Inter
actief
Lite
ratuur
Litera-
Het mannetje m/v) van de radio
32
Brabanders gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in
Noord-Brabant. Eindredactie Adri P. van Vliet, redactie
Leo Adriaenssen en Rob van Drie. Uitgave 1995.
Geldersen gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in Gel
derland. Eindredaktie Pieter van Wissing, redaktie Rob
van Drie en Peter Wouters. Uitgave 1996.
33
De redactie nodigt u uit te reageren op in het Archievenblad versche
nen artikelen. Reacties kunt u voortaan lezen in de nieuwe rubriek
Interactief. Plaatsing van uw inzending betekent niet automatisch
dat de redactie uw mening deelt; wel behoudt zij zich het recht voor
bijdragen in te korten of -met opgave van redenen- te weigeren.
Het juni-nummer van het Archievenblad ging over PIVOT,
de officieus tot norm verheven methode om cultureel erfgoed
te waarderen. Eigenlijk was het een special over selectie,
waarbij langzamerhand ook andere informatiedragers voor
beoordeling aan de beurt komen en andere organisaties dan
de rijksarchiefdienst modellen ontwerpen. Ook bij de oplei
dingen zou ik wensen dat archivarissen-in-spe discussiëren
over selectie-methodieken en alle interpretatieve valkuilen,
die kleven aan het gebruik van (secundaire) bronnen. Het
opvallende bij de selectie-discussie zoals die sinds een tiental
jaren wordt gevoerd onder archivarissen -en gelukkig de
laatste jaren met historici- is, dat het vrijwel uitsluitend gaat
om papier, met een oplettend vingertje dat we moeten
nadenken over selectie en behoud van de digitale opvolger(s)
in de administratie. De informatiedrager is veranderd, maar
het is eenzelfde soort bron waaruit - verwachten archivaris
sen - historici van de toekomst zullen putten. Over bijna een
eeuw andere bronnen voor historisch onderzoek wordt nau
welijks gerept.
De exclusiviteit van 'het' archief voor de reconstructie van
het verleden is sinds midden jaren vijftig van de vorige eeuw
al afgebrokkeld met de komst van kranten. Voor geschied
schrijving over de twintigste eeuw zijn nog meer, andere
bronnen te bedenken zoals radio en vervolgens televisie.
Voor grote delen van de bevolking de enige bron van infor
matie. Het beheren - dat specifieke eisen stelt aan opslag-,
de selectie-criteria bij acquisitie van av-materiaal en bij uit
stek het (doen) benutten zou mijns inziens meer aandacht
dienen te krijgen bij de taakuitvoering van RAD, KALO- en
CANNet-instellingen evenals bij particuliere archiefvormers.
Daar is op 25 juni jl. toch het Nederlands Audiovisueel
Archief (NAA) te Hilversum voor opgericht? Dat is juist,
maar dit heeft een nationale taak. Een vergelijking: het be
staan van het ARA ontslaat de rijksarchieven in de provin
cie evenmin van hun taak als hoeder op te treden van het
erfgoed op provinciaal niveau. Er zou een dekkend net moe
ten komen van provinciale of regionale Av-depots.
Dat brengt me erop, dat als we het hebben over AV-mate-
riaal, het dikwijls de V uit dit woord betreft: bewegend
beeld (film, video, televisieopnamen). De A van audio (Latijn
voor ik hoor), krijgt welhaast de minste aandacht bij discus
sies over behoud van historische bronnen. Hoe te selecteren
in een papiermassa met een omvang van honderden verhuis
dozen, ontstaan als gevolg van een audio-bron? Dat is de
vraagstelling, die Paul Koedijk in zijn publicatie 'Hier is de
radionieuwsdienst...' Rapport over de culturele en wetenschappelijke
waarde van de collectie bulletins van de Radionieuwsdienst ANP
(in 1996 in opdracht van de voormalige Stichting Film en
Wetenschap te Amsterdam vervaardigd; 96 p. prijs 17,50).
Laat diegenen die hierover oordelen zich realiseren, dat het vijf
decennia cultuurgeschiedenis voor allemans oren bestemd be
helst, inclusief de exclusieve handgeschreven doorhalingen en
aantekeningen van de nieuwslezer erop. Zoveel samengebalde
kennis van ruim vijftig jaar media- en cultuurgeschiedenis
(1938-1989) in een secundaire bron krijg je nooit meer!
