Fundamentals of
Photograph Conservation:
Literatuur
38 Archievenblad
Augustus 1999
zicht van de stand van zaken van het
onderzoek naar en de wetenschappelijke
gedachtenwisseling over de theoretische
basis en de praktische toepassingsmoge
lijkheden van kunstmatige veroudering.
Voor de zoektocht naar discussiepunten
maakte Porck gebruik van relevante vakli
teratuur en internet via een 'aging news
letter'. Helaas moest hij constateren dat
discussies via internet tot nu toe moei
zaam verliepen. Er kwamen weinig reac
ties van vakgenoten. Uit de vakliteratuur
blijkt dat er onzekerheid en verdeeldheid
over dit specifieke onderwerp heersen.
In het rapport geeft Porck een overzicht
van de verschillende kunstmatige verou-
deringsmethoden en de discussiepunten
over deze analyses Hij eindigt zijn rapport
met conclusies, aanbevelingen en een lite
ratuurlijst.
Voor de uitwisseling en de overdracht van
kennis en ervaring tussen restauratoren,
conserveringsonderzoekers en beleidsma
kers is het rapport een duidelijk geschre
ven en actueel instrument.
Thomas Parker beschrijft in Study on inte
grated pestmanagement kort en helder de
problemen van ongedierte in archieven,
de eetgewoonten van de verschillende
beestjes en methoden om de schade te
herkennen die zij veroorzaken. Van de lui
zen, zilvervisjes, torren, kakkerlakken, boe
kenwurmen, motten, ratten en muizen
zijn tekeningen opgenomen en foto's van
de schade die zij op archiefstukken aan
brengen. Per dier geeft de auteur aan hoe
je dat het beste kan bestrijden. Dit handi
ge overzicht is verkrijgbaar bij de
European Commission on Preservation
and Access (ECPA) te Amsterdam.
In Depothygiëne en schimmelbestrijding
pleiten de auteurs voor een regelmatige
controle van de depotruimten. De gevol
gen van een onachtzame opstelling kun
nen rampzalig zijn voor de archiefstukken
en de gezondheid van de medewerkers.
Depothygiëne en een goede kwaliteit van
bergingsmaterialen zijn van groot belang
voor de condities van archiefstukken.
Men beschrijft hoe de depots het beste
stofvrij gehouden worden en hoe de ont
smetting van depotruimten gedaan kan
worden. De bescherming van het perso
neel dat deze werkzaamheden uit moet
voeren, is niet vergeten. Kort staat
beschreven wat schimmel is en hoe die
op archiefstukken verwijderd kan wor
den. Naast boosdoeners als schimmels is
ook aandacht besteed aan plaagdieren en
verschillende valtypen met feromonen
(=lokstoffen) om het ongedierte te van
gen. Beide publicaties bevatten een litera
tuuropgave.
Dit handboek voor de fotoconservering
schreef Klaus B. Hendriks e.a. naar aanlei
ding van zijn ervaring als docent aan de
Picture Conservation Division van de
National Archives of Canada. De lessen gaf
hij in het Photograph Conservation
Laboratorium van de National Archives of
Canada.
Het boek behandelt alleen de 'niet-bewe-
gende' fotografische afbeeldingen in de
vorm van negatieven en afdrukken.
Het Engelstalige boek bevat ruim 200
kleurilTustraties. Ieder van de elf hoofdstuk
ken begint met een reproductie van een
foto uit de fraaie fotocollectie van de
National Archives of Canada.
Aan het eind van ieder hoofdstuk is een
lijst met specifieke literatuur waarin naar
de voorgaande tekst wordt verwezen
(References). Daarna volgt een algemene
lijst met literatuur aansluitend bij het
onderwerp van het hoofdstuk (Supple
mental Readings). De literatuurlijst aan het
einde van hoofdstuk 1 noemt de bekend
ste handboeken op het gebied van de foto
grafische wetenschap en techniek. In de
literatuurlijsten is veel 19-de eeuwse litera
tuur opgenomen vanaf de uitvinding van
de fotografie in 1839. Hoewel dit de litera
tuurverwijzing zeer interessant maakt,
gaan de literatuurverwijzingen helaas maar
tot 1991 (jaar van uitgave) waardoor er
inmiddels veel belangrijk werk ontbreekt.
Daar Hendriks in 1996 is overleden kan
hijzelf zijn boek op dit gebied niet meer
bijwerken.
Deze 'Gids voor het laboratorium' zoals
Hendriks zijn boek noemt, gaat in op de
belangrijkste gebieden waarvan kennis
nodig is om succesvol en verantwoord met
fotografische materialen om te gaan.. Het
boek is bedoeld als studiemateriaal voor
aanstaande fotoconservatoren. Wel vraagt
het aan de student enige kennis op het
gebied van de geschiedenis van de fotogra
fie en van de fotografische procédés; de
gebruikelijke papierrestauratietechnieken
toegepast op afdrukken; fotografische
technieken en de sensometrie; weten
schap van de fotografie (b.v. de vervaardi
ging van glasplaten, films en papier) en de
Literatuur
Archievenl
A Study Guide
fotochemie voor chemische restauraties.
