Men kan bij ons aankloppen met alle vragen
over materieel beheer: van een collectieplan
tot papieren dozen
4
weg te werken. Was restauratie en
conservering vroeger uitsluitend een
zaak voor de restaurator, tegenwoordig
houdt het management van een
archiefdienst zich hier ook mee bezig.
In sommige archiefdiensten zijn
restauratoren zelfs vertegenwoordigd
in de directie. Het accent is verschoven
van restauratie naar actieve en passieve
conservering. Daarmee heeft ook een
nieuwe medewerker zijn intrede in de
archiefwereld gedaan: de behoudsme-
dewerker. Een belangrijk onderdeel
van restauratie- en conserveringswerk-
zaamheden vormt tegenwoordig de
kosten/batenanalyse. Binnen de Rijks
archiefdienst wordt gewerkt aan een
bedrijfseconomisch model dat kan
worden gebruikt voor een efficiënter
materieel beheer. Ook voor archief
diensten die geen eigen restaurator in
dienst hebben en hun werkzaamheden
uitbesteden aan restauratie-ateliers is
deze kosten/batenanalyse van groot
belang. Naar de commerciële restaura
tie-ateliers toe vertoonde het archief
wezen de laatste jaren een wat ambiva
lente houding. Enerzijds besteden
archieven werkzaamheden aan deze
ateliers uit, anderzijds zijn zij eikaars
concurrenten omdat ook restauratie
afdelingen van archiefdiensten op de
commerciële markt zijn gaan werken.
Kortom, op het gebied van materieel
beheer en behoud is er veel in bewe
ging in archievenland. In hoeverre
speelt het ICN op deze nieuwe ont
wikkelingen en behoeften in
We brachten een bezoek aan het ICN
aan de Gabriël Metsustraat in Amster
dam en legden deze vragen voor aan
drie medewerksters. Antoinette Visser
en Tessa Luger zijn respektievelijk coör
dinator en adviseur cultuurbeheer van
de afdeling advies onderzoek. Judith
Hofenk de Graaff coördineert het
natuurwetenschappelijk onderzoek.
Informatie op DIS
Ten behoeve van collectiebeheerders verwerft en
ontsluit het ICN informatie en kennis. Het is
de bedoeling dat deze kennis in de toekomst
raadpleegbaar wordt via het Documentair
Informatie Systeem (DIS) van het instituut.
Welk soort informatie is dat?
Voor collega-instellingen zal DIS
straks via NCN (een soort museaal
Intranet) of Internet ter beschikking
komen, waar een overzicht van onze
documentatiebestanden te vinden zal
zijn. Samen met de Koninklijke Biblio
theek (KB) beheert het ICN de
grootste collectie literatuur in Neder
land op het gebied van materieel
beheer en behoud. Nu moet je hier
voor een bezoek brengen aan het
instituut, straks kun je in ieder geval
een overzicht via DIS krijgen. De rap
porten van het ICN zullen integraal of
samengevat via DIS beschikbaar zijn.
NCN draait nu al, maar er staat nog
niet zo veel op. Wij gaan het nu zelf
vullen met kleine projecten om de mo
tivatie bij andere instellingen te prik
kelen: zij moeten ook met informatie
komen!
Kennis op maat
Het ICN ziet het als een belangrijke taak
collectiebeheerders te adviseren en hen kennis
op maat te verstrekken. Ten behoeve van een
verbeterde actieve conservering wordt kennis
aangeboden over methoden en technieken
van conservering en restauratie. Op het
gebied van de passieve conservering geeft het
ICN adviezen over onder andere bouwkun
dige, bouwfysische en klimaattechnische
vraagstukken en inrichting van depots.
Vaak is het hiervoor noodzakelijk eerst
wetenschappelijk onderzoek te verrichten.
Dit gebeurt in het laboratorium van het
ICN.
Het team van Hofenk de Graaff verricht
veel praktisch onderzoek ten behoeve van
archieven en musea en werkt hierbij samen
met mensen uit het veld. Deze contacten
worden ook onderhouden door de samen
werking in de werkgroep 'archief- en
boekconservering'een iverkgroep waarin
tevens archivarissenrestauratoren en
natuurwetenschappers participeren
Welk soort adviezen verstrekken
jullie aan archiefdiensten?
Men kan bij ons aankloppen met alle
vragen over materieel beheer: van een
collectieplan tot papieren dozen. Vaak
zijn vragen uit het veld de aanleiding
om een bepaald onderzoek te starten
en vervolgens een wetenschappelijk
onderbouwd advies te kunnen geven.
Het is dus echt toegepaste wetenschap
die wij bedrijven. Zo zijn we al een tijd
bezig met onderzoek naar inktvraat.
