Heimat
in Holland
Literatuur
1799! Strijd achter de duinen
Behouden uit het Behouden Huys
De publicatie over de Barentsexpeditie is
een mooi uitgevoerd boek dat uit twee
delen bestaat. Het eerste deel bevat artike
len over de tocht van Jacob van
Heemskerk en Willem Barents, hun ver
blijf op Nova Zembla in 1596 en de her
ontdekking van de overgebleven restan
ten van het Behouden Huys in 1871. De
250 voorwerpen die gevonden zijn bevin
den zich in het Rijksmuseum te
Amsterdam. Een van de overlevenden,
Gerrit de Veer, publiceerde in 1598 zijn
herinneringen (tekst met tekeningen) aan
deze expeditie, die tot doel had een route
naar China te vinden. Het tweede deel is
de catalogus van de vondsten. De over
blijfselen van het Behouden Huys zijn
geïnventariseerd en op een samenhangen
de wijze gepresenteerd. Alle objecten zijn
getekend of gefotografeerd afgebeeld. De
combinatie van geschreven bronnen en
archeologische vondsten hebben nieuwe
inzichten opgeleverd over de leefomstan
digheden in het Behouden Huys. Er is ook
geschreven en gedrukt materiaal gevon
den: boeken over navigatie, over China,
een almanak, de geschiedenis van Holland
en Zeeland, een liedboek en een briefje
waarin Barents en Van Heemskerk kort
verslag doen van hun reis en hun over
wintering op Nova Zembla.
Lezen in Gelderse en Overijsselse bronnen
Archievenblad
42 Archievenblad
December 1999
Tweehonderd jaar geleden, eind augustus
1799, landden Engelse soldaten op de
stranden van Noord-Holland om de
Franse overheersers in Holland te verdrij
ven. De Engelsen kregen hulp van
Russische troepen. Veldslagen volgden
waarbij 80.000 soldaten betrokken
waren. De oorlog eindigde twee maanden
later, zonder dat de invallers hun doel
bereikt hadden. De oorlog kostte veel
levens en veroorzaakte een enorme rava
ge in Noord-Holland: huizen waren leeg
geroofd en verwoest, veel bezittingen en
vee waren door de legers meegenomen.
Ter herdenking van deze gebeurtenis ver
scheen een publicatie getiteld '1799 Strijd
achter de duinen. Brits-Russische invasie
in Noord-Holland'. Deze uitgave bevat
veel illustraties uit de Provinciale Atlas
van Noord-Holland (Rijksarchief in
Noord-Holland te Haarlem) en is versche
nen naar aanleiding van de gelijknamige
tentoonstelling (tot 10 januari 2000) in
het Marine Museum te Den Helder. Het
boekje is hier te koop en bij het
Rijksarchief in Noord-Holland te Haarlem.
Voor de cursisten oud schrift schreef men
een gids met een groot aantal bronteksten
uit de archieven in Gelderland en
Overijssel. De teksten zijn goed leesbaar
afgedrukt en voorzien van een transcrip
tie, een toelichting en woordverklaring.
Daarnaast bevat het boek hoofdstukken
over oud schrift, tijdrekenkunde, munten,
maten en gewichten en artikelen over
diverse onderwerpen: bestuur en recht
spraak, waterschappen, belasting en
armenzorg en persoonsregistratie. Over
alle onderwerpen is een uitgebreide litera
tuurlijst opgenomen. Het boek geeft een
beeld van de gevarieerde inhoud van de
overgebleven archieven in Gelderland en
Overijssel.
Architect van de achttiende eeuw
Literatuur
Archievenblad
W
Pieter de Swart (1709-1773) is een van de
belangrijkste architecten van de 18de
eeuw. Als hofarchitect voor Willem IV ont
wierp hij de Koninklijke Schouwburg en
het tegenwoordige museum Het Paleis. Na
de dood van Willem IV in 1751 werkte hij
voor de adel, het patriciaat en stadsbestu
ren. Hij ontwierp voorname woonhuizen
in Den Haag aan het Lange Voorhout en
voor de stad Den Bosch het Gouverne
mentsgebouw (thans het Noordbrabants
museum). Zijn werkterrein strekte zich uit
van Gouda, Rotterdam, Leeuwarden tot
Duitsland. De auteur verrichtte archiefon
derzoek in onder meer het archief van de
Nassause Domeinraad (notulen, rekenin
gen), het archief van Willem IV in het
Koninklijk Huisarchief (correspondentie,
rekeningen), het stadsarchief van Breda
(stadrekeningen), archief van Gecommit
teerde Raden van Zuid-Holland en de Raad
van State (resoluties) en de notariële
archieven (boedelinventarissen). Onder
zoek in de kaartenverzameling in het
Rijksarchief in Noord-Brabant en het
Algemeen Rijksarchief leverde eveneens
veel materiaal op. Dit boek geeft een over
zicht van de opdrachten en werkwijze van
deze Nederlandse architect. Het boek is
prachtig uitgevoerd met vele tekeningen
en foto's van ontwerpen en gerealiseerde
bouwwerken.
