De
andere wereld van de
audifwisuele instellingen
Door Henk Roosenboom en Joyce Pennings
Het is goed dat het materiaal
daar bewaard wordt waar ook
de deskundigheid over het
bewegend beeld aanwezig is
Een rondetafelgesprek
48
49
Sla je de Almanak van het Nederlandse Archiefwezen open bij het hoofdstuk Audiovisuele archieven en
archieven van omroeporganisaties, dan valt het op hoe uiteenlopend de instellingen zijn die zich met het
beheer en het beschikbaarstellen van av-materiaal bezighouden. De grootste instellingen zijn natuurlijk
het Nederlands Audiovisueel Archief (NAA) en het Nederlands Filmmuseum (NFM), inmiddels uitge
breid aan bod gekomen in deze Special. Maar er zijn ook archiefdiensten van diverse omroepen en regio
nale instellingen zoals het Gronings Audiovisueel Archief, de Stichting Nijmegen blijft in beeld, het
Audiovisueel Documentatiecentrum Overijssel, het Brabants Film Archief en het Limburgs Film- en
Videoarchief.
Waar staan deze instellingen voor? Welke betekenis hebben ze op het gebied van beheer en beschikbaar
stelling? Vier deskundigen uit het veld geven hun mening.
Kees van Buren (KvB) is verbonden aan de topografisch-
historische atlas van de Gemeentelijke Archiefdienst Rotterdam.
De laatste acht jaar hield hij zich vooral bezig met het verza
melen, beschrijven en ter beschikking stellen van bewegend
beeldmateriaal. Deze collectie groeit enorm, evenals de vraag
ernaar. Dagelijks maken lokale en nationale media, musea en
particulieren er gebruik van. De bewaarcondities zijn echter
niet optimaal. Binnenkort verhuist het gemeentearchief, maar
in de nieuwbouw zal zelfs geen koelcel meer aanwezig zijn. Er
wordt over gedacht de filmcollectie elders onder te brengen
en zelf met gebruikskopieën te werken. Voorlopig wordt de
hij opgeslagen in een geconditioneerde quarantaineruimte.
Robert Egetervan Kuyk (REvK) was tot november 1997 hoofd
van het filmarchief van de Rijks
voorlichtingsdienst. Nu is hij aan
het NAA verbonden als project
manager nationale inventarisa
tie av-archieven. Een project dat
gegevens moet aandragen over
de talloze in het land verspreide
collecties en inventariseren welk
materiaal waar ligt (zie: Nieuws
uit het Veld). Het uiteindelijke
doel is een centraal gegevens
bestand voor av-materiaal, waar
bij vooral het geluidsmateriaal
veel aandacht zal krijgen. Daar
naast is Egeter van Kuyk onder
andere voorzitter van de Sectie
Audiovisuele Archieven van de
KVAN.
Rond de niet-ronde tafel: vlnr Egeter van Kuyk, Pennings (interv), Van Der
MadeKoops, Roosenboom interven op de rug gezien Van Buuren
Frank van der Maden (FvdM)
deed aanvankelijk historisch onderzoek op het terrein van de
Nederlandse filmgeschiedenis. Vervolgens maakte hij de
overstap naar de archiefwereld en werkte achtereenvolgens
bij het Nederlands Filmmuseum, het Film- en Beeldbandarchief
(nu NAA) en het Rijksarchief in Flevoland. Sinds 1 mei 1996 is
hij coördinator van het Brabants Film Archief (BFA). Dit is
ondergebracht bij de Brabant-collectie van de Katholieke
Universiteit Brabant in Tilburg. Het Brabants Film Archief beoogt
een centrale databank te vormen van historisch filmmateriaal
uit en over de provincie Noord-Brabant. In de toekomst kan
men het materiaal ook op video raad-plegen. Daarnaast advi
seert het BFA Brabantse instellingen die av-materiaal beheren.
Wekelijks wordt in samenwerking met het BFA op Brabant TV
Cinema Brabantia uitgezonden, waarvoor historisch materiaal
wordt gebruikt (zie: Cinema Brabantia, pag. 22).
Roelof Koops (RK) is als rijksarchivaris van Zeeland druk bezig
met het fusieproces waarbij in 1999 het Rijksarchief en de ge
meentearchieven van Middelburg en Veere moeten zijn samen
gesmolten tot het Zeeuws Archief (zie Archievenblad december
1997). In het nieuwe, gezamen
lijke onderkomen is een koelcel
aanwezig voor films en video's.
Sinds 1988 registreert de Werk
groep Zeeuws Filmarchief het av-
materiaal in de provincie. Het is
de bedoeling dat het Zeeuws Ar
chief zal fungeren als het centrale
depot voor av-materiaal van de bij
de werkgroep aangesloten instel
lingen. Nu al beheert het rijks
archief zelf av-archieven zoals van
de afdeling voorlichting van de
Deltadienst. Onlangs zijn afspra
ken gemaakt met Omroep Zee
land en het Zeeuws Documenta
tiecentrum over het behoud en
beschikbaarstelling van door de
omroep geproduceerd materiaal.
