Digitalisering
LOEK NIJHOLT
ARCHIEFSERVICE
Elk archief is uniek,
"daarom denken we
graag met u mee".
Literatuur
Archievenblad
vervaardiging ervan een vaste plaats
kreeg binnen de organisatie van de VOC
en WIC. In de beginjaren gebeurde dit
naar buitenlands voorbeeld: met name
Spanjaarden en Portugezen, maar ook
Vlamingen en Engelsen, waren de Neder
landers hierin voorgegaan. Gaandeweg
ging men ertoe over één functionaris ver
antwoordelijk te maken voor de levering
van kaarten. Uiteraard was deze gevestigd
in Amsterdam, waarmee de aanvankelijke
vooraanstaande rol van kaartmakers uit
Edarn geleidelijk verdween. Als eerste
werd Augustijn Robaert in deze functie
aangesteld; zijn opvolgers waren achter
eenvolgens Hessel Gerritsz, Willem Blaeu,
Joan Blaeu senior en Joan Blaeu junior.
Opmerkelijk is dat zij naast hun werk
voor VOC en WIC actief konden blijven
als onafhankelijke kartografen en uitge
vers. Hierdoor was met name Joan Blaeu
senior in staat om met zijn partner
Johannes Vingboons prachtige manu-
scriptkaarten, globes en atlassen te ver
vaardigen voor commerciële doeleinden.
Het succes van de beroemde Blaeu-atlas is
dan ook mede te danken aan Blaeu's toe
gang to het VOC- en WIC-materiaal.
Niet alleen in de Republiek, maar ook
overzee kreeg het kaartmaken organisato
risch gestalte. De VOC richtte in 1618 een
kartograflsch bureau op in Batavia, dat op
zijn beurt informatie ontving van locale
bureaus, zoals op Taiwan en Ceylon. De
WIC riep een dergelijk bureau in het
leven in Recife (Brazilië), na de verove
ring daarvan in 1630.
Uit het bovenstaande zal duidelijk zijn
geworden dat Zandvliet een veelsoortig
scala van aspecten, verbonden aan de kar-
tografische activiteiten van VOC en WIC,
aan de orde stelt. Hij doet dit op een over
tuigende en boeiende wijze aan de hand
van een even breed scala aan bronnen.
Dat hij zich bij het gekozen bronnenmate
riaal niet beperkt tot de kaarten als zoda
nig, mag als vanzelfsprekend worden
beschouwd. Evenzeer is het vanzelfspre
kend dat de archieven van VOC en WIC,
samen met de kaarten die van deze instel
lingen afkomstig zijn, de belangrijkste
informatie leverden. Al dit materiaal
bevindt zich in het Algemeen Rijks
archief, waar Zandvliet jarenlang beheer
der van de kaartenafdeling was. Verder
heeft hij gebruik gemaakt van informatie
uit vele andere bibliotheken, archieven en
verzamelingen in binnen- en buitenland.
Zoals hij zelf aangeeft is zijn onderzoek
echter niet uitputtend geweest. Belangrij
ke overzeese bronnen in bijvoorbeeld
Zuid-Afrika, Sri Lanka en Indonesië heeft
hij niet kunnen raadplegen. Zijn opmer
king dat dit gemis voor een belangrijk
deel wordt gecompenseerd door het vele
dat in het verleden naar het moederland
is gezonden en door de hier aanwezige
archieven van de Westindische kolonies,
lijkt mij terecht, al blijft het intrigeren wat
in de genoemde landen nog schuilgaat
aan informatie over dit onderwerp.
Daarentegen raadpleegde Zandvliet wel
archieven en bibliotheken in Chicago,
Parijs, Oxford, Londen en elders, gedeelte
lijk in de vorm van overgezonden micro
films. Echter ook informatie uit archieven
als die van de Staten Generaal, Raad van
State, Staten van Holland en een aantal
gemeentearchieven draagt bij aan de zeer
brede basis die aan dit onderzoek ten
grondslag ligt.
Hieraan is nog een extra accent gegeven
door de aandacht die in de bijlagen is
besteed aan de vorming, het beheer en de
wederwaardigheden van de kaartenverza
melingen bij de VOC en de WIC, waaruit
onder meer duidelijk wordt dat slechts
een fragment bewaard is gebleven van
het vervaardigde materiaal. Veel kaarten
werden beschouwd als gebruiksvoorwer
pen die versleten en verouderd raakten
en daardoor opgeruimd konden worden.
