Almanak van het
Nederlands Archiefwezen
dit geval) die nog klassieke inventarissen maken en van wie
de producten een plaats krijgen in een lange vaktraditie die
tot groot voordeel gestrekt heeft van de bezoekers en van de
diensten zelf. Het tweede wonder is dat je zo'n inventaris
gratis krijgt, in deze tijd waarin het genereren van inkom
sten zo belangrijk lijkt te zijn. Maar eigenlijk is dat heel
verstandig van de diensten die dit nog doen. Zo weet je dat
ze bestaan en geven ze bovendien inzicht in de rijkdom van
hun informatie. Zeker op de langere termijn is dat een goede
strategie. Misschien wel beter dan allerlei nogal kortademige
publiciteit.
Soms heb je bijvoorbeeld de indruk dat het op Internet zijn
iets heel bijzonders en nieuws is. Dat moet in de krant. Het
doet ook wat komisch aan, alsof je in de krant meldt, 'wij
hebben telefoon.' Dat doet mij denken aan een anekdote
over de schilder Edgar Degas (opgetekend door Paul Valéry
in Degas, danse, dessin). In de begindagen van de telefoon
nodigde de schilder Forain zijn collega Degas uit en liet zich,
om indruk te maken, tijdens dat bezoek opbellen. Forain
repte zich naar het toestel. Degas zei toen, 'C'est 5a le
téléphone?... On vous sonne, et vous y allez.' Betekent dat
nu dat Degas een nurks was die niets van moderne techniek
moest hebben. Neen, al was hij wel een nurks. Hij maakte
zelf foto's, in een tijd dat de meeste schilders niets van dat
medium moesten hebben. En hij gebruikte de resultaten van
deze nog betrekkelijk jonge techniek voor zijn kunst. Hij
bestudeerde de serie foto's van de fotograaf Muybridge van
een galopperend paard en was daardoor in staat bij zijn af
beeldingen en sculpturen de fouten die tot dan toe bij de
weergave van bewegende paarden waren gemaakt, te ver
mijden. Techniek derhalve als middel.
Eaten wij ook niet vergeten dat het principe van boodschap
pen op afstand niet nieuw is. Hoe lang schrijven wij elkaar al
geen brieven en krijgen antwoorden. Over interactief gespro
ken. En wanneer ik hoor dat er een archieftentoonstelling op
Internet is, denk ik aan de catalogi van tentoonstellingen die
ik nooit bezocht heb, maar die wel in mijn boekenkast staan.
En ook in een boekenkast en in een boek kun je surfen.
Wellicht komen deze zinsneden wat reactionair over. Laat ik
daarom plechtig verklaren dat Internet een niet te versma
den transportmiddel van informatie is, dat zeker moet
worden gebruikt, mits gerelateerd aan een doel voortvloei
end uit de taken van een archiefdienst en mits de vraag
wordt gesteld of voor dat doel Internet het meest geschikte
voertuig is.
Voorts moet een boodschap ergens over gaan. Een krachtige
waarschuwing tegen een vertechnocratisering van het be
roep, reagerend op de opvattingen van Menne-Haritz, liet
tijdens de Duitse Archiefdagen in Hamburg van 1995, ge
wijd aan het thema 'Archive und Gesellschaft', de hoogleraar
Obenaus horen:
'Die Antwort der Archive auf die Belastungen, die
sich durch die Massen der zu übernehmenden Ver-
waltungsakten ergeben, darf nicht in einem Rückzug
auf eine eigentliche Professionaliteit oder einen wie
auch immer gearteten zentralen Aufgaben-
bereich bestehen. Die Folge ware eine Isolierung der
Archive von den Geistes- und Sozialwissenschaften,
eine Abkoppelung, die das Gesprach mit diesen Wis
senschaften unterbindet, die Archive von den Infor-
mationen über die aktuellen wissenschaftlichen
Diskussionen und Bedürfnisse abschneidet. Die
Archive würden als Partner der Geistes- und Sozial
wissenschaften ausfallen.'
