NS archieven
NS archieven
Voorafgaand aan het project HANS had NS
al een beeld van de toekomstige bezoekers. De
archieven zouden belangrijke bronnen zijn voor
genealogisch onderzoek, bestudering van rij
dend materieel en spoorwegarchitectuur en de
geschiedenis van de financiering en aanleg van
spoorlijnen. NS en HUA besloten dit bestaande
beeld in de praktijk te toetsen en gaven een stu
dent van de Hogeschool Utrecht de opdracht
een marktonderzoek te verrichten. Hij zou op
zoek gaan naar de potentiële klantengroepen
voor het spoorwegarchief, hun onderzoekswen-
sen inventariseren en suggesties doen voor
mogelijke produkt/marktcombinaties.
De nadruk ligt dus duidelijk op de personeelsre
gisters, tekeningen en foto's, aangevuld met de
correspondentieachieven ter ondersteuning van
dit materiaal. Redacteuren van spoorwegtijd
schriften en historici zagen nieuwe bronnen
voor artikelen en onderzoek. En tenslotte zal
ook NS zelf nog regelmatig op zijn archief willen
teruggrijpen, bijvoorbeeld voor de in de komen
de vier jaar te schrijven bedrijfsgeschiedenis van
NS (zie kader).
Maar hoeveel mensen zouden nu daadwerkelijk
Het Utrechts Archief gaan bezoeken? Weliswaar
De uitkomsten van het marktonderzoek ble
ken na 1 maart 2000 bewaarheid te worden. De
belangstelling is erg groot. De publiciteit rond
de overdracht en de jarenlang verkondigde
boodschap vanuit NS dat men tot 2000 moest
wachten om het archief in te kunnen, zorgden
de eerste weken voor een flinke toeloop.
Gewapend met de onderzoeksgids hoopten veel
bezoekers al direct met genealogische informatie,
opgeslagen in de zogenaamde personeels- en
pensioenregisters aan de slag te kunnen. De soms
slechte staat van de registers en vooral het fysieke
gewicht ervan noopten HUA tot microverfilming
over te gaan en voorlopig alleen schriftelijke ver
zoeken om inlichtingen te behandelen.
Een tweede stroom van bezoekers waren de
milieutechnische onderzoeksbureaus die werken
in opdracht van de Stichting Bodemsanering NS
(SBNS). SBNS heeft tot doel mogelijk verontrei
nigde NS-gronden op te sporen en zo nodig te
saneren. In het voorjaar van 2000 ging een
grootschalig onderzoek op 150 verdachte loca
ties van start, waardoor de studiezaal werd
'bezet' door milieudeskundigen die tientallen
tekeningen, bestekken en dossiers met betrek
king tot de mogelijke vervuiling van spoorem-
l6
placementen opvroegen. Noch het NS-concer-
narchief noch HUA hadden deze grote vraag ver
wacht en bij gebrek aan microfiches van vooral
de tekeningen werd al in de loop van maart
besloten de dienstverlening te reguleren door de
bureaus op afspraak te laten komen. Ook het
kopiëren van de vaak zeer grote formaat teke
ningen leverde problemen op; NS bood hier uit
komst. Gelukkig had SBNS al wel voorzien dat
de grote vraag bij HUA tot verstoring van de
normale dienstverlening zou kunnen leiden.
Aan de oplossing van het probleem in de vorm
van microverfilming droegen zij dan ook finan
cieel bij.
Ook het feit dat de foto's slechts voor een deel
gedigitaliseerd in de studiezaal beschikbaar
waren en de archieven van NS nog niet allemaal
in Utrecht waren gearriveerd, zorgde in het
begin van de openstelling voor teleurstelling bij
de bezoeker. De eerste maanden waren zodoen
de een echte gewenningsperiode voor NS en
HUA, waarin nog de nodige afstemming tussen
de producten van het project HANS en de
dienstverlening op de studiezalen noodzakelijk
bleek. Beide partijen gaan er vanuit dat ze dit in
de loop van dit jaar oplossen en dat de over
dracht van de archieven uit project HANS II soe
peler zal verlopen. Al met al heeft HANS voor
een nauwe, langdurige relatie tussen NS en HUA
gezorgd. Beide partijen zijn er enthousiast inge
stapt, moeten nu even aan elkaar wennen, maar
zullen er hopelijk al snel samen lang en gelukkig
in leven!
is de belangstelling voor spoor- en tramwegen
erg groot in ons land gelet op de hoge oplages
van tijdschriften en hobbybladen als Op de Rails
(6.000), Rail Magazine (15.500), Rail Hobby
(10.500) en Spoorwegjournaal (14.000), maar
komen die lezers ook allemaal naar Utrecht?