Inktvraat is een combinatie van
verzuring en degradatie door ijzer. We
wisten al hoe we ontzuring moesten
aanpakken. Onlangs hebben we
aangetoond dat de aantasting van
papier door ijzer-galllus-inkt kan
worden stopgezet. Met een door ons
Cursusaanbod 1998 ICN relevant voor archiefdiensten
'basischemie', voor restauratoren (30 bijeenkomsten)
'chemie voor papierrestauratoren', voor restauratoren (15 middagen)
Aanschuifonderwijs 'chemie voor papierrestauratoren, bijscholing voor reeds in de
praktijk werkzame restauratoren (15 ochtenden)
'omgaan met objecten', voor behoudsmedewerkers (2 a 4 dagen)
'zorg voor de papiercollectie', voor beheerders van een papiercollectie (2 dagen)
'documentatie voor restauratoren', voor restauratoren (4 middagen)
'bedrijfsvoering', voor restauratoren (4 middagen)
In-company trainingen: programma in overleg met archiefdienst op de eigen
werkplek.
Voor meer informatie: afdeling opleidingen, Monique de Louwere (020) 305 45 45.
onlangs -in overleg met minister ke omslag van actieve naar passieve
Sorgdrager- de Nederlandse musea om conservering. Aan de andere kant kan
de vernieler van het schilderij van één groot restauratie-atelier problemen
Newman in het Stedelijk Museum de krijgen met het bepalen van de prio-
toegang tot alle musea te ontzeggen. riteiten in de werkzaamheden. Cluste-
Eigenlijk kan dit niet. Het is in strijd ring van restauratie-ateliers per regio
met het recht op
vrije toegang tot
openbare ruimtes.
De minister hoopt
hiermee echter een
proefproces uit te
lokken, waardoor er
Uitleg en demonstraties tijdens de open dag van het ICN (foto's: René Gerritsen)
zou een mogelijkheid zijn. De kracht
jurisprudentie over dit soort zaken van regionale ateliers is dat ze nog
ontstaat. relatief dicht bij de eigen collecties
ontwikkeld systeem zien we in welk
stadium van ijzerafbraak de stukken
zich bevinden. Stukken die door
inktvraat zijn aangetast zijn alleen
door aktieve conservering te behan
delen.
Iets heel anders is het 'bedrijfsecono
misch model voor archiefconservering',
een project van de Rijksarchiefdienst
waaraan wij meewerken. Dit wordt
een soort spoorboekje met veel
kengetallen over de tijd en het geld
dat gemoeid is met het restaureren,
verpakken en microverfilmen van
archiefmateriaal. Wij hebben dit
samen met de Rijksarchiefdienst
ontwikkeld. Een extern bureau werkt
het model nu verder uit.
Verder werken we mee aan normen
voor permanent houdbaar zuurvrij
papier, printers en fotokopieerappa-
ratuur. Binnenkort gaan we beginnen
met het ontwikkelen van normen voor
passepartout-karton. Soms verrichten
we onderzoek naar zaken die wij zelf
liever niet willen, maar waaraan een
duidelijke behoefte in het veld bestaat.
Zo zijn we nu bezig met richtlijnen
voor etiketten en barcodes op voorwer
pen, zoals originele archiefstukken.
Het idee is natuurlijk vreselijk, maar
toch vinden wij het beter zelf dan maar
het voortouw te nemen. De vraag ligt
er nu eenmaal.
Management en materieel
beheer
Het accent bij het ICN lijkt sterk te liggen
op vakinhoudelijke en minder op bedrijfs
matige adviezen. Binnen het archiefwezen
bestaat juist steeds meer behoefte aan
expertise op dit laatste gebied.
Kan het ICN deze expertise lever
en?
We zijn dit nog aan het ontwikkelen.
Soms zijn de keuzes die je maakt op
het gebied van het materieel beheer
belangrijker dan hoe je het aanpakt,
dat realiseren we ons wel. Nu geven
we onder andere adviezen over
beveiliging van collecties.
Zo adviseerde onze directeur in zijn
hoedanigheid van voorzitter van de
Nederlandse Museum Vereniging
Adviseren
Onlangs heeft een commercieel bureau de
Rijksarchiefdienst geadviseerd over het
clusteren van behoudsaktiviteiten. Dat ging
over de bedrijfsmatige vraag of alle
rijksarchieven een eigen restauratieatelier
zouden moeten handhaven of dat er voor de
hele dienst één groot atelier zou moeten
komen.
Zouden jullie zo'n soort advies
hebben kunnen verzorgen
Dat had gekund, maar we zijn niet
gevraagd. De wens tot centralisatie is
op zich begrijpelijk. Clustering kan een
goede manier zijn voor de noodzakelij-
zitten. Het zou een interessant pro
bleem voor ons zijn geweest om ons in
te verdiepen.
Werk voor derden
Er is de laatste tijd veel te doen geweest over
de praktijk bij sommige restauratie-ateliers
van archiefdiensten werk voor derden uit te
voeren.
Hoe staan jullie hier tegenover
Werk is er blijkbaar genoeg, want met
de commerciële restauratie-ateliers in
Nederland gaat het best goed. Voor
ateliers verbonden aan een archief
dienst bestaat echter het risico van een
102/3 april 1998