Ongetwijfeld past deze uitlating veel meer in een Europese
dan in een Angelsaksische traditie. Daarin wordt immers
meer de functie van informatiemakelaar benadrukt. Men zij
daar voorzichtig mee om een tweetal redenen. Ten eerste
wordt deze functie niet allen geclaimd door archieven, maar
ook door andere sectoren in de informatievoorziening. Er is
op dit terrein een grote concurrentie. En ten tweede hebben
makelaars, voorzover mij bekend, uitsluitend een financieel
belang, en geen inhoudelijk of ideëel belang. Archivarissen
hebben deze belangen wel.
Men moet echter wel toegeven dat de vernieuwing van het
vakgebied voor een groot deel van de andere kant van de
oceaan komt. In Nederland, met overigens een grote eigen
inbreng, onder meer geoperationaliseerd in de PIVOT -
onderneming. Als men de afgelopen periode beziet, zal men
moeten erkennen dat de PIVOT-operatie een indrukwek
kend aantal resultaten heeft afgeleverd. Ook op het punt
waar de problemen lagen met wat ik dan maar even ken
schets als de historische wereld, is inmiddels een goed voor
uitzicht op overleg en erkenning van gezamenlijke belangen.
Daar kunnen wij alleen maar blij om zijn.
Ik denk dat de uitdaging ook wordt gevormd door integratie
van de zich vernieuwende archivistiek in een misschien wat
traditionele taakopvatting.
Trefwoord bij de recente ontwikkeling is het woord context.
Terecht, zeker wanneer men uitgaat van een archief als een
organisch geheel, een organisme. Maar toch zal er voor moe
ten worden gewaakt dat dit begrip niet in te enge archivis-
tische betekenis wordt gebruikt. Ook archieven als geheel
hebben een context, een maatschappelijke context. De
maatschappelijke inbedding van archiefwerk kan niet
worden gemist.
Een te instrumentele benadering doet afbreuk aan de funda
menten van archiefwerk. Ik verwijs naar een uitspraak van
Alain Finkielkraut in zijn recente boek, L'humanitéperdue'En
somme, c'est la raison instrumentale qui a eu raison des
exigences du sens moral et des évidences du sens commun'.
Een vergelijkbare opvatting werd nog recenter, namelijk
afgelopen zaterdag, 5 april, verkondigd door Rabo-directeur
Van Dinten in een interview in de NRC, onder de titel
'Klantvriendelijkheid is een leugen'. Met als ondertitel, 'de
desastreuze gevolgen van het hedendaagse rendementsden-
ken'. Ik citeer twee uitspraken, 'de inhoud van het bedrijf,
datgene waar het om gaat, is ondergeschikt gemaakt aan de
middelen'. En verder, 'Met de mond werd een grotere oriën
tatie naar buiten gepredikt, maar in werkelijkheid gebeurde
het omgekeerde. Men keerde zich naar binnen'. Als zelfs een
bankdirecteur, met als portefeuille strategie (de lange ter
mijn dus), tevens hoogleraar bedrijfskunde aan de Erasmus
Universiteit, dit vindt, hoeveel te meer moet dat niet gelden
voor een publieke dienst, die juist ook gericht is op de lange
termijn en continuïteit.
Begrijpt U mij goed. Ik zou niet terug willen naar de tijd dat
de vraag aan een archivaris 'Hoeveel meter archief beheert
U?' als een oneerbare werd beschouwd. De mogelijkheden
die wij dankzij techniek en methodieken hebben om het vak
uit te oefenen op een zinvolle wijze, zijn groter dan ooit. Ik
houd hier geen pleidooi voor het archief als oudheidkamer.
Dat kunnen wij ons niet permitteren.
Waar wij als archiefwezen voor staan is een zinvolle integra
tie van de technische mogelijkheden en vakmatige vernieu
wingen in ons vak. Ongetwijfeld zullen wij te maken krijgen
met meer concurrentie, of zo men wil, de andere kant van
dit verschijnsel, met meer samenwerking. Het consortium
Digitaal Erfgoed is in dit verband een goed voorbeeld.
Samenwerking is meer dan ooit onontkoombaar. Het vakge
bied wordt breder. Denk bijvoorbeeld aan de lastige, niet
geringe problematiek van auteursrechten. Steeds minder
zullen kleine diensten in staat zijn om zelfstandig het hele
vakgebied te bestrijken. Samenwerking wordt steeds meer
een noodzaak. Ook uit het oogpunt van bedrijfsvoering. De
wereld verjuridiseert, of men dat nu aardig vindt of niet.
