Bijzondere archivalia
in Amsterdam
Archievenblad
Burengerucht
Archievenblad
De organisatie
Het mag dan wel zo zijn dat iedere archiefdienst zich op internet presenteert en het aantal virtuele bezoekers
van archieven exponentieel toeneemt, het merendeel van de archivarissen (en onderzoekers!) is toch diep in
z'n hart liefst met papieren archieven bezig. In de Universiteitsbibliotheek aan het Singel te Amsterdam
bevindt zich een voor archivarissen onvermoede schat van dat materiaal. Als voorzitter van de
Bibliotheekcommissie van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (KVB) te Amsterdam weet Chris
Schriks er meer over te vertellen.
Ruim anderhalve eeuw geleden werd de kiem
gelegd voor wat nu een bijzondere collectie do
cumenten van boekhandelaren, uitgeverijen en
drukkerijen is. Initiatiefnemer was boekhandelaar
Frederik Muller, die voorstelde "dat er voor de
leden der Vereeniging ter bevordering van de be
langen des Boekhandels en ten dienste der door
hen tot den Boekhandel opgeleid wordende jon
ge lieden, opgerigt worde Een Bibliotheek, bevat
tende: le Alle werken over wetgeving des Boek
handels. 2e Alle werken over Bibliografie. 3e Alle
werken over letterkundegeschiedenis". De be
trokken partijen stelden hun eigen bibliotheken
daartoe ter beschikking.
De 'Bibliotheek' zoals deze zich nu bevindt in de
Boekhandelszaal van de Universiteitsbibliotheek
Amsterdam (UB) dient ruim te worden opgevat.
Naast boeken bevat zij ook documentaties, verza
melingen en archieven die het Nederlandse en
buitenlandse boek betreffen.
Dit totaal aan erfgoed van de boekenbranche, dat
in 1958 in bruikleen werd overgedragen aan de
UB, moet één onverbrekelijke eenheid blijven en
als één eenheid worden ontsloten.
De UB Amsterdam behoort deze 'als een goed
huisvader' te beheren zoals omschreven staat in
de bruikleenovereenkomst.Voor de dienstverle
ning rondom de collectie is assistent-conservator
Nico Kool verantwoordelijk; hij is in dienst van
de UB. Alle reguliere kosten van beheer, ontslui
ting en de bewaring van 'de Bibliotheek van de
KVB' komen voor rekening van de bruikiener, in
casu de Universiteit van Amsterdam.
Een commissie met een bijzondere opdracht
Een zogenaamde Bibliotheekcommissie fungeert
sinds 1958 als overlegorgaan tussen de KVB en
de UB. Eind jaren zeventig heeft Chris Schriks
samen met de secretaris van de Bibliotheekcom
missie, mr. Marleen van Vollenhoven-Nagel (tevens
secretaris van de brancheorganisatie) deze sla
pende commissie 'wakker gekust'.
De commissie is zodanig geformeerd, dat de
diversiteit binnen de bedrijfstak zich erin weer
spiegelt; thans zijn naast Schriks en Van Vollen
hoven, uitgever mw. H. Gottmer, antiquaar Bubb
Kuyper en boekverkoper J. Eenens lid. De voorzit
ter van de Bibliotheekcommissie van de KVB mag
zich, sinds de zeer gewaardeerde bibliothecaresse
Marja Keijzer zich wegens haar gezondheid
moest terugtrekken, bibliothecaris noemen.
Overigens kan Schriks zich voorstellen, dat zijn
opvolg(st)er de functie bibliothecaris vervult
naast bijvoorbeeld een hoogleraarschap in het
historische boekenvak. De KVB Bibliotheek
beschikt over een afzonderlijke studiezaal binnen
de UB, de zogenaamde Boekhandelszaal, die de
Bibliotheek-commissie ook gebruikt als vergader
en werkruimte. De komende jaren staat de ver
huizing van de Universiteitsbibliotheek van het
Singel naar een andere locatie in de binnenstad
op de rol. Maar de commissie ziet het liefst de
huidige situatie gecontinueerd, aldus Schriks. "Al
veertig jaar heeft de KVB een zelfstandige positie
met de Boekhandelszaal. Dit is het bruggehoofd
naar de buitenwereld. Het boekenvak moet zijn
eigen gezicht kunnen houden".
