archief en educatie
Met deze anekdote zette Jelmer Beetsma op
een rake manier de toon voor een serie bijeen
komsten van geschiedenisdocenten in het
Ryksargyf te Leeuwarden. Doel hiervan was dat
leraren met elkaar van gedachten konden wisse
len over allerlei problemen uit hun dagelijkse
onderwijspraktijk. Vooral de jongste ontwikke
lingen rondom het benadrukken van omge-
vingsonderwijs en het aanleren van onderzoeks
vaardigheden waren de rode draad. Veel docen
ten worstelen met het probleem hoe zij hiervoor
aan geschikt materiaal kunnen komen.
De archiefwereld worstelt met de keerzijde
van ditzelfde probleem. Aangestuurd door het
zelfde ministerie heeft zij de
opdracht om haar dienstverle
ning te verbreden naar nieuwe
doelgroepen. Het onderwijs is
daarbij zelfs één van de
belangrijkste speerpunten van
beleid. Maar net als voor het
onderwijs zet Zoetermeer ook
voor de archieven alleen 'de
grote lijnen' uit. Individuele
docenten en lokale archiefin
stellingen moeten zorgen voor
de details, de vorm en inhoud.
Om dit gezamenlijk probleem
te tackelen namen de Rijks
archiefdienst (RAD) en de
Vereniging van Geschiedenis
docenten in Nederland (VGN)
het initiatief om - onder de
noemer Geschiedeniswerk
plaats - in Friesland archief en
geschiedenisdocenten bij el
kaar te brengen in vier bijeen
komsten. Wellicht kon de combinatie van ken
nis over regionale bronnen door het archief en
de didactische vertaalslag door docenten een
oplossing bieden voor het uitvoeren van zelf
standig onderzoek in de eigen omgeving. Als dit
dan ook nog eens zou uitmonden in concrete
producten, met een transferwaarde naar ver
schillende plaatsen, zou de opzet meer dan
geslaagd zijn.
De geschiedeniswerkplaats ging voorspoe
dig van start met een studiemiddag onder de uit
dagende titel: 'Archieven en geschiedenisonder
wijs: meer dan kalverliefde?' Zo'n 25 geschiede
nisdocenten en 15 belangstellenden uit het ar
chiefveld of verwante erfgoedinstellingen waren
aanwezig. Twee workshops konden zij bezoeken:
een over de (on)mogelijkheden van werken met
archiefmateriaal en een met een presentatie van
archiefmateriaal via Internet. In workshop 1
werd gedemonstreerd hoe je omgevingsonder
zoek kunt invullen met behulp van huwelijksak
ten uit de 19de eeuw. In workshop 2 betrof het
een samenwerkingsproject van Verzetsmuseum,
Gemeentearchief en Rijksarchief. Er werd
getoond hoe leerlingen met behulp van authen
tiek bronnenmateriaal onderzoek deden naar
het onderwerp: 'Maatregelen van de Duitse
bezetter en de reacties daarop van de bevolking'.
Het via Internet gepresenteerde materiaal had
betrekking op de, inmiddels afgelopen, tentoon
stelling in het Friese Rijksarchief, 'Freule's,
Dames, Vrouwen. Friese vrouwen en de burger
cultuur, 1850 - 1950'. Die tentoonstelling is ein
dig, maar het materiaal blijft voorlopig op de
site staan. Het kan daarom ook in het komende
schooljaar worden aangewend voor zelfstandig
onderzoek, het bestuderen van aspecten van
sociale en/of vrouwengeschiedenis en zelfs voor
het profielwerkstuk. Aan het eind van de mid
dag werden de aanwezigen opgeroepen om het
niet bij deze middag te laten, maar ook te ver
schijnen op de volgende drie bijeenkomsten.
