CHRISTIES
De veiling van de voorwerpen leverde ruim 3 7
miljoen gulden op. Het staatssaandeel bedroeg
tien procent en aan de Algemeen Rijksarchi
varis werd een briejje gestuurd waarin waar
dering werd uitgesproken voor het spoedige,
zorgvuldige en uitvoerige onderzoek
Eerst onder- dan pas schatzoeken
AMSTERDAM
'THE BREDENHOF BULLION'
Niet altijd prijs
16
Door PG.M. Diebels
t'
17
De opgeviste goederen waren waar
schijnlijk afkomstig uit het wrak van
Zo verscheen in een ander verband in
een grote, regionale krant een uitge-
het VOC-schip Geldermalsen. Dit schip
was in 1752 komend van China op
Geldria's Droogte vergaan. In verband
met eventueel tot gelding te brengen
eigendomsrechten door de Staat der
Nederlanden op die voorwerpen, werd
mij gevraagd een onderzoek in te stel
len naar de bevrachtingslijst en naar de
plaats waar het schip vergaan was. Ik
herinner mij nog levendig dat het een
langdurig en moeizaam onderzoek
was, in zowel het archief van de VOC
als in dat van de Nederlandse factorij
in Canton. Uiteindelijk kwam de la-
dinglijst boven water en ook een ver
slag van de derde waak en van de
bootsman over de toedracht van de
ramp.
Geruchtmakende veiling
De veiling van de voorwerpen leverde
ruim 37 miljoen gulden op, vier keer
zoveel als bij het begin was geschat.
Het staatssaandeel bedroeg tien pro
cent en aan de Algemeen Rijksarchiva
ris werd een briefje gestuurd waarin
waardering werd uitgesproken voor
het spoedige, zorgvuldige en uitvoeri
ge onderzoek. De publiciteit rond de
veiling bezorgde ons handenvol werk,
aangezien we bijna bedolven werden
onder vragen van journalisten, parti
culieren en anderen. Wat die laatsten
betreft toonde bijvoorbeeld de Indo
nesische ambassade interesse: was de
Geldermalsen nu binnen of buiten de
territoriale wateren van Indonesië
gevonden? Overigens werden lang niet
alle publicaties met gejuich begroet.
breid artikel over scheepswrakken van
de VOC. Hierin werd min of meer
gesuggereerd dat het Algemeen
THURSDAY 4 DECEMBER 1986
Voorpagina van de veilingcatalogus: zilverbaren en
koperduiten
Rijksarchief over een lijst van vergane
schepen beschikte. Had men eenmaal
zijn scheepswrak gekozen, dan
verstrekte het archief tegen betaling
en mits voorradig foto's van scheeps-
kaarten met de plaats van de ramp.
Een dergelijk buitenkansje wilde me
nig lezer zich natuurlijk niet laten
ontgaan!
Kort na de Geldermalsen kwam een
verzoek binnen om een onderzoek naar
de Bredenhof in te stellen, in 1753
vergaan voor de kust van Mozam
bique. Een Zwitserse schipper had al
een deel van de lading boven water
gehaald en wilde een contract met
Domeinen sluiten. Ook het veilinghuis
Christie's was al bij de zaak betrokken.
Het probleem was echter dat van de
vondsten die tot dan toe boven water
waren gehaald, niet
viel te bewijzen dat ze
daadwerkelijk uit de
Bredenhof afkomstig
waren. Door onder
andere het archief
onderzoek liep alles
toch nog goed af en
de veiling van de 542
opgedoken zilverba
ren leverde bijna een
half miljoen gulden
op.
Als laatste wil ik kort
de Mauritius en het
Wapen van Amsterdam
noemen. Het eerste
schip, vergaan in
1608, is het oudste
waarnaar ik ambst-
halve onderzoek deed.
Over het tweede schip
doen de meest wilde
indianenverhalen de
ronde. Het verging
op de kust van IJs
land en in IJslandse
annalen wordt het
aangeduid als het
Goudschip omdat
er voor miljoenen guldens goud aan
boord zou zijn geweest. Ik heb daar
echter in de archieven nooit enig
bewijs van kunnen vinden. Zo levert
de papieren schat van het Algemeen
Rijksarchief dus niet altijd een echte
schat op.
Ook P.M. Diebeis dook in het archief van de VOC, maar hij deed dat voor schatduiker Michael Hatcher.
'Indonesië openbaart VOC-archiefOnder deze kop maakte op 25 oktober jl. de landelijke pers bekend
dat de Indonesische regering bereid is om de archieven van de Verenigde Oostindische Compagnie voor
internationaal onderzoek te openen. Dit maakt een volledige geschiedschrijving van de VOC nu mogelijk.
Zelf dacht ik direct aan de nieuwe
mogelijkheden voor nader onderzoek
naar vergane VOC-schepen, waar ik
me in de jaren '80 mee bezig heb
gehouden. Op basis van archiefonder
zoek zijn toen al een aantal wrakken
gelokaliseerd, waarbij de aangetroffen
lading zoveel geld opbracht dat de
vinders er 'stil van konden gaan leven'.