De 'Bibliotheek' als categorale archiefinstelling
Dat ook archieven deel uitmaken van de biblio
theek is in de bruikleenovereenkomst uit 1972 -
die loopt tot 2037 - contractueel vastgelegd. De
Bibliotheekcommissie van de KVB ziet het als
haar taak archieven van boekhandelaren en uitge
verijen op te sporen, te acquireren en toe te voe
gen aan de KVB-verzameling aan het Singel. Zo
wordt alle erfgoed van de bedrijfstak op één
plaats bewaard en ontsloten. Bij overdracht sluit
de archiefvormer idealiter een schenkingsover
eenkomst af met de KVB, die daarna officieel de
eigenaar van de archieven is. De UB faciliteert: zij
biedt geklimatologiseerde ruimten en voert mede
door de Bibliotheekcommissie geëntameerde ont
sluitingswerkzaamheden uit. Daarbij gaat het niet
alleen om inhoudelijke ontsluiting, maar ook om
fysiek ordenen en opbergen in zuurvrije materia
len. En vooral niet te vergeten: het opschonen van
archieven.
Schriks - en met hem de Bibliotheekcommissie -
is enorm content met de in november 1998 ver
schenen publikatie Bewaartermijnen voor archie
ven van uitgeverijen na 1950 van Jan van Tig-
gelen, bedrijfsarchivaris van Wolters Kluwer (zie
Archievenblad 103/1, februari 1999). "Het zijn de
Tien Geboden voor de archieven. Met die richtlij
nen kunnen KVB-leden systematisch en verant
woord inventariseren. Zo kunnen wij blijven pro
moten, dat de archieven van onze leden bewaard
blijven." Hoe gaat selectie? "In het verleden zijn et-
al veel archieven geïnventariseerd. Het belang
rijkste bezit is het archief van het Amsterdamse
boekverkopersgilde (17e-19e eeuw) op basis
waarvan de illustere archivaris Mej. Isabella van
Eeghen haar vijfdelige opus De Amsterdamse
boekhandel 1680-1725 schreef. In totaal hebben
we zo'n 70 corporate archives die meer dan een
kilometer plankruimte beslaan, als men tenminste
ook het archief van de Koninklijke Nederland-
sche Uitgeversbond (KNUB) en ons eigen archief
van de Vereeniging sinds 1815 meemeet.
Daar zitten nog wel wat ongeïnventariseerde
archieven bij, die de Bibliotheekcommissie van
de KVB op projectbasis wil laten schonen.Tegen
woordig zijn we overigens veel kritischer bij het
aanvaarden van een archief: of het moet goed ont
sloten zijn of er moet geld bij om dat alsnog te
laten doen."
Fysieke toegang door digitale toegangen
Omvangrijke ontsluitingsprojecten kunnen met
financiële en morele steun van het ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen worden
uitgevoerd. Op dit moment loopt het zogenaam
de Personaliaproject, waarin de collectie prospec
tussen en personalia worden gecatalogiseerd en
geconserveerd. Een catalogusdeel van de eerste
fase - brieven tot 1900 - is al verschenen.
In praktijk betekent dit dat de handgeschreven of
getypte gegevens van stamkaarten in database
ISIS worden ingevoerd (een database-programma
met UB-synchrone formats, dat Museum Meer-
manno-Westraneum eveneens gebruikte).