De tropische omstandigheden in de over
zeese gebieden droegen bij aan het verval
en later zorgde negentiende-eeuwse des
interesse ervoor dat veel materiaal werd
vernietigd. Een aparte episode vormt de
overbrenging van een gedeelte van de res
terende archivalia naar Parijs na de inlij
ving van Nederland bij het Franse Keizer
rijk in 1810. Weliswaar werd in 1814 bij
verdrag bepaald dat de bewuste stukken
moesten worden teruggegeven, maar dit
kon niet volledig worden geëffectueerd,
zodat in diverse Franse archieven en ver
zamelingen nog 'relicten' uit deze periode
worden aangetroffen.
De topografische schilderijen kennen
uiteraard een eigen, enigszins afwijkend
relaas. Met het voortschrijden van de tijd
en het veranderen van de smaak verloren
deze hun representatieve functie en ver
huisden naar zolders of kwamen in het
beste geval in bibliotheken of verzamelin
gen terecht. Een aparte plaats nemen de
verzamelingen in die in het buitenland
berusten. Deze zijn ontstaan doordat
vooraanstaande buitenlandse bezoekers
zodanig onder de indruk waren van de
kaarten en andere afbeeldingen van over
zeese gebieden die zij in de Republiek te
zien kregen, dat zij hiervan kopieën
bestelden. Dit is onder andere het geval
met de zogenaamde Castello-collectie in
de Biblioteca Lauranziana in Florence
(afkomstig van Cosimo III de Medici) en
met de Christina-atlas in het Vaticaans
Museum, afkomstig van Chrisitina van
Zweden. Andere verzamelingen zijn door
latere verkoop in buitenlandse handen
geraakt, zoals de Van der Hem-atlas in de
Österreichische Nationalbilbliothek in
Wenen.
Rest mij te constateren dat het boek rijk
is geïllustreerd met afbeeldingen - waar
van vele in kleur - die de tekst functioneel
ondersteunen. Dit draagt ertoe bij dat we
zonder meer kunnen spreken van een
mooie uitgave, zowel qua inhoud als qua
uiterlijk.
«tmTiat,
kunnen 60% meer dossiers
in dezelfde ruimte opgeborgen
worden.
van elk denkbaar origineel
is een professioneel servicebureau in de wereld van
archief en informatie, gevestigd in Odijk. Momenteel
zijn 7 projectmedewerkers bij onze opdrachtgevers
werkzaam. Wegens uitbreiding van onze opdrachten
portefeuille en een vacature zijn wij op korte termijn
op zoek naar
projectmedewerkers archiefbewerking
voor projecten van uitvoerende aard, wisselend
van omvang en inhoud.
Wij vragen zelfstandige medewerkers met als
opleiding Rijksarchiefschool of SOD I en II met WA.
Wij bieden een prettige werksfeer, afwisselende
projecten en marktconforme salariëring.
Sollicitaties met CV binnen 14 dagen te richten aan:
Loek Nijholt Archiefservice
t.a.v. de heer L.J.J.G. Nijholt
Ds. van Haaftenlaan 23
3984 NP ODIJK
Voor informatie:
tel.: 030-6572228
e-mailloeknijholtarchief@hetnetnl
Met een professioneel archiefsysteem
van Ariës op maat van uw organisatie
vinden gebruikers dossiers
40% sneller terug en worden
verloren dossiers uitgesloten.
FAX ANTWOORDSTROOK
033/4554 327
Te'03314554 782
40 Archievenblad
Oktober 1999
F.W.J. Scholten, Provinciaal archiefinspecteur in Gelderland
giasdia boek prent aquar
affiche schilderij gravure
handschriften V postzegel la
verzameling glasnepgt»»5^
munt productfo»
glasdia bo/
3D
schilden/ "P JÉT 1
verzarr.
Ld I HTfflRH
00 Ja, ik wil graag meer weten over de
professionele archiefsystemen van Ariës
Stuur mij gratis de brochure 'Optimaliseren van
informatiebeheer in 4 stappen'.
Organisatie
Naam
Adres
Postcode/Plaats
Tel Ringweistraat 12
m m» 4181 CM Waardenburg
Fax 03314554 327
FILINGESSENTIALS emailinfo@aries.nl