Alle informatie over de wrakken was
indertijd afkomstig uit het 1,2 kilo
meter omvattende VOC-archief in
Den Haag, maar in dezelfde archieven
in Djakarta was nooit dergelijk on
derzoek gedaan. Wellicht kan een
aantal van de VOC-schepen die met
behulp van het in Nederland aanwe
zige materiaal niet getraceerd konden
worden, nu alsnog boven water
komen. Weliswaar is in Den Haag
bekend welke archiefbestanden zich in
het Arsip Nasional in Djakarta bevin
den, maar dat er nu binnenkort daad
werkelijk onderzoek van start gaat,
biedt de historicus én de (schat)duiker
weer ongekende mogelijkheden.
Opsporen van wraklokaties
Met name in het begin van de jaren
'80 werd het VOC-archief al danig
afgegraasd op vergane Oostindiëvaar-
ders zodat onderzoek van de laatste
jaren niet leidde tot de ontdekking van
aansprekende scheepsladingen aan
munten Het Vliegend Hart), zilver
(Bredenhoff) of porselein en goud
GeldermalsenZelf werd ik in mei
1983 als student maritieme geschiede
nis gevraagd om met een medestudent
gedurende enkele weken voor de Britse
duiker Michael Hatcher, onderzoek te
doen in de VOC-archieven. Hatcher
wilde achterhalen of de archieven een
indicatie konden geven van mogelijke
wraklokaties.
De belangrijkste ingang voor ons on
derzoek waren de delen 166 en 167
van de Rijks Geschiedkundige
Publicatiën, getiteld 'Dutch-
Asiatic Shipping in the 17th
and 18th centuries'1. Hierin
zijn tabellen van alle uit- en
thuisreizen van de VOC-
schepen tussen 1595 en 1795,
opgenomen. Zij verschaffen
informatie over heen- en
terugreis van het schip,
scheepsnaam, tonnage,
bouwjaar en -plaats, kamer,
datum en plaats van vertrek
uit Europa, aankomst- en
vertrekdata aan de Kaap, aan
tal zeelieden aan boord, aantal
doden over de gehele reis,
aankomstdatum in Azië of de
Republiek. Vaak is als extra
vermelding de waarde van de vervoer
de lading opgenomen, terwijl in som
mige gevallen ook nog bijzonderheden
over de reis, het schip of zijn beman
ning zijn vermeld, zoals afwijkingen
van de vaarroute, stops onderweg en
het uiteindelijke lot van het schip: of
het verkocht, afgedankt of verloren is
gegaan. Via deze delen onderzochten
wij in een aantal weken zo'n 100
schepen, waarvan er een aantal de
moeite leek om daadwerkelijk op te
sporen. Voor deze schepen gebruikten
■wij het VOC-archief om de lokatie en
lading zo nauwkeurig mogelijk te
ff. ff AAa-,^-
447/ tnJhtla
/£ce atc&n
Iff fif &óz.
Jt6è
J>
.•.'J a
laf'Af V*-*>• dff ijfcid. oVf
anctt/iaJ (X*n- Doo^T pnjfynlrx
fAdi). f lt/k*Z Aj Abfbr
?A). yfX Hm. Ijgufd*.
JCé ifJ
MO- flciyl/ cjC,, 'VlVprm,
lóf i.' 'fn 46-,
co*
l*te t - -"itA ia
ZK6 y .ti/pySyi
las* 'Van. yytZAüffL. c, tlultn.
CAlbvjdi- IlLxjhl font/ aan ~tJT
tr*un jnil Aafjn t X*n Ah.
dSnté U lllfUiadln
~HrJcjV ZsV f*. the
luit/ éAó. fn.
t*Uldü/il. cun. y A A l/l
ia/' ety+lnV .yull'.A^anaj. JoffLn
tn. OtAtid ci a*a
AZjtn —afr laai tn
171 LrAu guiujn
OSib toen.
u^f ft Z'
tr*.
f4* mM- Am,
14-14. 'WidJj.. fdfel AnJri, i
H'l- Atp&Xn.
ace /gaypatipd'
rmA
140
bepalen.
Ladinglijsten van de Geldermalsenin ten brief
van de supercarga's te Canton aan de kamer van
Zeeland van de VOC, d.d. 18 december 1731
archief factorij Canton nr. 316 (fotoAlgemeen
Rijksarchief)
Overgekomen brieven
en papieren
De VOC heeft in haar bestaan rond de
1500 schepen gebouwd, die gezamen
lijk zo'n 4700 reizen naar Azië en
1 de uitloopboekjes vormden de basis voor een overzichtswerk van alle uit- en thuisreizen van VOC-schepen: J.R. Bruijn e.a. ed., Dutch-Asia
tic Shipping in the 17th and 18th centuries. Rijks Geschiedkundige Publicatiën, nrs. 165, 166 en 167 (3 delen) 's-Gravenhage 1979 en 1987.
100/9 NOVEMBER 1997