Het Friese Rijksarchief verzorgde in het ver
volgtraject telkens de mailing naar alle geschie
denissecties van het middelbaar onderwijs in
Friesland en naar zo'n 75 privé adressen van
geschiedenisdocenten. Rijksarchief en VGN
zorgden samen voor de inhoud van de bijeen
komsten. Op de tweede (avond)bijeenkomst
werd in een rondleiding door de depots van het
Friese Rijksarchief archiefmateriaal getoond
(foto's, brieven, kaarten etc.) dat bruikbaar is
voor leerlingen. Ook spraken de docenten over
hun wensen en verwachtingen jegens archie
ven. Het werd duidelijk dat zij vooral belang
14
hebben bij bronnen die aansluiten bij
thema's uit de kerndoelen en domeinvel
den. Daarnaast was er vraag naar een lijst
met onderwerpen waaruit leerlingen
kunnen kiezen voor het uitvoeren van
een omgevingsonderzoek.
De derde avond demonstreerden twee
geschiedenisdocenten hoe men respec
tievelijk invulling geeft aan omgevings
geschiedenis in Mavo-4 en over praktijk
problemen bij het begeleiden van het
profielwerkstuk in de Tweede Fase.
Vervolgens kregen de aanwezigen een
virtuele rondgang langs een aantal edu
catieve sites op het Internet. De avond
werd besloten met een gedachtenwisse-
ling over het werken met stadsplatte
gronden en kadastrale kaarten.
De vierde en laatste bijeenkomst vond
plaats in het Leeuwarder Gemeente
archief. Hoofdthema van de avond was
een CD-rom gemaakt door studenten
van de Pedagogische Academie van de
NHL. Er werd levendig gediscussieerd
over de didactische opzet, inhoud en
gebruiksmogelijkheden. Als afsluiting
toonde het gemeentearchief tijdens een
korte rondleiding welke mogelijkheden
er voor het (geschiedenis) onderwijs aan
wezig zijn.
De deelname aan de vervolgbijeen-
komsten was gering. De eerste avond
kwamen er ongeveer tien docenten, de
tweede keer dertien en de laatste keer
slechts vijf. Uit evaluerende gesprekken
werd duidelijk dat men de invulling van
de bijeenkomsten zinvol vond, maar het
niet als een verplichting ziet om iedere
keer aanwezig te zijn. Ook de invulling
van het programma, werkdruk en privé
omstandigheden zijn bepalend voor aan
wezigheid. Wellicht was het programma
ook te sterk aanbod gericht. Het geza
menlijk werken aan concreet lesmateri
aal, dat anticipeert op vragen uit het
onderwijs, kwam niet van de grond.
Docenten laten zich leiden door de reali
teit van de dagelijkse lespraktijk. Daar
waar het materiaal niet aansluit bij de
gebruikte schoolboeken of jaarplanning,
haakt men snel af. Hoewel er voldoende
didactisch vakmanschap in huis is, laten
docenten zich niet langer gebruiken als
een zandhaas die allerlei prachtige
ideeën van de Zoetermeerse legerstaf aan
het front mag uitproberen. Meer dan
voorheen zullen er betere randvoorwaar
den moeten worden geboden om hen op
een realistische manier te betrekken bij
projecten op het snijvlak van cultuur en
onderwijs. Wellicht dat dan ook meer
jonge docenten zullen participeren, want
hun afwezigheid was evident. Het
merendeel van de aanwezigen bestond
toch uit geroutineerde leerkrachten met
meer dan tien of vijftien jaar ervaring.
Het is duidelijk dat er wel belangstel
ling bestaat voor ons initiatief, maar dat
we moeten zoeken naar een opzet waar
bij er meer betrokkenen aanwezig kun
nen zijn. We gaan daarbij uit van de vol
gende overwegingen:
De bijeenkomsten moeten veeleer van
school en erfgoed zijn dan van geschie
denisdocenten en archief. Ook beheer
ders van museale collecties, archeolo
gie en monumentenzorg moeten kun
nen aansluiten. Ditzelfde geldt voor
docenten aardrijkskunde, economie en
andere belangstellenden.
Zij hebben een cursusachtige opbouw,
met een zekere mate van verplichting
tot aanwezigheid
en vinden plaats op de middag zodat
ze binnen de werktijd van betrokkenen
vallen.
Schoolbesturen en directies moeten
meer faciliteiten beschikbaar stellen.
Bovenstaande gedachten sluiten aan bij
ideeën van het bureau Erfgoed Actueel.