Overijsselaars Gezocht
Heimat in Holland
Na de Eerste Wereldoorlog kwamen
veel jonge Duitse meisjes naar Neder
land om daar als dienstmeisje te gaan
werken. Henkes onderzocht hoe de
Nederlanders op hun komst reageer
den en wat de gevolgen waren van de
opkomst van het nationaal-socialisme
voor hun positie. Een deel van de
vrouwen keerde terug naar Duitsland,
anderen bleven en trouwden met
Nederlanders. Henkes beschrijft zowel
de ervaringen en opvattingen van de
(voormalige) dienstmeisjes als de hulp
verleners aan dienstmeisjes destijds.
Voor het onderzoek zijn vele archie
ven in Nederland en Duitsland geraad
pleegd: onder meer archieven van de
Duitse landelijke overheid (zoals het
Archiv des Auswartigen Amts te Bonn).
Hierin zijn stukken van het
Gezantschap Den Haag, de consulaten
van Amsterdam en Rotterdam, de afde
ling van het Duitse ministerie van
Buitenlandse zaken, die zich speciaal
met Duitse arbeid(st)ers in Nederland
bezighield. De auteur combineerde
haar archiefonderzoek met het verza
melen van interviews en het analyse
ren van deze levensverhalen van voor
malige Duitse dienstbodes.
Na enkele inleiden
de hoofdstukken
over 19e en 18e
eeuwse archief
bronnen is in deze
gids aandacht be
steed aan een aan
tal specifieke Over
ijsselse onderwer
pen en bronnen
voor genealogisch
onderzoek. Over
ijsselse rechterlijke
instellingen, leenka
mers, domeinen, landbouwarchieven en fami
lie- en huisarchieven worden besproken. Een
apart hoofdstuk is gewijd aan hoe men
Flevolanders kan zoeken. In de gids wordt uit
gelegd waar de bronnen te vinden zijn, wat er
in staat en hoe ze gebruikt kunnen worden.
Tal van praktijkvoorbeelden worden beschre
ven en veel illustraties zijn opgenomen om dit
te verlevendigen en te verduidelijken.
December 1999
Archievenblad 43
Lezen in Gelderse en Overijsselse Kampen, 1 998. ISBN 90-6697-095-2.
bronnen. Gids bij oud schrift in 215 blz.. fl. 29,50
Gelderland en Overijssel.
Marco van der Hoeven e.a., 1 799!
Strijd achter de duinen. Brits-Russische
invasie in Noord-Holland.
Marinemuseum Den Helder 1999. ISBN 90-805075-1-2,
24 blz., fl. 7,50
J. Braat e.a. Behouden uit het
Behouden Huys. Catalogus van voor
werpen van de Barentsexepeditie
(1 596) gevonden op Nova Zembla. De
Rijksmuseumcollectie, aangevuld met
Russische en Noorse vondsten.
De Bataafsche Leeuw Amsterdam. 1998. ISBN
90-6707-373-3. 343 blz., fl 9 5,=
F.H. Schmidt, Pieter de Swart,
architect van de achttiende eeuw.
Waanders Zwolle. Rijksdienst voor de Monumentenzorg Zeist,1 999. ISBN 90-400-9408-X
304. blz., fl. 85.-
BARBARA HENKES
Duitse dlenstm
1920-1950
Barbara Henkes, Heimat in Holland. Babyion De Geus Amsterdam. ISBN 90-
Duitse dienstmeisjes 1 920-1 950. 6222-291-9,351 blz.. fl 47.50
Jan ten Hove red. Overijsselaars Gezocht.
Gids voor stamboomonderzoek in
Overijssel en Flevoland.
Rijksarchief in Overijssel en Centraal Bureau voor Genealogie,
1999. ISBN 90-5802-008-8. 243 blz., fl. 34.50,-