Archiefdiensten zullen hiertegen waar nodig gewapend
moeten zijn.
Zowel vakmatig als bedrijfsmatig is een bepaalde schaal
grootte steeds meer noodzakelijk. Over de vormgeving
daarvan kan men verschillende ideeën hebben.
Ik kom tot slot terug op het koepelonderzoek dat ik in het
begin van deze mededeling noemde. Ik hoop dat dit onder
zoek bijdraagt verdere vormen van samenwerking in het
archiefwezen te ontwikkelen. De KV AN wil, zal en moet
daarbij haar steen bijdragen.
Mutaties in de gegevens zoals die zijn opgenomen in de meest
recente uitgave van de Almanak kunt u te allen tijde doorgeven
aan het Bureau van de Koninklijke VAN, Postbus 11645,
2502 AP Den Haag. Van deze wijzigingen wordt mededeling
gedaan in het middenkatern van het Archievenblad (met
uitzondering van personeelsmutaties). Exemplaren van de
Almanak 1997 zijn te bestellen bij het verenigingsbureau.
1.6 Commissie Permanente Educatie
Mw. drs. H.J.M. Winkelman heeft haar lidmaatschap van deze
commissie beëindigd. Zij is opgevolgd door de heer P. van
Beek, streekarchivaris van Elburg, Nunspeet en Oldebroek.
2.4 en 511 Groninger Archieven
Het Rijksarchief in Groningen en het Gemeentearchief
Groningen werken samen onder de naam Groninger Archieven
en zijn inmiddels verhuisd naar het volgende adres in de
nabijheid van het NS-hoofdstation:
Bezoekadres: Cascadeplein 4, Groningen, tel. 050-
5992000, fax 050-5992050, E-mail: gronarch@castel.nl
Postadres: Postbus 30040, 9700 RM Groningen.
De studiezaal gaat open op 3 juni 1997. Openingstijden:
dinsdag 9.00-21.00, woensdag t/m vrijdag 9.00-17.00,
zaterdag 9.00-13.00 (in de maanden juli en augustus alleen
dinsdag t/m vrijdag 9.00-17.00).
2.9 Rijksarchief in Gelderland
Nieuwe openingstijden: Sinds 1 maart 1997 is het Rijks
archief in Gelderland op zaterdag de gehele dag geopend (van
9-00-17.00 uur). Het Rijksarchief in Gelderland is voortaan
op maandag gesloten. De zaterdagdienst geldt niet in de
zomermaanden juli en augustus.
5.3.1 Gemeentearchief Assen
Gewijzigde bezoektijden: het Gemeentearchief Assen is ge
opend voor bezoekers van maandag tlm donderdag van 9.00-
12.30 uur. Op andere tijdstippen kan het archief uitsluitend
na afspraak bezocht worden.
5.5.17 Streekarchivariaat Regio Achterhoek
Nieuw adres Streekarchivariaat Achterhoek: L. de Coligny-
straat 11A, 7001 GD Doetinchem.
Nieuw telefoonnummer: 0314-377171. Fax: 0314-327451.
Bezoekers worden verzocht een telefonische afspraak te maken.
Nadere mededelingen over de nieuwe openingstijden volgen nog.
5.7.12 Streekarchief Waterland
Dit streekarchief is per E-mail bereikbaar via:
archivum@dds.nl; op het Internet kunt u deze dienst onder
http://huizen.dds.nl/~archivum vinden.
5.10.4 Gemeentearchief Helmond
Het Gemeentearchief Helmond is in de rest van dit jaar op
de volgende data - geheel of gedeeltelijk - gesloten: maan
dag 14 t/m donderdag 17 juli (na 12.30 uur), van 17 juli t/m
28 augustus vervalt de avondopenstelling op donderdag.
Het archief is in de Kerstvakantie gesloten van woensdag 24
december t/m vrijdag 2 januari.
12.2.8 CANNet
Het voorzitterschap van CANNet wordt bekleed door F.J.
Hoving. Drs. P. Post is gewoon bestuurslid en drs. J. Haag
combineert de functies van secretaris en penningmeester.
12.4.7 GAAN
De naam waarvan de afkorting GAAN thans is afgeleid luidt