Als een van de opdrachten heeft dit
bureau, dat onderdeel is van het ministe
rie van OC en W, de beheerders van cul
tureel erfgoed en het onderwijs beter te
laten samenwerken. Per regio wil het een
bundeling van krachten op het snijvlak
van erfgoed en onderwijs tot stand bren
gen. De verbreding van onze Geschie
deniswerkplaats naar ontmoetingsplek
archief en educatie
voor cultureel erfgoed en onderwijs
spreekt hen zeer aan. Overleg in de
komende maanden zal uitwijzen of wij
op de ingeslagen weg voortgaan of in
samenwerking met Erfgoed Actueel onze
koers zullen wijzigen.
De bredere samenwerking van erf
goedbeherende instellingen past ook in
de nieuw op te zetten structuur waarbij
Rijksarchieven zich met verwante instel
lingen gaan transformeren tot Regionaal
Historische Centra. Fusies leiden tot een
verbreding van de collectie. De huidige
rijksarchieven beheren voornamelijk
archieven die gevormd zijn door rijks- en
provinciale overheidsorganen. Door
fusies van rijks- en gemeentearchieven
(en eventueel musea of bibliotheken)
komen er collecties tot stand die inhou
delijk meer op elkaar aansluiten.
Gemeentearchieven, musea en biblio
theek beheren andersoortige bronnen,
bijvoorbeeld een uitgebreide foto- en
prentencollectie, maar ook een overzicht
van boeken over lokale geschiedenis. De
documentaire functie en daarmee ook de
dienstverlening wordt dan een stuk ster
ker dan die van de individuele instelling
alleen. Ook uit de beleidsnotities van
staatssecretaris Van der Ploeg blijkt dat
zijn ministerie samenwerking of fusies
van culturele instellingen propageert.
Dat alles met als doel om een groter en
breder publiek efficiënter kennis te laten
maken met collecties die inhoudelijk op
elkaar aansluiten.
De kalverliefde tussen archiefwereld (en
andere erfgoedbeherende instellingen)
en het onderwijs kan schuchter overgaan
in een prille LAT-relatie. Inzet van de
partners is echter een degelijk en duur
zaam huwelijk. Wellicht dat uit de zich
verdiepende contacten ook realistische
plannen ontstaan om de dreiging van de
Duitse onderzeeër te bezweren.
15
Van kalverliefde
Door Theo Kuipers en Johan Raven
"Bij al die onderwijsvernieuwingen uit Zoetermeer moet ik telkens weer denken aan een
voorval uit de Tweede Wereldoorlog. De Engelse Militaire staf boog zich eind 1942 over
het probleem hoe zij de Duitse onderzeeërs onschadelijk konden maken. Een lid van de
genie stond op en meldde trots dat hij dé oplossing had. Omstandig legde hij uit dat hij
een zeer explosief mengsel had uitgevonden dat onder de oceaan moest worden aange
bracht. Nadat het daar was aangestoken zou het water enorm verhitten. De onderzeeërs
zouden naar boven drijven en konden onschadelijk worden gemaakt. Dit idee vond een
geweldig onthaal bij de militaire top. Toch waagde een ondergeschikte militair het om
openlijk te vragen hoe het mengsel onder de oceaan moest worden aangebracht en aan
gestoken. "Tja", antwoordde de uitvinder, "nu vraagt u naar de details, ik ben er echter
alleen voor de grote lijnen."
Met het credo "vakmanschap is
meesterschap" roept Johan Raven de
aanwezige docenten op, om mee te
werken in de Geschiedeniswerkplaats.
Werkplaats voor geschiedenisdocenten
Workshops
Kerndoelen en domeinvelden
archievenblad
juni 2000
T. relatie
Niet langer zandhaas
Samenwerking Erfgoed Actueel
Docenten bestuderen kaartmateriaal tijdens een rondlei
ding door de depots van het Rijksarchief in Friesland.
Bredere dienstverlening
respectievelijk medewerker bij het Rijksarchief
Friesland en hoofdbestuurslid VGN
www.ryksargyf.org/fdv/index.html
juni 2000
archievenblad
