m
3
0 O
0
Nederlanders
van het
eerste uur
Literatuur
Archievenblad
fSL>
±£*-ju~s
In 1808 richtte Lodewijk Napoleon het
Koninklijk Instituut van Wetenschappen,
Letterkunde en Schoone kunsten op: een
nationale instelling voor wetenschapsbe
oefening. Ook na de terugkeer van koning
Willem I bleef het Instituut bestaan. Het
kreeg als taak de wetenschappen en de
kunsten te bevorderen en de regering op
deze terreinen te adviseren. Het diende
ook een bijdrage te leveren aan het prak
tische nut van de wetenschap. Naar Frans
voorbeeld werd het instituut ingericht
met vier klassen (afdelingen). Deze bun
del begint met een artikel over de oprich
ting. Vervolgens komen de vier afdelingen
aan bod: Natuurwetenschappen, Holland
se letterkunde en geschiedenis, Klassieke
taal- en letterkunde en geschiedenis van
andere volken en de vierde klasse, de
Schone kunsten.
De bundel geeft een goed beeld van het
denken over wetenschap en kunst in de
eerste helft van de negentiende eeuw. Het
archief van het Koninklijk Instituut berust
in het Rijksarchief in Noord-Holland te
Haarlem. De bijdragen zijn grotendeels
gebaseerd op de rapporten, notulen en
brieven die in het archief van het
Instituut bewaard zijn gebleven.
Ter gelegenheid van het 190-jarig bestaan
van de KNAW en haar voorganger het
Koninklijk Instituut verscheen in kroniek-
vorm een interessant en goed geïllus
treerd jubileumboek. In vier tijdperken
met een zekere thematische samenhang
wordt per jaar een onderwerp, gebeurte
nis, persoon uit de geschiedenis van het
Akademie behandeld. Enkele keren
komen ook archieven aan bod. Zo is een
klein stukje opgenomen over de IJzeren
kapel in de Sint Nicolaaskerk te
Amsterdam, waar de oudste archiefstuk
ken van de stad werden bewaard. De PTT
vroeg in 1909 een advies aan de
Akademie over de ontsmetting van archie
ven. Waren brieven en post niet een
belangrijke factor in het verspreiden van
besmettelijke ziekten en moesten zij niet
in quarantaine worden gehouden?
Ontsmetting van poststukken vond de
Akademie niet nodig en bij archieven kon
men volstaan met elementaire zindelijk
heid. Toch moesten zieken er maar van af
blijven, want je kon nooit weten. Over
boeken uit de leesbibliotheek, dacht men
anders: leners konden er tuberculose van
oplopen. In 1851 is het Instituut opgehe
ven en werd de Akademie gesticht.
Tegenwoordig bestaat deze uit twee afde
lingen: letterkunde en natuurkunde. Aan
het einde van het boek is een personen-
en een zakenregister opgenomen. Het
archief van de Koninklijke Akademie
berust in het Rijksarchief in Noord-
Holland.
Regelmatig verschijnen er biografische
woordenboeken. Korte biografieën geven
niet alleen een dwarsdoorsnede in de tijd,
maar zijn voor velen een aardige wijze om
kennis te maken met geschiedenis. Ook
als naslagwerk zijn deze woordenboeken
handig. De laatste jaren worden ook op
regionaal niveau, veelal op initiatief van
archiefdiensten, biografische woorden
boeken uitgegeven. In de provincies
Noord-Brabant, Drenthe, Overijssel en
Gelderland zijn deze gepubliceerd. Een
korte bespreking van een aantal woorden
boeken en naslagwerken met biografi
sche schetsen volgt hieronder.
Op initiatief van het Rijksarchief
Gelderland verscheen het eerste deel van
het Biografisch woordenboek Gelder
land. In 41 korte biografieën van bekende
en onbekende Gelderlanders laten de
auteurs de lezer kennis maken met het
Gelderse verleden. De redactie heeft
gestreefd naar een spreiding in ruimte
(heel Gelderland) en tijd (van Middeleeu
wen tot in de twintigste eeuw), waarbij
personen uit allerlei beroepsgroepen aan
bod komen. Een predikant, kunstenares,
archivaris, notaris, onderwijzer, musicus
en een Commissaris des Konings zijn
beschreven. Alle levensbeschrijvingen zijn
alfabetisch gerangschikt en beginnen met
een korte genealogie. Daarna volgen de
Gelderse aspecten van de beschreven
persoon. Voor de leesbaarheid zou het
prettiger zijn als de korte levensschetsen
chronologisch in plaats van alfabetisch
gepresenteerd worden. Ter afsluiting is
een lijst van de belangrijkste literatuur en
bronnen opgenomen. Er zijn diverse parti
culiere (familie- en bedrijfsarchieven) en
overheidsarchieven in gemeentearchie
ven en het Rijksarchief in Gelderland
(bestuursarchieven, oud-rechterlijke
archieven) gebruikt.