Geluidsarchieven mogen we niet aan onze aandacht laten
ontsnappen. Het feit dat in de jaren dertig tot en met vijftig
van deze eeuw mensenmassa's aan de radio gekluisterd zaten
-en tegenwoordig in ontwikkelingslanden nog steeds aan de
transistortjes- maakt dat we de mogelijkheden tot herbele
ving van de sensatie verkregen via het zintuig gehoor niet
moeten vernietigen. Transcripties of conversie naar compacte
informatiedragers zijn in deze een noodzakelijk hulpmiddel
om de inhoud te begrijpen, maar zij kunnen nooit de
authenticiteit van het geluid vervangen. Bijvoorbeeld dé
stem van de VPRO, het sonore geluid van de enige maanden
geleden overleden Cor Gales. Het gesnor van de machinale
weefgetouwen van Van Heek uit Enschede; is dat bedrijfs
proces overigens vastgelegd voor het nageslacht? Graag roep
ik aktief sweet memories op bij het horen van de zondagmid
dag voetbaluitslagen in de jaren zestig op de radio: het 'nul-
nul' van Frits van Turenhoudt. Ook de mens van de eenen
twintigste eeuw moet in een netwerk van archieven een
flinke hoeveelheid audio materiaal aantreffen, al was het
alleen al vanwege de impact toen op het leven van de
Twintigste eeuwer.
hen Winkelman, Amsterdam
RECENSIES
(Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag, ISBN 90-70324-74-1 en Rijks
archief in Noord-Brabant,'s Hertogenbosch, ISBN 90-7437-07-N.) Prijs 34,30.
Een Gelderse familie omstreeks 1900
(Centraal Bureau voor genealogie, Den Haag, ISBN 90-70324-88-1 en Rijks
archief in Gelderland, Arnhem, ISBN 90-800921-7-7.) Prijs 34,30.
In 1995 verscheen de gids voor stam
boomonderzoek in Noord-Brabant
genaamd 'Brabanders gezocht' en in
1996 werd de gids voor stamboom
onderzoek in Gelderland, genaamd
'Geldersen gezocht' gepubliceerd. De
eerste hoofdstukken in beide gidsen
zijn een handleiding voor beginnende
stamboomonderzoekers. De bevol
kingsregistratie krijgt zeer ruime aan
dacht: aktes van de burgerlijke stand,
naamsaannemingsregisters, bevol
kingsregisters, de doop-trouw- en be-
graafboeken. Beide gidsen zijn royaal
geïllustreerd met foto's van aktes,
familieannonces, familieportretjes en
prenten uit de desbetreffende archie
ven. Na de beschrijving van de primai
re bronnen gaan de gidsen in op de
minder vaak gebruikte bronnen, waar
toch een schat aan familiegegevens uit
te voorschijn kan komen, zoals migra
tie, verkiezingen, het kadaster en de
hypotheekbewaring. Er wordt een dui
delijke uitleg gegeven over de geschie
denis van de rechterlijke archieven van
vóór 1811, die voor de beide provincies
verschillend zijn. Aansluitend volgt de
rechtspraak van na 1811, met daarbij
de archieven van de gevangenissen en
huizen van bewaring.
Voor de meer gevorderde genealoog
wordt de registratie van het onroerend
goed besproken van vóór 1815, de Do
meinen, het leenstelsel met de leenka
mers, voor Gelderland dan ook nog de
Tijnsen en de Marken, terwijl voor Bra
bant de Cijnsboeken apart worden be
handeld. Voorts zijn er hoofdstukken
voor Defensie, Onderwijs, Belastingen,
Kerkelijke zaken en Familiewapens. De
gids voor Gelderland heeft extra hoofd
stukken over de Waterstaat, de sociale
zorg, de nijverheid, familie- huis- en
heerlijkheidsarchieven en de gedrukte
media. Het belang van kranten en tijd
schriften is voor genealogisch onderzoek
vaak onderschat. Behalve familie-annon
ces en advertenties van bedrijven die
hun waren aanprijzen of personeel zoeken,
werden locale gebeurtenissen opgetekend.
Na ieder hoofdstuk staat een literatuur
opgave. De bibliotheken van de archie
ven en de stadsbibliotheken bezitten uit
gebreide boekwerken waarin meer te
vinden is over het leven en werken van
onze voorouders.
Al met al beveel ik deze twee gidsen van
harte aan. Ze zijn ideaal om zich thuis
voor te bereiden op het onderzoek dat
men in een van de provincies wil gaan
doen. Ik zie met belangstelling de vol
gende archiefgidsen tegemoet, waarvan
die van Overijssel de eerst volgende zal
zijn. Een kleine kanttekening is dat ze niet
echt voor de prille archiefonderzoekers be
stemd zijn. Weliswaar zijn de eerste hoofd
stukken voor beginners geschreven, maar
ik denk dat er meer en iets anders voor no
dig is om iemand met een eerste belang
stelling voor genealogie over de drempel
van het archief te helpen en hem een 10-
jarentafel in de hand te laten nemen.
Agnes Dunselman, genealogisch correspon
dent van de Archiefdienst Kennemerland.
Zij geeft cursussen paleografie en genealogie
in Haarlem.
100/7 SEPTEMBER 1997