Toch vermeldt Hendriks er expliciet bij dat
kennis op al deze terreinen niet nodig is
en dat de experimenten zo uitgelegd wor
den, dat een leek ze kan uitvoeren.
De sterkste kant van het boek is wellicht
de beschrijvingen van experimenten. Er
worden 64 proeven beschreven die een
goed geoutilleerd fotolaboratorium en res
tauratieatelier vereisen. Zo'n beschrijving
begint met de rede van het experiment
gevolgd door een introductie en een lijst
van welke materialen en apparaten er
nodig zijn. Dan wordt de procedure stap
voor stap uitgelegd. Het experiment ein
digt met een analyse gevolgd door één of
meer vragen, vaak verwijzend naar de aan
sluitende literatuur.
In hoofdstuk vier bijvoorbeeld, dat ingaat
op de werking van de zwart/wit ontwikke
lingsprocédés, wordt er aan de hand van
19 experimenten zeer goed bestudeerd
wat de effecten van verschillende onderde
len in het ontwikkelprocédé zijn. Eén
experiment behandelt het effect van de
temperatuur op het ontwikkelingsproces.
Er worden vier identieke stukjes film
belicht, de behandeling is allemaal gelijk,
slechts de temperatuur van de ontwikke
laar varieert en stijgt bij iedere proef met
3°C.Aan het einde van het experiment
vraagt hij de onderzoeker onder andere te
kijken naar de effecten van de tempera
tuur van de ontwikkelaar op de densiteit
en de korrelgrootte van het zilver.
Aantrekkelijk is hoofdstuk vijf dat de histo
rische procédés behandelt. Er worden ver
scheidene beschrijvingen gegeven voor
het maken van historische procédés. De
calotypie (negatief) en zoutdruk (positief),
het oudste negatief/positief procédé (uit
gevonden door Henry Fox Talbot in
Engeland in 1839) wordt op basis van in
die tijd gepubliceerde bronnen beschre
ven. De literatuur, die gebruikt is voor dit
experiment, is o.a. een artikel van W.H.F.
Talbot in 1839 gepubliceerd in de London
and Edinburgh Philosophical Magazine
and Journal of Science, getiteld: 'Some
account of the Art of Photogenic Drawing'.
Ook het in 1842 gepubliceerde 'Calotype'
van Fox Talbot in Civil Engeneering and
Architecture Journal ontbreekt niet in de
literatuurlijst. Bij de uitvoering van dit
experiment, dat wel twee dagen in beslag
neemt, waan je je een alchemist in de vori
ge eeuw.
De termen Study guide' en 'Gids voor het
laboratorium' zijn genoemd en geven een
goede definiëring van hoe het boek gezien
moet worden. Een papierrestaurator met
affiniteit en kennis op het gebied van de
fotoconservering kan met het bestuderen
van dit boek en het uitvoeren van de expe
rimenten een beter begrip krijgen van de
aard van fotografische materialen. Het
boek is zijn hoge prijs dan ook zeker
waard.
Actieve conservering van fotografische
materialen is een specialisme, dat in
Nederland nog in de kinderschoenen staat.
Voor de conservering van foto's is een
gespecialiseerd atelier opgericht: het
Nationaal Fotorestauratie Atelier te
Rotterdam, die zich vooral op massacon
servering toelegt.
Augustus 1999
Archievenblad 39
Annabelle Meddens-van Borselen
Thomas A. Parker, Study on inte
grated pestmanagement for libra
ries and archives,
Unesco Parijs 1 988, 1 1 9 biz., ECPA, fl 1 5,-
Arnold den Teuling, Bert van
Zanen, Depothygiëne en schim
melbestrijding.
In: Archiefbeheer in de praktijk, 1 999, (5055)
24 biz.
The Australian cockroach, Periplaneta australasiae
(Fabr.) has bright yellow markings wich set it apart
from the American cockroach (Courtesy of Mallis)
The mouse
The cigarette beetle, Lasioderma serricorne (F.) has
its head tucked down at a right angle to the axis of
the body (Couresy of Kurtz and Harris
The brown spider beetle Minus clavipes Panzer
Larva is a "bookworm" wich may damage books.
(Courtesy of Mallis)
The Norway rat, Rattus nervegicus (Coutesy of
Ware)
A silverfish, Lepisma sacharina L. This species is one
of the most common indoor psts of library materials.
(Courtesy of Kinsolver an Pest Control in Museumms
Klaus B. Hendriks e.a.,
Fundamentals of Photograph
Conservation: A Study Guide
Lugus Publications, Toronto 1991. ISBN.
0-9 21 6 3 3-80-7; 5 60blz., ca. f12 1 5,=
NATIONAL ARCHIVES OF CANADA
Het boek van Klaus Hendrik is hier te bestellen
(010-2331696).
Janien Kemp,
conservingsadviseur Rijksarchief in Noord-Holland