34 Archievenblad
Maart 1999
Literatuur
Archievenblad
Wim Wennekes beschrijft zeer onderhou
dend in de Aartsvaders het leven van zes
tien Nederlandse ondernemers over de
periode 1813-1990. Het zijn allen grond
leggers van grote industrieën, handelshui
zen en banken. Zo portretteerde hij onder
andere Petrus Regout (1801-1878),
oprichter van de Maastrichtse Koninklijke
Sfinx, de strokarton-fabrikant Willem
Scholten (1819-1892), de bankier Marten
gen (1882-1962) en Henri Deterding
(1866-1939) ter beschikking. De enige
grote zakenman die dagboeken naliet was
de Amsterdamse reder Ernst Heldring. De
biografieën van al deze ondernemers
geven een aardig beeld van bijna twee
eeuwen sociaal-economische geschiede
nis van Nederland.
en en tot slot de periode van het Konin
krijk 1813-1830 met korte biografieën
over Gijsbert Karei van Hogendorp. Van
een groot aantal van deze personen zijn
archiefstukken en memoires bewaard
gebleven, onder andere in het Algemeen
Rijksarchief in Den Haag. Minder bekend
zijn wellicht de reisverslagen en dagboe
ken van de Amsterdamse graanhandelaar
en secretaris-directeur van de Nederland-
sche Handel - Maatschappij Willem de
Clerq (1795-1844), die zich bevinden in
het Stichting Reveil-Archief in de
Universiteitsbibliotheek van Amsterdam.
Hij schreef zijn ervaringen maar liefst op
36.000 bladzijden; tot nu toe is een deel
Hel ontstaan van het
moderne Nederland
1780-1830
Mees (1828-1917), de sociale Jacques van
Marken (1845-1906) de oprichter van de
latere Gist- Brocades te Delft, textiel- en
machinefabrikant Charles Stork (1822-
1895), de grondleggers van Unilever
Jurgens en Van den Bergh, Gerard en
Anton Philips, vliegtuigfabrikant Anthony
Fokker (1890-1939) en KLM-oprichter
Albert Plesman (1889-1953)-Voor de por
trettengalerij maakte de auteur gebruik
van de collecties van de Economisch - his
torische bibliotheek, het IISG, de gemeen
tearchieven van Rotterdam en Amsterdam
en de bedrijfsarchieven van Unilever, de
Koninklijke Sfinx, Mees en Hope, Gist-
Brocades Stork, KLM, Fokker en Akzo. De
Koninklijke Shell hield zijn archief geslo
ten, maar stelde wel documenten van de
ondernemers Frits Fentener van Vlissin-
Dit boek portretteert tweeëntwintig Ne
derlanders die de omvorming van de
oude Republiek tot het moderne
Nederland in de periode 1780-1830 heb
ben meegemaakt. Het gaat om revolutio
nairen, Oranjeklanten, hervormers, litera
toren, regenten en koningen. De biografi
sche schetsen zijn ingedeeld in de perio
de van de patriottentijd 1780-1787 met
de Rotterdamse Oranjegezinde Kaat
Mossel, de tijd van de Restauratie 1787-
1795 met Laurens Pieter van de Spiegel,
de periode van de Bataafse Republiek
1795-1806 met biografieën over Herman
Daendels, Rutger Jan Schimmelpenninck,
de tijd van het Koninkrijk Holland 1806-
1810 met portretten van Lodewijk
Napoleon en Willem Bilderdijk, de tijd van
de Inlijving 1810-1813 met C.F. van Maan-
van deze dagboeken en reisverslagen uit
gegeven.
Deel vier van dit biografisch lexicon
bevat 364 lemmata met artikelen over
bekende en minder bekende figuren uit
zestiende tot en met de twintigste eeuw
die voor de geschiedenis van het
Nederlands protestantisme van belang
zijn geweest. Het bevat alleen personen
die voor 1970 zijn overleden, maar in een
volgend deel zal deze grens verlegd wor
den. De beknopte, zakelijke schetsen rich-
Maart 1999
Archievenblad 35
Het Koninklijk Instituut
(1808-1851) en de bevorde
ring van wetenschap en kunst,
red. W.P. Gerritsen.
K N AW Amsterdam 1 99 7.
ISBN 90-6984-1 7 1-1 156 blz.
P.W. Klein, Een beeld van een
academie. Mensen en monu
menten uit de geschiedenis
van het Koninklijk Instituut en
de Koninklijke Nederlandse
Akademie van Wetenschappen,
18 0 8-1998.
K N AW Amsterdam. 1 998.
ISBN 90-6984-209-2; 2 3 3 blz.
i6r
m
-Jy
Ar
onder reductie van W P. .Gsrriisenmei bijdragen van W.W. Mijnhard!
R.P.W. Visser. W. van den Berg, R J. BronP. Koolie en E. Bergvelt
Annabelle Meddens-van Borselen
Biografische woordenboeken
Annabelle Meddens-van Borselen
Biografisch woordenboek
Gelderland, deel 1. Bekende en
onbekende mannen en vrou
wen uit de Gelderse geschiede
nis. red. P.W. van Wissing e.a.
Verloren Hilversum, 1 9 9 8. ISBN 90-
6 5 50- 5 87- 3; 107 blz., fl. 29,-.
Wim Wennekes, De aartsva
ders. Grondleggers van het
Nederlandse bedrijfsleven.
Atlas Amsterdam, 1 99 7. ISBN 90-
254-2162-8: 592 blz., fl. 39,90.
Nederlanders van hel eerste
uur. Het ontstaan van het
moderne Nederland 1 780-
1830. (red. H.M. Belien).
Bert Bakker Amsterdam. ISBN 90-
35 1-1 777-8. 260 blz.
BIOGRAFISCH
1DENBOEK
ERLAND
WOORDENBOEK
GELDERLAND
WIM
WENNEKES
11.M. Bi-.ukv. i). dkk Mors
A G.J. V\\ Sl.TTKN
Aartsvader Albert Plesman 1889-1953 oprichter KLM
Biografisch lexicon voor de
geschiedenis van het Neder
landse protestantisme. Deel 4.
Uitgeverij Kok Kampen. 1 9 9 8. ISBN
90-242-9269-7. 494 blz., fl. 89.-.
