetst.
Marijke Joustra voegde een korte levensbe
schrijving van Nanning van Foreest toe.
Nu komen we te weten wat er zich werke
lijk afspeelde tijdens dit zeven weken
durende beleg en wat het leven voor de
inwoners betekende zonder aanvoer van
voedsel, munitie en andere levens
behoeften.
Het is een aantrekkelijke publicatie met
grote en veel kleine illustraties. De vertaling
in modern Nederlands is een goed idee: nu
kan iedereen die geen zestiende-eeuws
Nederlands kan of wil lezen toch kennis
maken met een originele (archief)bron.
archievenblad
december 2000
Rijksarchiefinspectie Den Haag, 2000
Onder bovengenoemde titel maakte
de Rijksarchiefinspectie een voortreffe
lijk rapport met een inventarisatie van
alle bestuursorganen in de zin van de
wet, die geen 'normaal' overheidsor
gaan, Hoog College van Staat of orgaan
van een gemeenschappelijke regeling
zijn. Het is ook een inventarisatie van
privaatrechtelijke instellingen die over
heidstaken uitvoeren en daarbij tevens
'met enig openbaar gezag zijn bekleed'
zoals de wettelijke formulering luidt.
Deel I van het rapport (ca 50 pagina's)
bestaat uit een samenvatting, een hoofd
stuk dat de verschillende vormen van
functionele decentralisatie van de rijks
overheid schetst, een uitwerking van het
begrip zelfstandig bestuursorgaan en de
toepasselijkheid van de Archiefwet 1995
daarop. Dit deel wordt afgesloten met
conclusies en aanbevelingen.
Deel II (ca 85 pagina's) bevat een inven
tarisatie van de desbetreffende bestuurs
organen, per 1 januari 2000, 379 instel
lingen, zonder pretentie van volledig
heid. In menig geval wordt volstaan met
het noemen van een cluster of categorie
organisaties; dus geen individuele instel
lingen. In beperkte mate noemt het ook
voorgangers van bestaande instellingen
zoals intussen opgeheven kamers van
koophandel. De inventarisatie bouwt
voort op eerdere inventarisaties door de
Algemene Rekenkamer.
Het rapport maakt een duidelijk onder
scheid in de verschillende rechtsvor
men, en de consequenties daarvan
m.b.t. de archiefwetgeving. Voor zover
ik kan beoordelen klopt het verhaal ook
De Nederlandsche Bank: ook een privaatrechtlijke
instelling die overheidstaken uitvoert en 'met enig
openbaar gezag is bekleed'.
juridisch als een bus. Het geeft duide
lijk aan waar de zwakheden en ondui
delijkheden in diverse wetten zitten.
Het is helder geschreven en bevat ook
voor insiders menige verrassing. In
zekere zin is het zelfs opwindende
literatuur.
Arnold den Teuling
Door Dick Kaajan
Algemeen
Inventaris van het archief van de Kanselarij
der Nederlandse Orden 1815-1994.
Winschoten: Centrale Archief Selectie
dienst, 1998 (CAS-invwentaris nr. 324).
Inventaris van het archief van de Comman
dant Zeemacht in Nederlands-Indië van
het Ministerie van Defensie (1942-) 1945-
1950, Winschoten: Centrale Archief Selec
tiedienst, 2000. Met ink, verantw., 34 p.
(bijlage genummerd p. 19-352)
Inventaris van het archief van de Neder
landse Militaire Missie van het Ministerie
van Defensie (1947-) 1950-1954 (CAS-in-
ventaris; nr. 403), Winschoten: Centrale
Archief Selectiedienst, 2000. Met ink, ver
antw., ill., 187 p.
Overijssel
Inventaris van het archief van de Rijks
consulentschappen in de provincie Overijs
sel (1900) 1923-1988 (CAS-inventaris nr.
397), Winschoten: Centrale Archief Selec
tiedienst, 2000. Met ink, verantw., 45 p.
Inventaris van het archief van het Kanton
gerecht Steenwijk (1937-) 1940-1994 (CAS-
inventaris; nr. 404), Winschoten: Centrale
Archief Selectiedienst, 2000.18 p.
Inventaris van het archief van het Kanton
gerecht Steenwijk (1934-) 1940-1979 (1983)
(CAS-inventaris; nr. 405), Winschoten:
Centrale Archief Selectiedienst, 2000. 25 p.
Gelderland
Inventaris van het archief van het 7e dis
trict van de Arbeidsinspectie te Arnhem
1908-1939 (-1940) (CAS-inventaris; nr.
392), Winschoten: Centrale Archief Selec
tiedienst, 2000. Met ink verantw., 13 p.
Utrecht
J.D.A. Modderman en C. Venema, Inven
taris van het archieven [i.e. archief] van het
waterschap Willeskop, Kort-Heeswijk en
Blokland, 1572-1973. Woerden: Streekar
chief "Rijnstreek", 1999. Met ink, verantw.,
bijl., index, ill., 32 p.
L.C1.M. Peters, W.R.C. Alkemade, Inven
tarissen van de archieven van de remonst
rants-gereformeerde gemeente van Woer
den, 1634-1874, en de doopsgezinde ge
meente van Woerden, 1970-1992. Woer
den: Streekarchief Rijnstreek, 1999. Met
inleidingen, bijl., 24 p.
Inventaris van het archief van het 4e dis
trict van de Arbeidsinspectie te Utrecht
1911-1937 (-1940) (CAS-inventaris; nr.
393), Winschoten: Centrale Archief Selec
tiedienst, 2000. Met ink verantw., 13 p.
Noord-Holland
A.C.L. van Noort, Inventaris van het ar
chief van de gemeente Alkemade 1549-
1940 (1970) en Inventaris van het archief
van de gemeente Vrije en Lage Boekhorst
1766-1855, Hoofddorp, 1999. Met ink,
bijl., index, ill., 222 p.
december 2000
archievenblad
Zuid-Holland
L.W. Hordijk, Het archief van de polder
Abbenbroek 1701-1973 Brielle: Streekar
chief Voorne-Putten en Rozenburg, 2000
(Inventarisreeks Streekarchief Voorne-
Putten en Rozenburg; nr. 25). Met ink,
bijl., index, ill., 276 p.
Zeeland
J.H.F. Schwartz (eindred.), Archieven van
de Deltadienst van Rijkswaterstaat (1940)
1956-1986 (1990), Centrale Archief Selec
tiedienst; Middelburg Rijksarchief in
Zeeland, 1998 (Inventarisreeks] Rijksar
chief in Zeeland 17). Met verschillende
inleidingen, indices, 487 p.
Noord-Brabant
Inventaris van het archief van het 2e dis
trict van de Arbeidsinspectie te Breda
1895-1933 (CAS-inventaris; nr. 394),
Winschoten: Centrale Archief Selectie
dienst, 2000. Met ink verantw., 13 p.
Limburg
Inventaris van het archief van de Arron
dissementsrechtbank Maastricht (1939-)
1950-1959 (-1969) (CAS-inventaris nr.
396), Winschoten: Centrale Archief Selec
tiedienst, 2000. Met ink, verantw., 34 p.
Inventaris van het archief van het le dis
trict van de Arbeidsinspectie te Maastricht
1927-1938 (-1941) (CAS-inventaris nr.
395), Winschoten: Centrale Archief Se
lectiedienst, 2000. Met ink verantw., 13 p.