Omroep Zeeland bleek niet in
staat dit zelf adequaat te archiveren, zodat deze zich voortaan
zal concentreren op registratie en selectie terwijl het Rijksarchief
de conservering en het behoud op de langere termijn voor
zijn rekening neemt. Ook wetenschappelijke onderzoekers zul
len er terechtkunnen met hun vragen; meer algemeen geïnte
resseerden zijn welkom in het Zeeuws Documentatiecentrum.
Beheer in eigen huis of centraal?
Zeker de wat kleinere archiefdiensten hebben problemen met het
beheer van av-materiaal. Het is vaak kostbaar om het in eigen huis
te doen en in veel gevallen ontbreekt ook de deskundigheid hiervoor.
Maar als je het niet zelf doet, waar laat je het dan doen? Is een
centraal landelijk beheer niet te prefereren?
REvK: "Behoud en beheer is duur. Daarom is het verstandig
dit fysiek te bundelen. Anderzijds moet het ook niet zo zijn
dat een of twee instellingen zich al het materiaal toeëigenen.
De regionalisering die je nu om je heen ziet is wel terecht.
Ook het NAA is van mening dat er naast een nationale
infrastructuur regionale vertakkingen moeten zijn. Het is
goed dat het materiaal daar bewaard wordt waar ook de
deskundigheid over het bewegend beeld aanwezig is."
RK: "Het is belangrijk dat er een tussenniveau bestaat. Voor
het opslaan van regionaal materiaal en het ter beschikking
stellen daarvan moet je binnen de regio blijven. De verschil
lende rijksarchieven in de provincie vormen mooie startpun
ten voor zo'n regionale aanpak, maar het meest praktisch is
te kijken waar het materiaal en deskundigheid al zitten.
Bijvoorbeeld bij gemeentearchieven die van oudsher meer
ervaring op dit terrein hebben. Vervolgens moet je per regio
tot een toegesneden mix van samenwerkende instellingen
komen."
KvB "Ik vind het verstandiger het av-materiaal op een cen
trale plek onder te brengen waar de klimatologische omstan
digheden ideaal zijn. Zelf maak je dan gebruik van kopieën
voor de dienstverlening."
FvdM: "De centralisering en regionalisering zou je het best
per onderdeel kunnen differentiëren. Zo lijken mij bijvoor
beeld de nieuwe technologische ontwikkelingen, zoals het
digitaliseren van av-materiaal, een landelijke aangelegen
heid. Dit geldt ook voor de technische expertise. Ook het
opslaan en bewaren speelt mijns inziens op zowel landelijk
als regionaal niveau; de opslag van nitraatfilms moet bij
voorkeur landelijk geregeld worden. De acquisitie, de in
houdelijke ontsluiting en de beschikbaarstelling zou ik
daarentegen graag regionaal willen organiseren. Daar zitten
per slot van rekening een groot deel van de kennis, de
contacten en de potentiële gebruikers.
REvK: "Inderdaad kun je heel goed de ontsluiting op re
gionaal niveau aanpakken, maar dan liefst wel volgens
uniforme regels. Het NAA is in dit verband bezig met het
opstellen van een nationale thesaurus. Ook het hanteren van
tarieven en regelingen wat betreft auteursrecht zou volgens
centraal bepaalde normen moeten gebeuren."
Tarieven en vergoedingen
Hoe gaan jullie om met de problematiek van de auteursrechten,
gebruiksrechten en tarieven?
RK: "Egeter van Kuyk bepleitte zojuist een uniformering
van tarieven en auteursrechten. Deze zou van het NAA
kunnen uitgaan. De Rijksarchiefdienst is hiervoor niet de
aangewezen instelling omdat hierin uitsluitend de rijksar
chieven vertegenwoordigd zijn. Er kunnen overigens
behoorlijke bedragen met rechten en vergoedingen gemoeid
zijn. In Zeeland proberen we dit zo veel mogelijk met
gesloten beurzen op te lossen. Het is de bedoeling dat de
Zeeuwse Omroep ons tegen kostprijs banden laat overspoe
len en dat wij gratis van hun professionele apparatuur
gebruik mogen maken. Anderzijds zullen wij geen rechten
heffen."
FvdM: "Ik adviseer archiefdiensten om tijdens de acquisitie
ook meteen de rechten te regelen, zwart op wit, want anders
geldt het niet. Mocht iemand geld vragen voor zijn mate
riaal, dan kan een archiefdienst wijzen op de kosten van
Egeter van Kuyk: landelijke afspraken over tarieven is taak van de KVAN
beheer en onderhoud. Een videokopie in ruil voor de over
dracht van het materiaal (inclusief de rechten) blijkt vaak
voldoende. Uniformering van de tarieven lijkt mij op zich
een goede zaak. Ik zou graag zien dat het NAA met een
tariefstelling komt voor zijn dienstverlening die is afgestemd
op wat in het cultuurhistorisch veld gebruikelijk is. Nu kost
het raadplegen van de catalogus bij de omroeparchieven al
geld! Het zou toch mooi zijn als je de toegangen en het
materiaal gratis in kunt zien, zeker als het om niet-commer-
ciële doelen gaat."
102/6 Augustus 1998