Naar verwachting van het concernarchief, mede
gebaseerd op het aantal schriftelijke en monde
linge verzoeken om inlichtingen, zou het HUA
dagelijks vijf extra bezoekers kunnen verwach
ten.
Voor de liefhebbers: rollend materieel in soorten en maten.
Foto boven: de loc 3700 met ommanteling en foto rechts: een
zwaar beschadigde 'zwarte klapper', 1948.
Marktonderzoek
De resultaten wezen op een grote belangstelling
voor de volgende archiefbestanden:
de stamboeken en personeelskaarten voor de
genealogisch onderzoeker
de tekeningen van materieel voor de modelbou
wers en treinrestauratoren
de tekeningen van de infrastructuur voor de
modelbouwers en milieuonderzoeksbureaus
de tekeningen van de objecten zoals stationsge
bouwen voor de architectuurhistorici en model
bouwers
de fotoverzameling voor veel van de bovenge
noemde doelgroepen en de diverse tijdschriften.
Flinke toeloop
Chocoladefabriek DROSTE
Wie kent niet de chocoladeletters van Droste die voor het
Sinterklaasfeest in de winkels liggen? In 1863 startte
Gerardus lohannes Droste een banketbakkerij met winkel in
de Grote Houtstraat te Haarlem om in 1890 een chocolade
fabriekje op te richten. Zes jaar later bouwde hij een grote
fabriek aan het Spaarne. Ook na de overname door de firma
Van Nelle in 1975 produceert men hier nog cacao.
Het archief van Droste bevat verslagen van directiever
gaderingen, rapporten, financiële stukken, oude recepten,
verpakkingsmateriaal, personeels
kaarten en het personeelsblad
(1931-1978).
Plaats: Archiefdienst voor
Kennemerland te Haarlem
Periode1891-1986
Omvang: 25 meter
Toegankelijk: inventaris
Bedrijfsgeschiedenis spoorwe
gen in Nederland, 1834-1995
Een complete en wetenschappe
lijk verantwoorde bedrijfsge
schiedenis van de spoorwegen
in Nederland ontbreekt in de
beleving van NS al jaren. De
snelle en drastische veranderin
gen die het bedrijf momenteel
ondergaat, maken dat echter
wel gewenst. Ook het beschik
baar komen van nieuw (histo
risch) archiefmateriaal via het
project HANS maakt het schrij
ven van een dergelijk boek op
dit moment opportuun.
De Raad van Bestuur van NS
heeft besloten om de geschie
denis van NS te laten schrijven
door de historicus
A.J. Veenendaal jr. Hiermee wil
NS laten zien dat zij haar
geschiedenis belangrijk vindt,
niet alleen als cultureel erfgoed,
maar ook als onmisbare steun
bij bedrijfsbeslissingen in heden
en toekomst. Het boek zal de
ontwikkeling van de spoorwe
gen in Nederland in een breed
kader van de algemene politieke
en sociaal-economische ontwik
keling van het land plaatsen. De
nadruk zal o.a. liggen op de
organisatie van de spoorwegen
als een van de eerste grote
ondernemingen in Nederland.
Ook de recente geschiedenis
van NS in de jaren '80 en '90
zal ruime aandacht krijgen.
Guus Veenendaal, professioneel
historicus en ingevoerd in de
spoorweggeschiedenis, zal de
komende vier jaar aan het boek
gaan werken.
Het plaatskaartenkantoor in het Amsterdamse Centraal Station,
1934.
Hoofd Concernarchief Nederlandse Spoorwegen (NS)
juli 2000 archievenblad
Een hulpmiddel dat bezoekers
van de spoorwegarchieven in
HUA ter hand kunnen nemen is
de ter gelegenheid van de over
dracht van de NS-archieven ver
schenen onderzoeksgids
Bronnen op het spoor. Deze gids
is speciaal bestemd voor het
doen van onderzoek in spoor
wegarchieven in ons land en is
samengesteld door NS en HUA.
Tien auteurs leverden belange
loos bijdragen over de diverse
spoorwegthema's, zoals mate
rieel, personeel, architectuur, vei
ligheid, internationaal treinver
keer. De prijs bedraagt ƒ24,95.
archievenblad juli 2000