Als tweede tour de force noemt Schriks het cata
logiseren, digitaliseren en conserveren van de
prenten en portretten van uitgevers en boekhan
delaren die vaak ook drukkers waren. "Het invoe
ren van al die gegevens uit catalogi, van stamkaar
ten en het digitaliseren van beeldmateriaal is nu
weliswaar monnikenwerk, maar de komende
generaties zullen hiervan profijt trekken. Het is
een mooie gedachte dat wij hen als nalatenschap
de digitale middelen geven, die hen letterlijk toe
gang geven tot het raadplegen en in handen hou
den van de vele papieren archieven van uitgevers
en boekhandelaars. Uiteindelijk zullen onze klein
kinderen voor de inhoud de papieren archieven
in de Bibliotheek van de KVB komen raadplegen.
En zo blijft de boekenwereld in beweging en
houdt het boek toekomstperspectief." 3
24 Archievenblad
Maart 1999
Maart 1999
De BARN-delen
Archievenblad 25
De Koninklijke Vereniging
van het Boekenvak is oor
spronkelijk opgericht in
1 81 5 als organisatie van
boekverkopers om te delibe
reren over hoe het nadruk
ken van eikaars werk kon
worden gereguleerd en heet
te toen de Vereeniging ter be
vordering van de belangen
des Boekhandels. Alras boog
zij zich over de vraag op
welke wijze zij de opleiding
voor het boekenvak het
beste ter hand kon nemen.
Daarnaast bedoelde de
Vereeniging ook een broe
derschap van vakgenoten te
zijn, waarbij men onder
boekverkoper meer verstond
dan een boekhandelaar,
aldus Schriks in zijn lezing
'De magische wereld van het
boekenvak meet vier kilome
ter'. Tevens stelde de
Vereeniging zich een regule
rende taak in het handelsver
keer tussen boekhandelaren
en uitgeverijen. Inmiddels
profileert de 'Vereeniging'-
met-de-lange-naam', zoals
de vereniging decennia lang
werd aangeduid, zich met
het acroniem KVB.
Zij behartigt de gezamenlij
ke belangen van alle tot de
bedrijfstak horende erkende
ondernemingen: uitgevers,
boekverkopers (waaronder
ook antiquaren), grossiers,
importeurs en boekenclub
ondernemers.
Door Len Winkelman"
18e eeuwse boekenkast met vrijwel het complete
fonds van A.C. Kruseman. Geschenk van Wolters
Kluwer bij het 175 jarig bestaan van de KVB in 1990 A
lU-NïÉ®'*
•Vakreferent economische geschiedenis NEHA Amsterdam
'Met dank aan drs. Chris Schriks voor zijn hartelijke ontvangst en het
informatieve onderhoud, (op de volgende pagina vindt u zijn portret)
Mw mr. Marleen van Vollenhove (KVB) en dr. Sandra van Voorst
(Instituut voor Nederlandse Geschiedenis te Den Haag) worden
bedankt voor hun tekstredactie.
De archieven van de KVB
zijn bij de landelijke inventa
risatie van bedrijfsarchieven
1 990-1 992 meegenomen.
Deze staan geboekstaafd in
de door het NEHA uitgege
ven BARN-delen
10. Papier-, papierwaren-, grafi
sche industrie en uitgeverijen,
13. Groot- en tussenhandel
en 14. Detailhandel.
Momenteel buigt een infor
mele werkgroep
'Boekenvakhistorie' zich
over een heruitgave van zo'n
bronnengids. Het archiefwe
zen participeert hierin via
het NEHA. Dit voorjaar zal
het NEHA archiefdiensten be
naderen om opgave te doen van
hun bezit aan uitgeverij-, druk
kerij- en boekhandelsarchieven.
Meer informatie over dit
project is verkrijgbaar bij:
Len Winkelman
Cruquiusweg 3 1
1 0 1 9 AT Amsterdam
tel 020 - 66 858 66
fax 020 - 66541 81
e mail: LWi@iisg.nL
Opsomming van archieven,
genoemd in Mateboer,
Repertorium Bijzondere
Collecties. Historische en
moderne verzamelingen in
universiteitsbibliotheken, de
Koninklijke Bibliotheek, de
bibliotheek van de Koninklijke
Nederlandse Akademie van
Wetenschappen en de biblio
theken met wetenschappelijke
steunfunctie
KB Den Haag, 1 997
